Hersenaandoeningen: symptomen, oorzaak en behandeling

Hersenaandoeningen kunnen zich op verschillende manieren manifesteren. Infecties, trauma, beroerte, epileptische aanvallen, en tumoren zijn enkele belangrijke soorten hersenaandoeningen. De hersenen worden wel het controlecentrum van het lichaam genoemd. Samen met het ruggenmerg vormen ze het centrale zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel ontvangt informatie van de zintuigen over onze omgeving en het eigen lichaam (sensorische informatie), het verwerkt deze informatie en verbindt dit met andere informatie uit bijvoorbeeld het geheugen. Vervolgens wordt de verwerkte informatie gebruikt om de spieren en organen aan te sturen. Wanneer je hersenen beschadigd zijn, kan dit van invloed zijn op veel verschillende zaken, waaronder je geheugen, je gevoel, je gedrag en zelfs je persoonlijkheid of karakter.

• Hersenziekten door infecties
• Hersenvliesontsteking
• Hersenontsteking
• Hersenabces
• Epileptische aanvallen
• Hersenaandoeningen door trauma
• Hersenschudding
• Traumatisch hersenletsel
• Hersenziekten: tumoren, massa en verhoogde druk
• Hersentumor
• Glioblastoom
• Hydrocephalus
• Normale druk hydrocefalus (NPH)
• Idiopathische Intracraniële Hypertensie (IIH)
• Vasculaire aandoeningen in de hersenen
• Beroerte
• TIA
• Hersenaneurysma
• Subduraal hematoom
• Epiduraal hematoom
• Hersenoedeem
• Hersenaandoeningen door auto-immuunziekten
• Vasculitis
• Multiple sclerose (MS)
• Neurodegeneratieve aandoeningen
• Ziekte van Parkinson
• De ziekte van Huntington
• Frontotemporale dementie (ziekte van Pick)
• Amyotrofe laterale sclerose (ALS)
• Dementie
• Psychische aandoeningen
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese
• Fysiek en neurologisch onderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Lumbar punctie (ruggenprik)
• EEG (Elektro-encefalografie)
• Bloedonderzoek
• Biopsie
• Functionele tests

Hersenziekten door infecties

Hersenaandoeningen in de categorie infecties zijn onder meer:

Hersenvliesontsteking

Hersenvliesontsteking wordt ook wel meningitis of (in de volksmond) nekkramp genoemd. Het duidt op een ontsteking van het vlies rond de hersenen of het ruggenmerg, meestal als gevolg van infectie. Stijve nek, hoofdpijn, koorts, en verwarring zijn veelvoorkomende symptomen. Een virale ontsteking geneest meestal spontaan binnen één tot twee weken, maar bij een bacteriële ontsteking is snel medisch handelen geboden. Dat betekent een opname in het ziekenhuis, alwaar de bacterie met antibiotica kan worden bestreden.

Hersenontsteking

Hersenontsteking, ook bekend onder de naam encefalitis, is een ontsteking in het hersenweefsel. Een hersenontsteking wordt meestal veroorzaakt door een virale infectie. De grens met hersenvliesontsteking is onscherp, omdat bij hersenontsteking ook vaak de hersenvliezen ontstoken zijn. Veel voorkomende symptomen zijn koorts en hoofdpijn, slaperigheid, braken of een lichte stijfheid in de nek. Snelle behandeling met (ontstekingsremmende) medicijnen is vaak nodig.

Hersenabces

Een hersenabces komt niet vaak voor. Het is een plaatselijke, ingekapselde ophoping van bacteriën, witte bloedcellen en dood weefselmateriaal (pus) in de hersenen. Een hersenabces is goed te behandelen met (een combinatie van) antibiotica, stereotactische behandeling of een operatie. Bij een stereotactische behandeling maakt de chirurg een gaatje in de schedel, waarna het abces leeggezogen en de holte uitgespoeld wordt. Bij een operatie wordt er een luikje in de schedel gemaakt, waarna het harde hersenvlies wordt geopend. Daarna wordt de abcesholte geleegd en gespoeld. Eventueel wordt een vreemd voorwerp, zoals een splinter, verwijderd. Een hersenabces geneest vrijwel altijd volledig zonder restverschijnselen.

