Acute pericarditis: Soorten van ontsteking van hartzakje

Pericarditis is een ontsteking van het hartzakje (pericardium). Bij deze aandoening wordt fibrineus (vezelstofhoudend) materiaal afgezet in de pericardiale ruimte, wat vaak leidt tot pericardiale effusie, waarbij zich een kleine hoeveelheid vocht ophoopt tussen de twee lagen van het hartzakje. Acute pericarditis heeft verschillende oorzaken, variërend van virale infecties tot een hartinfarct, hoewel de oorzaak in veel gevallen onbekend blijft. Pijn op de borst is het meest kenmerkende symptoom. Behandeling bestaat meestal uit bedrust en medicatie. De meeste patiënten herstellen goed na behandeling van zowel de onderliggende oorzaak als de pericarditis zelf.

• Functie van het hartzakje
• Oorzaken en soorten acute pericarditis
• Bacteriële pericarditis
• Fungale pericarditis
• Maligne pericarditis
• Post-myocardiaal infarct pericarditis
• Tuberculeuze pericarditis
• Uremische pericarditis
• Virale pericarditis
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ontsteking van het hartzakje
• Prognose van pericarditis
• Complicaties
• Preventie van pericarditis

Functie van het hartzakje

Het pericardium fungeert als een beschermende laag rondom het hart. Het bestaat uit twee lagen: het viscerale pericardium (binnenste laag) en het pariëtale pericardium (buitenste laag). Deze lagen vormen een zakje dat maximaal 50 ml pericardvloeistof bevat. Het pericardium zorgt voor smering van het hartoppervlak, voorkomt vervorming en ontwrichting van het hart en fungeert als een barrière tegen infecties.

Oorzaken en soorten acute pericarditis

Acute pericarditis kan verschillende oorzaken hebben:

1. Besmettelijke pericarditis
• Viraal: Coxsackievirus, echovirus, bof, herpes, hiv
• Bacterieel: Staphylococcus, Streptococcus, Pneumococcus, Meningococcus, Haemophilus influenzae, Mycoplasma, Borrelia, Chlamydia
• Tuberculeus
• Fungaal: histoplasmose, coccidioidomycose, candidiasis
2. Post-myocardiaal infarct pericarditis
• Acuut myocardiaal infarct (vroeg)
• Dressler-syndroom (laat)
3. Maligne pericarditis
• Primaire tumoren van het hart (mesothelioom)
• Metastatische pericarditis door uitzaaiingen van kanker: borstkanker, longkanker, lymfoom, leukemie, melanoom
4. Uremische pericarditis
5. Myxoedemateuze pericarditis
6. Chylopericardium
7. Auto-immuunpericarditis
• Collageen-vasculaire aandoeningen: reumatoïde artritis, reumatische koorts, systemische lupus erythematosus, sclerodermie
• Door geneesmiddelen veroorzaakt: procaïnamide, hydralazine, isoniazide, doxorubicine, cyclofosfamide
8. Post-straling pericarditis
9. Postoperatieve pericarditis
• Postpericardiotomiesyndroom
10. Post-traumatische pericarditis
11. Familiale en idiopathische pericarditis

Bacteriële pericarditis

Bacteriële pericarditis is zeldzaam en kan optreden bij bloedvergiftiging (sepsis), longontsteking of als vroege postoperatieve infectie na thoracale chirurgie of trauma. Het kan ook ontstaan na endocarditis. Staphylococcus aureus is een frequente oorzaak bij hiv-patiënten. Deze vorm van pericarditis kan snel verergeren en is vaak dodelijk zonder tijdige behandeling. Symptomen zijn onder meer ademhalingsproblemen, angst, droge hoest, snelle hartslag, hartkloppingen, koorts, koude rillingen, pijn op de borst, rugpijn, vermoeidheid, en zwelling van benen en voeten. De diagnose wordt gesteld via serologische testen van pericardvloeistof en biopsie van pericardiaal of myocardiaal weefsel.

Fungale pericarditis

Fungale pericarditis is een complicatie van endemische schimmelinfecties zoals aspergillose, histoplasmose en coccidioidomycose. Deze vorm van pericarditis komt vooral voor bij patiënten met een zwak immuunsysteem, drugsverslaafden of na een hartoperatie. Symptomen zijn vergelijkbaar met die van bacteriële pericarditis.

Maligne pericarditis

Bij ongeveer 5% van de kankerpatiënten is het pericard betrokken. Longkanker, borstkanker, slokdarmkanker en Hodgkin-lymfoom zijn de meest voorkomende oorzaken. De aandoening kan leiden tot aanzienlijke pericardiale effusie door obstructie van de lymfatische drainage. Symptomen kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende kanker en de mate van pericardiale betrokkenheid.

Post-myocardiaal infarct pericarditis

Vroeg na een infarct
Post-myocardiaal infarct pericarditis komt voor bij ongeveer 5% van de patiënten die trombolytica gebruiken, meestal binnen enkele dagen na het infarct. Het kan moeilijk zijn om de pijn te onderscheiden van terugkerende angina pectoris, maar een goede voorgeschiedenis en ECG-bewaking zijn nuttig.

Later na een infarct
Pericarditis kan ook later in de herstelfase optreden als onderdeel van het Dressler-syndroom, een auto-immuunrespons op hartbeschadiging die 2-10 weken na het infarct optreedt. Herhalingen van post-myocardiaal infarct pericarditis komen vaak voor.

