Stressincontinentie: Lekkage van urine door beweging

Stressincontinentie is een aandoening die vooral vrouwen treft. Bij het maken van een inspanning of beweging ontstaat druk of spanning op de blaas waarbij de bekkenbodem niet in staat is om deze op te vangen. Dit komt door een verzwakte urinesluitspier als gevolg van bijvoorbeeld meerdere zwangerschappen, chronisch hoesten of chirurgie. De patiënt verliest hierdoor een beetje urine bij het hoesten, lopen of het maken van een andere beweging, wat mogelijk verergert. Bij zeven op de tien patiënten is dit probleem met bekkenbodemspieroefeningen goed te verhelpen. Ook andere therapieën zijn mogelijk. Soms zet de arts medicatie of een chirurgische ingreep in. Stressincontinentie is een vervelende aandoening die vaak resulteert in sociale isolatie en mentale problemen. Meestal bestaat echter een oplossing voor dit probleem.

• Synoniem stressincontinentie
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Door verzwakte sluitspier van urine
• Risicofactoren van lekkage van urine
• Risicogroepen
• Symptomen: Urineverlies bij beweging
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via bekkenbodemspieroefeningen en andere therapieën
• Functie bekkenbodem
• Bekkenbodem voelen
• Oefeningen voor het versterken van bekkenbodemspieren
• Gezonde levensstijl
• Andere behandelingen
• Prognose
• Complicaties van de aandoening
• Preventieve maatregelen voor stressincontinentie

Synoniem stressincontinentie

Stressincontinentie is eveneens bekend als 'inspanningsincontinentie'.

Epidemiologie

De epidemiologie van stressincontinentie omvat gegevens over de prevalentie, incidentie en risicogroepen van deze aandoening. Het is een veelvoorkomend probleem, vooral bij vrouwen, hoewel het ook mannen kan treffen, vooral op latere leeftijd.

Prevalentie
Stressincontinentie komt voor bij ongeveer 30-50% van vrouwen boven de 40 jaar, met een hogere prevalentie na de menopauze. Het komt veel voor bij vrouwen die meerdere zwangerschappen hebben doorgemaakt, maar ook bij vrouwen die nooit zwanger zijn geweest, hoewel in mindere mate. De prevalentie neemt toe met de leeftijd en is vaak gerelateerd aan hormonale veranderingen.

Incidentie en verergering van symptomen
Bij de meeste patiënten ontstaat stressincontinentie geleidelijk, maar de symptomen kunnen verergeren door factoren zoals gewichtstoename, zwangerschap, of verhoogde intra-abdominale druk. De incidentie neemt aanzienlijk toe bij vrouwen die ouder worden, vooral na de menopauze, door verminderde spierkracht en hormonale veranderingen.

Mechanisme

Stressincontinentie is het gevolg van een verzwakking van de bekkenbodemspieren en het verlies van controle over de urethrale sluitspier, wat leidt tot ongewenst urineverlies onder druk.

Verzwakking van de bekkenbodemspieren
De bekkenbodemspieren ondersteunen de blaas en de urethra. Bij stressincontinentie verzwakken deze spieren, vaak door zwangerschap, bevalling of veroudering, waardoor de controle over de blaas afneemt.

Hormonale invloeden
Hormonale veranderingen, vooral het afnemen van oestrogeen na de menopauze, kunnen de elasticiteit van de bekkenbodemspieren verminderen, wat bijdraagt aan het mechanisme van stressincontinentie.

Oorzaken: Door verzwakte sluitspier van urine

Bij stressincontinentie ontstaat druk of spanning op de blaas waarbij de bekkenbodem niet in staat is om deze op te vangen. Vaak kunnen patiënten dan de urine niet controleren, zodat ze de drang om te plassen in alle omstandigheden ervaren. De sluitspier van de urine (urinesfincter) zorgt voor de vrijlating van de urine. Als de urinesluitspier verzwakt of niet meer werkt, dan is het niet meer mogelijk om de urine in de blaas te behouden. Normaal gesproken vergroot de blaas wanneer meer urine in de blaas terechtkomt en dan blijven de klepvormige spieren in de urinebuis (urethra) dicht om lekken te voorkomen. Wanneer de spieren echter verzwakken (bij niezen, hoesten, bepaalde bewegingen, enz.), is elke druk op de blaas voldoende om lekkage te veroorzaken.