Epileptische aanvallen

In deze categorie hersenziekten valt epilepsie, een verzamelnaam voor aandoeningen gekenmerkt door terugkerende aanvallen veroorzaakt door abnormale en overmatige elektrische activiteit in de hersenen. Hoofdletsel, herseninfecties en beroertes kunnen ook epilepsie veroorzaken.

Hersenaandoeningen door trauma

Traumata kunnen bestaan uit:

Hersenschudding

Een hersenschudding is een milde vorm van traumatisch hersenletsel, dat een tijdelijke verstoring in de hersenfunctie veroorzaakt, soms met bewusteloosheid en verwarring. Symptomen zijn onder andere hoofdpijn, duizeligheid, traag denken, vermoeidheid, slapeloosheid, oorsuizen en geheugen- en concentratieproblemen. Andere klachten kunnen bestaan uit onduidelijke spraak, misselijkheid of braken, wazig zien, verminderd gezichtsvermogen, vreemde oogbewegingen en angst en verwardheid.

Traumatisch hersenletsel

Traumatisch hersenletsel komt vaak voor en ontstaat door een ongeval (auto-ongeval, val van een trap) of geweld van buitenaf; een oorzaak buiten het lichaam. Bij het gros gaat het om licht traumatisch hersenletsel, een hersenschudding (zie boven). Maar het kan ook ernstiger zijn en leiden tot niet-aangeboren hersenletsel of NAH, waarbij mentale beperkingen of meer subtiele veranderingen in de persoonlijkheid of stemmingswisselingen kunnen optreden.

Hersenziekten: tumoren, massa en verhoogde druk

Deze categorie omvat de volgende hersenaandoeningen:

Hersentumor

Elke abnormale groei van weefsel in de hersenen; ofwel kwaadaardige (kanker) ofwel goedaardige. Hersentumoren veroorzaken meestal problemen door de druk die ze uitoefenen op de omringende hersendelen.

Glioblastoom

Een glioblastoom is een zeer kwaadaardige hersentumor. Het kwaadaardige van deze tumor is gelegen in het feit dat deze diffuus in het omliggende hersenweefsel groeit en dat een glioom nagenoeg altijd weer terugkomt.

Hydrocephalus

Hydrocephalus staat in de volksmond bekend als waterhoofd. Dit is een aandoening waarbij in de hersenventrikels te veel hersenvocht aanwezig is. De aandoening kan zowel aangeboren als verworven zijn. Een waterhoofd kan onder meer ontstaan door:

• een tumor in het hoofd;
• hersenvliesontsteking;
• een subarachnoïdale bloeding (SAB, bloeding tussen de hersenvliezen); of
• bloedingen in de hersenkamer.

Normale druk hydrocefalus (NPH)

Normale druk hydrocefalus, afgekort als NPH, is een bijzondere vorm van waterhoofd, dat wordt gekenmerkt door overmatig hersenvocht in de hersenholten. Meestal wordt het gezien bij volwassenen in de leeftijdscategorie van 60 tot 70 jaar. Er is hierbij sprake van een gestoorde opname van het hersenvocht, waardoor er drukverschillen ontstaan. De drie kernsymptomen waaraan deze aandoening herkent kan worden zijn:

• geestelijke achteruitgang (vergeetachtigheid, traagheid en apathie);
• loopstoornissen; en
• incontinentie.

De problemen ontstaan heel geleidelijk en hoeven niet per se alle drie aanwezig te zijn.

Idiopathische Intracraniële Hypertensie (IIH)

Idiopathische Intracraniële Hypertensie (IIH) stond vroeger bekend als pseudotumor cerebri (PTC). Bij IIH is er een verhoging van de druk van het hersenvocht, wat klachten tot gevolg heeft als hoofdpijn, misselijkheid en braken, soms dubbelzien, en wazig zien door zogenaamde stuwingspapillen. Dat laatste duidt op vochtophoping op de plaats waar de oogzenuw het oog verlaat. Dit fenomeen wordt veroorzaakt door verhoogde druk in de schedel.

