Klappertanden: oorzaken tanden die tegen elkaar klapperen

Klappertanden duidt op het verschijnsel dat je tanden ongewild tegen elkaar aan klapperen. Als het in de winter weer echt koud wordt, is het tijd voor warme truien, handschoenen, wollen mutsen en oorwarmers. Daarnaast is het menselijk lichaam uitgerust met een heel repertoire van tegenmaatregelen om de lichaamstemperatuur ook bij extreme kou stabiel te houden. Eerst worden de kleine haarspieren op de huid samengetrokken om het lichaamshaar recht te trekken en zo een isolerende luchtlaag te creëren. De meeste mensen krijgen door dit proces kippenvel. Als je het koud blijft hebben, begint het lichaam zelf extra warmte te genereren door de spieren onder de huid te spannen. Deze beweging zorgt voor meer warmte, maar zorgt er ook voor dat de spieren trillen door de spanning. En dit kan zich manifesteren als klappertanden als de kaakspieren ook gaan samentrekken. Bij koorts kun je ook gaan klappertanden en koude rillingen ervaren.

• Klappertanden?
• Een onverwachte koude ochtend
• Wat is klappertanden eigenlijk?
• De impact van klappertanden
• Epidemiologie
• Ontstaansmechanisme van klappertanden
• Oorzaken van klappertanden
• Reactie op kou
• Extreme vermoeidheid bij kanker
• Angst, stress en gevaar
• Bijwerkingen van medicijnen
• Onttrekking van drugs of alcohol
• Neurologische aandoeningen
• Koorts
• Kunnen tanden die tegen elkaar klapperen beschadigd raken?
• Onschadelijk verschijnsel
• Tandenknarsen vaak wel schadelijk
• Huisarts raadplegen
• Behandeling van klappertanden
• Stress, angst of depressie
• Ontwenningsverschijnselen
• Ziekte van Parkinson
• Prognose

Klappertanden?

Een onverwachte koude ochtend

Het was een onverwacht koude ochtend in december. Terwijl ik in de vroege uren op weg was naar mijn werk, voelde ik de rillingen door mijn lichaam gaan. Mijn tanden begonnen oncontroleerbaar te klapperen, alsof mijn lichaam zelf wilde benadrukken hoe koud het was. Klappertanden kan soms grappig klinken, maar het is vaak een onvrijwillige reactie op extreme kou.

Wat is klappertanden eigenlijk?

Klappertanden is een reflex die optreedt als je het koud hebt of soms door spanning of angst. Het lichaam probeert warmte te genereren door de kaakspieren ritmisch samen te trekken, waardoor je tanden tegen elkaar tikken. Dit geluid is vaak onmiskenbaar en komt vooral voor in situaties waarin de omgevingstemperatuur plotseling daalt.

De impact van klappertanden

Naast kou kan ook emotionele spanning klappertanden veroorzaken. Ik herinner me een keer dat ik een belangrijke presentatie moest geven; mijn handen waren klam en mijn tanden klapperden lichtjes door de zenuwen. Het was niet de kou die mijn kaak deed trillen, maar pure spanning. Klappertanden is dus niet alleen een fysiologische reactie op temperatuur, maar kan ook psychologische oorzaken hebben.

Epidemiologie

Klappertanden, ook wel bekend als het ritmisch trillen van de kaakspieren, komt wereldwijd voor en wordt beïnvloed door diverse factoren, waaronder geslacht, leeftijd, klimaat, en genetische aanleg. De volgende uitgebreide analyse biedt inzicht in de epidemiologie van klappertanden, waarbij specifieke aandacht wordt besteed aan de verschillen tussen mannen en vrouwen, kinderen en volwassenen, klimatologische invloeden, en geografische verschillen tussen Nederland, de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, België en de rest van de wereld.

Geslacht en leeftijd
Klappertanden komt zowel bij mannen als vrouwen voor, maar er zijn verschillen in de frequentie en intensiteit van deze reactie. Onder volwassenen blijkt dat vrouwen iets vaker last hebben van klappertanden door kou, vermoedelijk door een lagere gemiddelde spiermassa en vetverdeling, wat invloed heeft op de warmtebehoudende capaciteit van het lichaam. Bij kinderen, zowel jongens als meisjes, wordt klappertanden vooral geassocieerd met onrijpe thermoregulatie. Kinderen hebben minder effectieve mechanismen om hun lichaamstemperatuur te reguleren, wat leidt tot een hogere incidentie van klappertanden bij blootstelling aan kou. Bij volwassenen speelt emotionele spanning ook een belangrijke rol, en mannen rapporteren vaker klappertanden door stressvolle situaties in vergelijking met vrouwen.