Risicofactoren van lekkage van urine

De bekkenbodem- en urinesfincterspieren verzwakken sneller bij een aantal aandoeningen, medische behandelingen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen en medische behandelingen
Diverse aandoeningen en medische behandelingen verhogen de kans op stressincontinentie:

• chirurgie in het bekkengebied of de prostaat
• complicatie van medicatiegebruik waardoor een patiënt een hogere urineproductie heeft
• diabetes mellitus (suikerziekte): leidt tot overmatige urineproductie (polyurie) en zenuwschade
• een baarmoederprolaps (verzakking van de baarmoeder)
• een hysterectomie (chirurgische verwijdering van de baarmoeder)
• schade aan de urinebuis
• urineweginfecties
• ziekten die chronisch hoesten met zich meebrengen

Omgevingsfactoren
Ook diverse omgevingsfactoren veroorzaken de lekkage van urine bij beweging of inspanning:

• hormonale veranderingen tijdens de menopauze
• meer zwangerschappen en vaginale bevallingen (bij de bevalling ontstaat mogelijk weefsel-, spier- of zenuwschade waardoor klachten kort na of soms jaren later na de bevalling optreden)
• leeftijd: bij de veroudering verzwakken de bekkenbodemspieren
• obesitas (overgewicht)
• overmatige consumptie van cafeïne of alcohol
• rokers met een rokershoest
• zware gewichten tillen zonder bekkenbodemspieren op te spannen

Af en toe ontstaat stressincontinentie zonder bekende oorzaak.

Risicogroepen

De risicogroepen voor stressincontinentie omvatten een aantal demografische en fysiologische factoren die het waarschijnlijker maken dat iemand deze aandoening ontwikkelt.

Vrouwen na de menopauze
Na de menopauze ervaart de meerderheid van de vrouwen veranderingen in de hormoonbalans, wat kan bijdragen aan een verzwakking van de bekkenbodemspieren en een verhoogd risico op stressincontinentie.

Vrouwen met meerdere zwangerschappen
Vrouwen die meerdere kinderen hebben gebaard, vooral bij een vaginale bevalling, lopen een verhoogd risico op stressincontinentie vanwege de verhoogde druk op de bekkenbodem tijdens de zwangerschap en bevalling.

Symptomen: Urineverlies bij beweging

Patiënten met stressincontinentie verliezen enkele druppels urine (lekkage) bij het lachen, niezen, hoesten, springen, lopen (of het beoefenen van andere sporten), opstaan, uit een auto komen, iets zwaars tillen, een bepaalde lichamelijke inspanning uitvoeren, tijdens geslachtsgemeenschap, enz. Dit probleem kan verergeren.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor stressincontinentie zijn de tekenen die wijzen op een verergering van de aandoening of mogelijke complicaties.

Veranderingen in symptomen
Wanneer urineverlies plotseling verergert of vaker voorkomt dan normaal, kan dit een teken zijn dat de aandoening ernstiger wordt.

Pijn of ongemak
Hoewel stressincontinentie meestal pijnloos is, kunnen sommige patiënten pijn of ongemak ervaren bij het urineren, wat kan wijzen op een bijkomende infectie of andere aandoeningen die behandeld moeten worden.

Diagnose en onderzoeken

Contact met de arts
Hoewel stressincontinentie een heel vervelend probleem is voor patiënten, zoeken 75% van de patiënten met dit probleem uit schaamte geen medische hulp op. Wanneer patiënten dan toch de arts opzoeken, lijden ze vaak al meerdere jaren aan stressincontinentie. Vooral vrouwen vinden het dikwijls 'normaal' om ongelukjes te hebben en behelpen zich jarenlang met inlegkruisjes of ander incontinentiemateriaal.