Vasculaire aandoeningen in de hersenen

Hersenziekten in verband met aandoeningen van de bloedvaten zijn onder meer:

Beroerte

Een beroerte is een verzamelnaam voor een herseninfarct en een hersenbloeding. Cerebrovasculair accident (CVA) is een andere naam voor een beroerte. De drie belangrijkste signalen van een beroerte zijn:

• een scheve mond;
• verwarde spraak; en
• een lamme arm.

Bij (het vermoeden van) een beroerte word je met spoed naar het ziekenhuis gebracht, naar een zogeheten stroke-unit; een speciale afdeling voor patiënten met een beroerte.

TIA

Een TIA (Transient Ischaemic Attack) is een tijdelijke onderbreking van de bloedstroom en zuurstof naar een deel van de hersenen. De symptomen zijn vergelijkbaar met die van een beroerte, maar verdwijnen volledig (meestal binnen 24 uur) zonder schade aan het hersenweefsel. Een TIA is kortom een voorbijgaande lichte beroerte.

Hersenaneurysma

Een hersenaneurysma is een uitstulping op één van de bloedvaten van de hersenen. Deze uitstulping ontwikkelt zich in een zwak gebied dat vervolgens opzwelt als een ballon. Wanneer een scheur in de wand van het bloedvat optreedt, ontstaat een bloeding rond de hersenen. Dit wordt subarachnoidale bloeding genoemd.

Subduraal hematoom

Een subduraal hematoom is een verzameling van stollend bloed dat zich vormt in de subdurale ruimte, de ruimte tussen de hersenvliezen dura mater en de arachnoidea mater. Vaak treedt een dergelijke bloeding op door een verwonding aan het hoofd. Je bent bijvoorbeeld gevallen of je bent bij een ongeluk betrokken geraakt wat hoofdletsel tot gevolg had.

Epiduraal hematoom

Bij een epiduraal hematoom is er een bloeduitstorting tussen het harde hersenvlies en het schedelbot. Er treedt hoofdtrauma op waarbij de schedel barst en een (slag)ader onder het bot scheurt en gaat bloeden.

Hersenoedeem

Hersenoedeem is zwelling van het hersenweefsel. Dit kan verschillende oorzaken hebben, waaronder letsel of verstoring van de elektrolytenbalans.

Hersenaandoeningen door auto-immuunziekten

Hersenziekten als gevolg van auto-immuunziekten zijn onder meer:

Vasculitis

Een ontsteking van de bloedvaten van de hersenen met symptomen als verwardheid, toevallen, hoofdpijn, en bewusteloosheid.

Multiple sclerose (MS)

Bij het ontstaan van multiple sclerose speelt het immuunsysteem een grote rol speelt. MS is een auto-immuunziekte waarbij het weefsel van het zenuwstelsel aangevallen wordt. Myeline, het materiaal dat om zenuwvezels zit, wordt beetje bij beetje vernietigd door het eigen lichaam en daardoor kunnen de zenuwen steeds minder impulsen doorgeven. Courante klachten zijn slecht zien, tintelingen, krachtverlies, evenwichtsstoornissen en problemen met plassen, poepen en seks, evenals lichte stoornissen van het geheugen en het denken. Het is een gestaag progressieve aandoening.

Neurodegeneratieve aandoeningen

Hersenziekten gekoppeld aan neurodegeneratieve aandoeningen zijn onder meer:

Ziekte van Parkinson

Zenuwen in een centraal gebied van de hersenen degenereren langzaam bij de ziekte van Parkinson, wat problemen veroorzaakt met beweging en coördinatie. De eerste tekenen zijn een tremor van de handen, stijfheid van de ledematen en de romp, trage bewegingen en onstabiele positie.

De ziekte van Huntington

De ziekte van Huntington is een erfelijke zenuwaandoening dat een degeneratie van hersencellen veroorzaakt. De eerste tekenen zijn onder andere stemmingswisselingen, depressie en prikkelbaarheid.

Frontotemporale dementie (ziekte van Pick)

Frontotemporale Dementie (FTD) is een vorm van dementie, die zich meestal presenteert vóór het 65e levensjaar. Door de jaren worden zenuwen aan de voorzijde en zijkanten van de hersenen vernietigd door aangroei van een abnormaal eiwit. Veranderingen in de persoonlijkheid, onaangepast gedrag, problemen met spraak, en het verlies van het geheugen en het intellectuele vermogen zijn symptomen. FTD is gestaag progressief.