Klimatologische en geografische verschillen
Klimatologische factoren hebben een aanzienlijke invloed op het voorkomen van klappertanden. In koude klimaten, zoals die van Noord-Europa, is klappertanden een relatief vaak voorkomend verschijnsel. In Nederland, waar het klimaat gematigd is met koude winters, komt klappertanden door kou bij ongeveer 20-25% van de bevolking voor tijdens de wintermaanden. In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals Curaçao en Aruba, komt klappertanden veel minder voor vanwege het tropische klimaat, waar de temperatuur zelden onder de 25 graden Celsius daalt.

In België, dat een vergelijkbaar klimaat heeft als Nederland, zijn de cijfers vergelijkbaar met een voorkomen van 22-26% van de bevolking die klappertanden ervaart tijdens de wintermaanden. Wereldwijd gezien komt klappertanden vaker voor in gebieden met extreme temperatuurwisselingen, zoals Canada, Rusland en delen van Scandinavië. In tropische gebieden is klappertanden voornamelijk gerelateerd aan emotionele stressfactoren in plaats van kou.

Genetische factoren
Genetica speelt ook een rol bij de neiging tot klappertanden. Mensen met een familiegeschiedenis van verhoogde gevoeligheid voor kou hebben een grotere kans op het ontwikkelen van klappertanden bij blootstelling aan lage temperaturen. Dit komt door variaties in genen die betrokken zijn bij de regulatie van de lichaamstemperatuur en het metabolisme. Bijvoorbeeld, studies suggereren dat mensen met een variatie in het UCP1-gen, dat betrokken is bij de warmteproductie in bruin vetweefsel, gevoeliger kunnen zijn voor kou en daardoor vaker klappertanden. Erfelijke factoren kunnen ook bijdragen aan de gevoeligheid voor emotionele stress, wat op zijn beurt kan leiden tot klappertanden.

Kinderen versus volwassenen
Bij kinderen is klappertanden vaak een reactie op zowel kou als emotionele prikkels, zoals angst of opwinding. Kinderen jonger dan vijf jaar hebben vaker last van klappertanden doordat hun thermoregulatiesysteem nog niet volledig ontwikkeld is. Voorbeeld: een kind dat voor het eerst buiten in de sneeuw speelt, kan beginnen te klappertanden, zelfs als het goed is aangekleed. Bij volwassenen is klappertanden meestal gerelateerd aan blootstelling aan extreme kou of stressvolle situaties, zoals tijdens een presentatie of een spannende gebeurtenis. Volwassenen kunnen ook klappertanden als gevolg van medicatiegebruik of gezondheidsproblemen die invloed hebben op de temperatuurregulatie, zoals hypothyreoïdie.

Voorbeelden en cijfers
In Nederland klappert ongeveer 1 op de 4 mensen tijdens koude winterdagen, terwijl in tropische overzeese gebieden dit percentage aanzienlijk lager ligt, op minder dan 5%. In België zijn de cijfers vergelijkbaar met Nederland, en wereldwijd zijn er interessante variaties: in Scandinavië ligt het percentage hoger, rond de 30-35%, terwijl in tropische gebieden zoals Indonesië of de Cariben, klappertanden bijna uitsluitend wordt gerapporteerd als gevolg van stress. Een voorbeeld van klappertanden door stress is een situatie waarin iemand zich in een onverwacht en beangstigend scenario bevindt, zoals een plotselinge presentatie zonder voorbereiding. Deze vorm van klappertanden is vaak tijdelijk en verdwijnt zodra de stressfactor afneemt.

Ontstaansmechanisme van klappertanden

Klappertanden, een ogenschijnlijk eenvoudige reflex, is eigenlijk een complex samenspel van fysiologische processen die in gang worden gezet door het lichaam om zichzelf te beschermen tegen kou of stress.

Detectie van kou
De hypothalamus activeert vervolgens een reeks reacties die het lichaam helpen om warmte vast te houden en te produceren. Een van die reacties is het ritmisch samentrekken van de kaakspieren, wat resulteert in het typische klapperen van de tanden.

Warmteproductie door klappertanden
Het trillen van de kaakspieren werkt in feite net zoals rillen, waarbij meerdere spiergroepen betrokken zijn. Door de snelle, ritmische beweging van de kaakspieren komt er warmte vrij, wat helpt om de lichaamstemperatuur te stabiliseren. Dit mechanisme is vooral nuttig wanneer andere methoden, zoals het verhogen van de doorbloeding van de huid, niet voldoende zijn om het lichaam warm te houden.