Lichamelijk onderzoek
Nadat de arts de patiënt bevraagd heeft, bekijkt hij de buik en geslachtsdelen van de patiënt. Een urineonderzoek is nodig om tekenen van een infectie, tekenen van bloed in de urine (hematurie), of andere urineafwijkingen op te sporen. Verder is een kort neurologisch onderzoek nodig om eventuele bekkenproblemen te identificeren. Voorts krijgt de patiënt de vraag om te hoesten waarbij de arts dan bekijkt of de patiënt urine verliest (urine-incontinentie).

Diagnostisch onderzoek
Bij het plassen is het mogelijk dat een deel van de urine in de blaas achterblijft. De arts meet dit overblijfsel (residu) via een speciale plastest. Het meten van de blaasdruk is verder nodig bij een aantal patiënten. Ook maakt de arts aparte videobeelden van de blaas die zich vult en ledigt. Met een cystoscopie (inwendig kijkonderzoek van de blaas) is de arts tot slot in staat om de blaas en urinebuis te inspecteren.

Behandeling via bekkenbodemspieroefeningen en andere therapieën

Bij ongeveer 70% van de patiënten met stressincontinentie, verhelpen eenvoudige bekkenbodemspieroefeningen de klachten. Het is wel belangrijk om zo snel mogelijk een arts of fysiotherapeut te raadplegen met dit probleem want des te langer een patiënt wacht met het opzoeken van professionele hulp, des te meer de aandoening verergert.

Functie bekkenbodem

De bekkenbodem van mensen bestaat uit drie lagen van spieren en bindweefsel die in verschillende richtingen lopen. De bekkenbodem bevindt zich verder onderin de romp, en is opgehangen aan de zitknobbels, het schaam- en het staartbeen. De bekkenbodem heeft een ondersteunende functie van organen (blaas, darmen, baarmoeder) en sluit tevens de buikholte onderaan af. Bovendien is de bekkenbodem verantwoordelijk voor de doorgang van urine, stoelgang en winden. Wanneer een vrouw bevalt, begeleidt de bekkenbodem de baby naar buiten. Ook is een sterke bekkenbodem belangrijk voor een intense beleving en genot tijdens de geslachtsgemeenschap.

Bekkenbodem voelen

De bekkenbodem ontdekken is mogelijk door tijdens het plassen even de plasstraal te onderbreken. Dit mag de patiënt slechts éénmalig als test eens doen om de bekkenbodem te voelen, maar niet als oefening uitvoeren, want veelvuldig de urinestroom doen stoppen, verhoogt het risico op een urineweginfectie. Een andere mogelijkheid om de bekkenbodem te ontdekken, is enkel mogelijk bij vrouwen. Zij kunnen namelijk een tampon of de vinger in de vagina stoppen en vervolgens de spieren rondom de vagina aandrukken. Daarna moet de patiënt of de vinger weghalen terwijl de spieren aangespannen blijven. Mannen spannen dagelijks de bekkenbodem aan bij het afronden van de plas. Mannen hebben over het algemeen een goed getrainde bekkenbodem.

Oefeningen voor het versterken van bekkenbodemspieren

Isabel de Keyser, kinesiste (fysiotherapeut), geeft in het tijdschrift Profiel enkele tips om de bekkenbodemspieren te oefenen wat altijd en overal mogelijk is. Volgende oefeningen mag de patiënt honderd à tweehonderd keer per dag uitvoeren. Het is bij deze oefeningen wel belangrijk om goed te blijven ademen.

Auto
In de wagen is het bijvoorbeeld mogelijk om ritmisch met de muziek mee te bewegen waarbij de patiënt de spieren moet opspannen, dit even moet vasthouden en vervolgens moet loslaten. Het is ook mogelijk om bij het stilstaan aan een rood licht de bekkenbodem aan te spannen door de spieren traag naar het centrum en omhoog te trekken, enkele tellen vast te houden en vervolgens weer los te laten.