Tuberculeuze pericarditis

Tuberculeuze pericarditis wordt vaker gezien bij patiënten met hiv. Symptomen zijn chronische laaggradige koorts, dyspnoe, malaise, nachtelijk zweten en gewichtsverlies. Pericardiale aspiratie is vaak nodig om de diagnose te bevestigen.

Uremische pericarditis

Uremische pericarditis komt voor bij 6-10% van de patiënten met gevorderd nierfalen als dialyse wordt uitgesteld. Dit type pericarditis vereist dringende dialyse vanwege de hoge morbiditeit en mortaliteit.

Virale pericarditis

Virale pericarditis wordt meestal veroorzaakt door Coxsackie B-virus en echovirus. Deze vorm is meestal pijnlijk maar van korte duur en heeft zelden langetermijneffecten. Hiv kan ook bijdragen aan pericarditis, zowel direct als door een verzwakt immuunsysteem.

Symptomen

Pericarditis veroorzaakt scherpe, centrale pijn op de borst die verergert door beweging, ademhaling en liggen, en vaak verlicht wordt door naar voren te leunen. De pijn kan uitstralen naar de nek of schouders. Andere symptomen zijn koorts, verhoogde witte bloedcellen of lymfocyten, kortademigheid bij ernstige pericardiale effusie, en kenmerken van een onderliggende infectie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Bij het beluisteren van de harttonen kunnen wrijvingsgeluiden worden gehoord, veroorzaakt door het op elkaar wrijven van de pericardbladen.

Diagnostisch onderzoek
Een elektrocardiografie (ECG) is diagnostisch voor pericarditis. Röntgenfoto's van de borst, echocardiografie en radionucleotide-scans hebben beperkte waarde bij ongecompliceerde acute pericarditis.

Differentiële diagnose
Belangrijke differentiële diagnoses zijn angina en pleuritis.

Behandeling van ontsteking van het hartzakje

Als de arts de oorzaak van pericarditis kan achterhalen, behandelt hij of zij eerst deze onderliggende oorzaak. Bedrust en orale (via de mond ingenomen) NSAID's (pijnstillers zoals hoge doses aspirine, indometacine of ibuprofen) zijn effectief bij de meeste patiënten. In de dagen na een hartinfarct wordt het gebruik van NSAID's echter afgeraden, aangezien ze geassocieerd zijn met een verhoogd risico op myocardruptuur (een breuk in de hartspier).

Corticosteroïden kunnen worden ingezet wanneer de symptomen van pericarditis niet snel afnemen, maar ze hebben bijwerkingen en kunnen recidiverende symptomen veroorzaken bij dosisvermindering of -ontwenning. Ongeveer 20% van de patiënten met acute pericarditis ontwikkelt idiopathische (zonder bekende oorzaak) terugkerende pericarditis. De eerstelijnsbehandeling hiervoor is opnieuw orale NSAID's. In resistente gevallen kunnen weer orale corticosteroïden worden voorgeschreven om symptomatische verlichting te bieden, hoewel langdurig gebruik van steroïden gepaard gaat met bijwerkingen. Pericarditis die 6-12 maanden na de acute episode aanhoudt, wordt beschouwd als chronisch.

Prognose van pericarditis

De meeste patiënten met acute pericarditis herstellen volledig na een passende behandeling. De vooruitzichten zijn doorgaans goed, vooral wanneer de onderliggende oorzaak effectief wordt behandeld. Echter, ongeveer 15-30% van de patiënten kan recidiverende episoden ervaren, vooral als de initiële behandeling niet volledig effectief was.

Complicaties

Hoewel de meeste gevallen van acute pericarditis mild zijn en goed reageren op behandeling, kunnen er complicaties optreden:

• Pericardiale effusie: Ophoping van vocht in de pericardiale ruimte, wat kan leiden tot harttamponnade, een levensbedreigende aandoening die onmiddellijke behandeling vereist.[/L]
• Constrictieve pericarditis: Chronische ontsteking kan leiden tot verdikking en verlittekening van het pericardium, wat het hart belemmert om goed te functioneren.[/L]
• Myocarditis: Ontsteking van de hartspier zelf, wat kan leiden tot hartfalen of andere ernstige hartproblemen.[/L]

Preventie van pericarditis

Hoewel niet alle gevallen van pericarditis kunnen worden voorkomen, zijn er enkele maatregelen die kunnen helpen om het risico te verminderen:

• Behandeling van infecties: Tijdige en adequate behandeling van bacteriële en virale infecties kan het risico op het ontwikkelen van pericarditis verminderen.[/L]
• Immuunsysteem: Het handhaven van een gezond immuunsysteem door middel van een evenwichtige voeding, regelmatige lichaamsbeweging, en voldoende rust kan helpen om infecties en ontstekingen te voorkomen.[/L]
• Medische controle: Regelmatige medische controles voor mensen met chronische aandoeningen zoals nierfalen of auto-immuunziekten kunnen helpen om pericarditis vroegtijdig op te sporen en te behandelen.[/L]
• Medicatiegebruik: Voorzichtig gebruik van geneesmiddelen die bekend staan om het veroorzaken van pericarditis, zoals bepaalde chemotherapeutica en immunosuppressiva, en regelmatig overleg met de arts over mogelijke bijwerkingen.

Lees verder

• Pericarditis: Ontsteking van vlies rond het hart (hartzakje)
• Constrictieve pericarditis: Soort ontsteking van hartzakje
• Myocarditis: Ontsteking van de hartspier
• Endocarditis: Ontsteking van de binnenkant van het hart
• Alarmsymptomen voor hartaandoeningen: Tekenen van hartziekte