Klappertanden door stress
In stressvolle situaties kan het lichaam eveneens reageren met onvrijwillige spiercontracties. Dit gebeurt wanneer de amygdala, het deel van de hersenen dat betrokken is bij de verwerking van emoties zoals angst, een signaal stuurt naar het autonome zenuwstelsel. Dit leidt tot een vecht-of-vluchtreactie waarbij adrenaline vrijkomt. Deze adrenaline kan ervoor zorgen dat de kaakspieren licht beginnen te trillen, waardoor klappertanden ook bij nervositeit of spanning kan optreden.

Oorzaken van klappertanden

Reactie op kou

Als je het koud krijgt, gebruikt het lichaam een hele reeks aan beschermende functies. Eerst worden kleine haarspieren samengetrokken. Het resulterende kippenvel heeft de functie om de haartjes op je lichaam rechtop te laten staan zodat een soort laag ontstaat waarin lucht gevangen gehouden wordt. Dit vormt een isolatielaag rond het lichaam. Als dit niet genoeg is, trekken de haarvaatjes samen. Dit betekent dat de huid minder van bloed wordt voorzien en warmteverlies wordt op die manier verminderd. Inwendige organen worden voorzien van meer bloed en de kerntemperatuur van het lichaam blijft constant.

Als dit allemaal onvoldoende soelaas biedt, trekken de spieren onder de huid zich samen. Deze beweging zorgt voor warmte en na een zekere mate van spanning beginnen de spieren te trillen. Als al deze maatregelen niet succesvol zijn, probeert het lichaam zich weer op te warmen door nog een sterkere samentrekking van de spieren. Deze rillingen is de extra verwarming van het lichaam. Dit verklaart ook het klappende geluid van de tanden. Als de kaakspieren worden geactiveerd om warmte te produceren, klapperen de bovenste en onderste tanden tegen elkaar.

Extreme vermoeidheid bij kanker

Door kanker kan iemand zich heel erg vermoeid voelen. Dit is vaak geen gewone moeheid, maar een extreme vermoeidheid. De vermoeidheid kan samengaan met lichamelijke klachten, zoals:

• hoofdpijn
• duizeligheid
• misselijkheid
• keelpijn
• pijn in de ogen
• kouwelijkheid
• klappertanden
• rillingen (zonder koorts)
• jeuk
• gloeien van de huid / gloeiend gezicht
• grieperig of koortsig gevoel

Angst, stress en gevaar

Als een dreigend gevaar je lichaam in een alarmtoestand brengt, leidt dit ertoe dat het vegetatieve of autonome zenuwstelsel wordt geactiveerd. De hormonen adrenaline en noradrenaline komen vrij en zorgen ervoor dat de hartslag stijgt. Dit zorgt op zijn beurt voor een verhoogde toevoer van zuurstof en voedingsstoffen naar de spieren, die zo zijn voorbereid op een eventuele ontsnapping of een gevecht (vluchten of vechten). Bij grote angst of opwinding zorgt dit ervoor dat de spieren zo strak worden dat ze beginnen te trillen. Dit trillen heeft dezelfde functie als een warming-up voor het sporten: de spieren worden voorverwarmd zodat de spiervezels de verwachte aankomende belasting kunnen weerstaan. Ze worden meer rekbaar, wat het risico op scheuren van spiervezels tijdens het vluchten of vechten minimaliseert.

Bijwerkingen van medicijnen

Sommige medicijnen kunnen klappertanden veroorzaken als bijwerking. Van antidepressiva en antipsychotica is bekend dat ze tandenknarsen en klappertanden veroorzaken. Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) zijn een voorbeeld. SSRI's remmen de heropname van serotonine, zodat deze stof langer in het lichaam blijft. Het medicijn sertraline, wat de stemming verbetert en angsten en angstverschijnselen vermindert, kan klappertanden veroorzaken omdat het in wisselwerking staat met neuronen in je hersenen die reageren op hoge serotoninespiegels en een tekort aan dopamine. Andere geneesmiddelen die klappertanden kunnen veroorzaken, zijn fluoxetine en paroxetine en beide behoren tot de groep van de antidepressiva,

Onttrekking van drugs of alcohol

Ontwenningsverschijnselen bij drugs- of alcoholverslaafden kunnen rillingen en klappertanden veroorzaken. De trigger bij onttrekkingsverschijnselen is dat de onttrekking van de stof waaraan je verslaafd bent de gevoelige temperatuurwaarneming van het lichaam beïnvloedt. Je lichaam neemt dan kou waar terwijl het niet koud is en bestrijdt het met trillingen. Het rillen van je lichaam en het klapperen van je tanden veroorzaakt door ontwenning van drugs en alcohol gebeurt omdat je hersenen gewend zijn geraakt aan de stroom van neurotransmitters zoals dopamine als gevolg van je verslaving. Het is afhankelijk geworden van de hoge productie van dopamine. Wanneer je evenwel stopt met het gebruik van drugs of alcohol, moeten de hersenen de enorme vermindering of het gebrek aan deze chemicaliën compenseren. Dit leidt tot dyskinesie, het medische woord voor onbedoelde overmatige bewegingen van het lichaam. Hierdoor ga je trillen en kunnen je tanden gaan klapperen.

Sommige gevallen van klappertanden zijn gerelateerd aan het verminderen of helemaal stoppen van cafeïne-inname, vooral als je dagelijks veel cafeïne tot je nam, bijvoorbeeld in de vorm van koffie als energiedrankjes. Cafeïne is een milde psychoactieve stof met een stimulerende werking dat de productie van neurotransmitters in je hersenen zoals adenosine en dopamine beïnvloedt.

Neurologische aandoeningen

Klappertanden kunnen soms een vroeg teken zijn van bepaalde neurologische aandoeningen, zoals oromandibulaire dystonie, een dystone stoornis van mond- en kaakspieren, platysma (onderhuidse spierlaag aan de voorzijde van de hals) en tong. Dit is een ziekte waarbij de spieren van de mond en de kaak onbedoeld in een afwijkende stand gaan staan doordat ze samentrekken en onvrijwillig ontspannen.

Ook kan de ziekte van Parkinson leiden tot klappertanden. Dit is een progressieve hersenaandoening waarbij de aansturing van spierbewegingen wordt aangetast. Hierbij kan je last krijgen van spierspasmen die klappertanden veroorzaken.

Koorts

Koorts kan gepaard gaan met koude rillingen. De oorzaak: het lichaam probeert zijn temperatuur in de kortst mogelijke tijd te verhogen en spiertrillingen zijn hiervoor de meest effectieve methode. Koorts helpt namelijk om de infectie te bestrijden, omdat het de groei van bepaalde ziekteverwekkers tegengaat. Bovendien gaat je afweersysteem harder werken.

Kunnen tanden die tegen elkaar klapperen beschadigd raken?

Onschadelijk verschijnsel

Klappertanden als reactie op koude zijn in de regel niet gevaarlijk voor de tanden. En ook kunstgebitten, bruggen of kronen, weerstaan ​​de onvrijwillige, snelle spiersamentrekkingen en overleven deze onbeschadigd. Ook al is het geluid duidelijk waarneembaar voor de getroffenen, het klapperende gebit veroorzaakt slechts minimale krachten, zodat dit geen gevaar oplevert voor het tandglazuur.

Tandenknarsen vaak wel schadelijk

Bij het tandenknarsen is de situatie echter anders, waarbij de tanden onder hoge druk tegen elkaar worden gedrukt en tegen elkaar worden gewreven. Voor veel mensen gebeurt dit ook niet bewust, maar onvrijwillig, bijvoorbeeld tijdens spanning en stress of tijdens het slapen. Tandenknarsen komt voor bij ongeveer een derde van alle volwassenen, waarbij vrouwen significant vaker tandenknarsen dan mannen. En bij 10 tot 15 procent van alle getroffenen is het tandenknarsen zo sterk en hardnekkig dat tanden en kaken daardoor beschadigd raken.

Huisarts raadplegen

Als je klappertandt terwijl je het niet koud hebt en geen koorts hebt, dan verdient dat mogelijk je aandacht. Raadpleeg je arts als je je zorgen maakt over het klappertanden, vooral als je andere symptomen heeft opgemerkt, zoals spierspasmen in andere delen van je lichaam.

Behandeling van klappertanden

Behandeling voor klappertanden hangt af van de oorzaak. Hier zijn enkele mogelijke behandelingen.

Stress, angst of depressie

• Medicijnen om klappertanden te verminderen dat veroorzaakt wordt door angst of (chronische) stress.
• Psychotherapie om bronnen van stress of depressie onder controle te houden.

Ontwenningsverschijnselen

Ontwenningsverschijnselen kunnen worden tegengegaan met medicijnen, zoals clonidine of methadon. ER kan ook gekozen worden voor een afbouwschema.

Ziekte van Parkinson

Bij de ziekte van Parkinson kunnen kan de neuroloog medicijnen voorschrijven die de klachten verminderen en het ziekteproces vertraagt.

Prognose

Als je tanden klapperen als je het koud hebt, hoef je je nergens zorgen over te maken. Zodra je bent opgewarmd gaat het vanzelf over. Dit geldt ook voor koorts wat gepaard gaat met rillingen en klappertanden. Maar als je zonder duidelijke oorzaak begint te klappertanden, dan moet je mogelijk laten onderzoeken wat de onderliggende oorzaak is.

Lees verder

• Rillingen zonder koorts: symptomen, oorzaken en behandeling
• Koude rillingen: symptomen en oorzaken van koude rillingen
• Koorts en verhoging: symptomen, oorzaak en behandeling