Kantoor
Op kantoor is het eveneens mogelijk om met de bekkenbodem te oefenen door de benen over elkaar te plaatsen en vervolgens de knieën naar elkaar toe te bewegen. Het is dan belangrijk om de bekkenbodem alsook de buikspieren samen aan te spannen naar binnen en naar boven (vergelijkbaar met het aandoen van een strakke jeansbroek).

Gezonde levensstijl

Patiënten met overgewicht krijgen het advies om gewicht te verliezen. Vezelrijke voedingsproducten zijn aanbevolen. Een aantal voedingsproducten leiden ook sneller tot stressincontinentie en deze vermijdt de patiënt het best: kunstmatige zoetstoffen, veenbessen, druiven, ananas, citrusvruchten, appels, cantaloupe en pruimen, uien, tomaten, paprika, rijpe kaas, zure room, yoghurt, roggebrood, walnoten en pinda’s. Voldoende blijven drinken is bovendien nodig om uitdroging (dehydratie) te voorkomen. Stoppen met roken is tot slot een ander advies om een rokershoest en blaaskanker te voorkomen.

Andere behandelingen

Verder is het verstandig om telkens de blaas te ledigen voor de geslachtsgemeenschap. Naast de bekkenbodemspieroefeningen is blaastraining en biofeedback voor heel wat patiënten nuttig. Verder krijgen patiënten soms gedragstherapie waarbij ze leren om ander gedrag aan te nemen om zo de stressincontinentie te verminderen. Soms zet de arts medicijnen of een chirurgische ingreep in zodat patiënten met stressincontinentie geen symptomen meer ervaren. Verder behandelt de arts de onderliggende oorzaak zoals bijvoorbeeld een urineweginfectie.

Prognose

De prognose van stressincontinentie hangt af van de ernst van de aandoening en de gekozen behandeling.

Effect van behandeling
Veel patiënten ervaren verlichting van symptomen na therapieën zoals bekkenbodemtraining, medicatie, of chirurgische ingrepen. De vooruitzichten zijn meestal goed bij vroege interventie.

Langetermijneffecten
Zonder behandeling kan stressincontinentie chronisch zijn en in ernst toenemen, vooral als er aanvullende risicofactoren zijn, zoals obesitas of veroudering.

Complicaties van de aandoening

Stressincontinentie is een vervelend probleem dat vooral psychisch gerelateerde complicaties met zich meebrengt. Zo zullen patiënten met dit type incontinentie steeds controleren waar het dichtstbijzijnde toilet is, reservekledij meenemen of anders sluiten ze zich sneller op uit angst voor ongelukjes. Verlegenheid, angst en een depressie behoren ook tot de mogelijkheden. Het sociaal en intiem leven is bijgevolg aangetast. Daarnaast heeft stressincontinentie een financiële impact voor de patiënt, daar hij steeds incontinentiemateriaal moet aanschaffen. Tot slot ervaren sommige patiënten een huiduitslag of huidirritatie doordat de huid constant in contact komt met urine, hetgeen zorgt voor irritatie en pijn.

Preventieve maatregelen voor stressincontinentie

Er zijn verschillende preventieve maatregelen die genomen kunnen worden om het risico op stressincontinentie te verlagen of de ernst van de aandoening te verminderen.

Bekkenbodemtraining
Regelmatige bekkenbodemoefeningen, zoals Kegel-oefeningen, kunnen de spieren versterken en het risico op stressincontinentie verlagen.

Gewichtsbeheersing
Een gezond gewicht handhaven kan de druk op de bekkenbodem verminderen en het risico op stressincontinentie helpen verlagen.

Gezonde levensstijl
Een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging kunnen bijdragen aan de algehele gezondheid van de bekkenbodem en het verminderen van risicofactoren voor stressincontinentie.

Lees verder

• Blaastraining: Betere blaascontrole bij urine-incontinentie