Amyotrofe laterale sclerose (ALS)

ALS is een neuromusculaire aandoening, een progressieve zenuw-/spierziekte. Bij ALS sterven de motorische zenuwcellen, dat zijn de zenuwcellen die de spieren in het lichaam aansturen, in het ruggenmerg, de hersenstam en de hersenen langzaam af.

Dementie

Dementie is een verzamelnaam voor ziekteverschijnselen en stoornissen waarbij de hogere verstandelijke vermogens achteruitgaan.

Psychische aandoeningen

Psychische stoornissen of psychische aandoeningen, zijn een grote en diverse groep van aandoeningen die je gedragspatronen beïnvloeden. Enkele van de meest gediagnosticeerde psychische aandoeningen zijn:

• depressie;
• angststoornissen;
• bipolaire stoornis;
• post-traumatische stressstoornis (PTSS); en
• schizofrenie.

Onderzoek en diagnose

Anamnese

De arts zal beginnen met het afnemen van een gedetailleerde anamnese. Je krijgt vragen over je symptomen, zoals hoofdpijn, veranderingen in cognitieve functies, problemen met coördinatie, epileptische aanvallen, zwakte in de ledematen, of veranderingen in gedrag en geheugen. Daarnaast zal de arts je medische geschiedenis bespreken, evenals eventuele risicofactoren zoals eerdere hoofdtrauma's, infecties, of een familiegeschiedenis van hersenziekten.

Fysiek en neurologisch onderzoek

De arts zal een grondig lichamelijk onderzoek uitvoeren, waarbij speciale aandacht wordt besteed aan de neurologische functies. Dit omvat testen van je reflexen, spierkracht, coördinatie, evenwicht, zintuiglijke functies (zien, horen, voelen), en cognitieve functies zoals geheugen en taal.

Beeldvormend onderzoek

Afhankelijk van de symptomen kunnen verschillende vormen van beeldvorming worden aangevraagd om de hersenen te bekijken:

• CT-scan: Dit is vaak de eerste keuze voor snel beeldonderzoek, vooral bij acute aandoeningen zoals een beroerte, trauma, of tumoren.
• MRI-scan: Deze biedt gedetailleerdere beelden van de hersenen en wordt vaak gebruikt voor het diagnosticeren van tumoren, multiple sclerose, hersenontstekingen, en degeneratieve hersenziekten.
• PET-scan of SPECT-scan: Deze technieken kunnen worden gebruikt om de functie van hersenweefsel te onderzoeken, bijvoorbeeld bij dementie of neurodegeneratieve aandoeningen.

Lumbar punctie (ruggenprik)

Bij vermoeden van hersenvliesontsteking, hersenontsteking of andere infectieziekten van de hersenen kan een lumbaalpunctie worden uitgevoerd om hersenvocht af te nemen en te onderzoeken op infectieuze agentia, zoals bacteriën, virussen of ontstekingscellen.

EEG (Elektro-encefalografie)

Een EEG kan worden uitgevoerd om de elektrische activiteit van de hersenen te meten, vooral bij patiënten met epileptische aanvallen of andere stoornissen in de hersenfunctie.

Bloedonderzoek

Bloedonderzoek kan helpen bij het opsporen van infecties, auto-immuunziekten (zoals vasculitis of multiple sclerose), hormonale afwijkingen, of metabole problemen die hersenziekten kunnen veroorzaken of verergeren.

Biopsie

In gevallen van hersentumoren of ernstige ontstekingsaandoeningen kan een biopsie van het hersenweefsel nodig zijn om de aard van de ziekte te bepalen en een diagnose te bevestigen.

Functionele tests

Cognitieve tests en psychologische evaluaties worden vaak uitgevoerd om de impact van hersenziekten op het geheugen, taal, en andere cognitieve functies te beoordelen, vooral bij neurodegeneratieve aandoeningen zoals dementie, Parkinson, of de ziekte van Huntington.

Lees verder

• Epilepsie: symptomen en behandeling epileptische aanval
• Hersentumor: symptomen, behandeling en levensverwachting
• Beroerte of CVA: symptomen, oorzaken en behandeling
• Hersenvliesontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Hersenbloeding: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose