Tubereuze sclerose: Neurocutane aandoening met tumoren
Tubereuze sclerose is een neurocutane aandoening, waarbij zowel de hersenen en het ruggenmerg (centrale zenuwstelsel) als de huid betrokken zijn. Daarnaast treft deze genetische aandoening ook nog andere lichaamsdelen. Bij deze multisystemische ziekte ontstaan meerdere veelal goedaardige tumoren in verschillende lichaamsdelen. De naam is afgeleid van de karakteristieke knol- of aardappelachtige (tubereuze) hersengezwellen die met het verouderen verharden of scleroseren. Diverse beeldvormende en andere onderzoeken onthullen de aanwezigheid van de ziekte. De behandeling van tubereuze sclerose verloopt multidisciplinair waarbij de arts en andere zorgverleners de symptomen bestrijden en de kwaliteit van leven verhogen. De ernst en het verloop van de zeldzame ziekte zijn niet te voorspellen maar dankzij een goede ondersteuning en zorg leiden veel patiënten een productief leven.
Synoniemen tubereuze sclerose
Tubereuze sclerose is eveneens gekend onder deze synoniemen:
- adenoma sebaceum
- epiloia
- de ziekte van Bourneville
- de ziekte van Pringle-Bourneville
- tubereuze sclerose complex (TS of TSC)
Epidemiologie neurocutane aandoening
Jaarlijks komen ongeveer 1 op de 6.000
baby’s ter wereld met tubereuze sclerose. De prevalentie bedraagt 1 op 10.000 inwoners. Wereldwijd lijden circa één miljoen patiënten aan de multisystemische afwijking. Mogelijk is de werkelijke frequentie hoger omdat veel ouders met milde of geen symptomen geen diagnostische onderzoeken ondergaan en de onderkenning van veel patiënten met milde symptomen. De ziekte treft mensen van alle rassen. Mannen en vrouwen zijn in gelijke aantallen aangetast door tubereuze sclerose.
Oorzaken
Tubereuze sclerose is een autosomaal dominant erfelijke aandoening, waarbij mutaties (wijzigingen) optreden in twee genen (TSC1 en TSC2). Bij tubereuze sclerose is één gemuteerd gen van een ouder voldoende om een kind met deze ziekte te krijgen. De kans om de ziekte te krijgen bedraagt hierbij 50%. Meestal ontstaat tubereuze sclerose als gevolg van een nieuwe mutatie (de novo), waarbij een familiale geschiedenis van de ziekte niet aanwezig is.
Symptomen en tumoren aan o.a. hersenen, huid en nieren
Tubereuze sclerose is een erfelijke aandoening met o.a. afwijkingen in de
hersenen, de huid, de
nieren, de ogen, het hart, de longen in combinatie met gedragsproblemen. Tubereuze sclerose treedt op bij de geboorte hoewel de symptomen niet altijd onmiddellijk zichtbaar zijn. De symptomen komen namelijk vrij subtiel tot uiting gedurende de eerste levensjaren. Het is wel zo dat de symptomen bij elke patiënt anders zijn en sterk variëren van zeer mild tot zeer ernstig. Sommige patiënten hebben zelfs geen verstandelijke beperking en een normale intelligentie.
Hersenen
Tekenen dat de aandoening de hersenen aantast zijn onder meer:
- calciumafzettingen in de hersenen
- een verstandelijke handicap
- een vertraagde ontwikkeling
- een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel) met als symptomen: een ziek gevoel, hoofdpijn, moeilijkheden bij het lopen, nekpijn, toenemende sufheid, verlies over de controle van blaas en darmen, verwardheid, wazig gezichtsvermogen, dubbelzien of een verlies van het gezichtsvermogen
- epileptische aanvallen
- gedragsproblemen zoals agressie, angst, een depressie, extreme verlegenheid, hyperactiviteit, een autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag) of slaapstoornissen
- hersentumoren
In ±60% van de patiënten ontwikkelt zich epilepsie en in ±40% van de patiënten ontstaat een lichte tot matige verstandelijke handicap.
Huid
De huidgerelateerde symptomen zijn onder meer:
- gebieden van de huid die wit kleuren (als gevolg van verminderde pigment) en een essenblad- of confettivormig uiterlijk hebben.
- huidtumoren
- rode vlekken op het gezicht die veel bloedvaten bevatten (adenoma sebaceum)
- verhoogde plekken op de huid met de textuur van een sinaasappelschil (segrijnvlekken), vaak op de rug
Nieren
Nierproblemen treden op bij ongeveer 70-80% van de patiënten en dit veelal tussen vijftien- en dertigjarige leeftijd. Deze niergerelateerde symptomen treden op:
Tumoren
De ziekte kenmerkt zich tevens door tumoren die in bijna elk orgaan kunnen groeien. Deze veelal goedaardige gezwellen komen het vaakst voor in de hersenen, de nieren, het hart (rhabdomyoom), de longen, op de huid, op de tong of het tandvlees en in de ogen (hamartomen op het netvlies met bleke plekken in het oog als gevolg). Andere plaatsen waar tumoren voorkomen zijn de lever, de longen, het pancreas, het bot en het rectum. Zelfs ruwe gezwellen onder of rond de vinger- en teennagels zijn mogelijk. Kwaadaardige tumoren zijn zeldzaam bij tubereuze sclerose. Treden deze toch op, dan zijn deze meestal te vinden in de nieren.
Andere symptomen
Andere symptomen komen ook voor bij tubereuze sclerose:
Diagnose en onderzoeken
Diagnostisch onderzoek
Na een grondig lichamelijk onderzoek voert de arts enkele onderzoeken uit:
- Een DNA-onderzoek dat één van de twee genen opspoort dat de ziekte veroorzaakt
- Een echografie, CT-scan en MRI-scan van het hoofd, het hart, de nieren en de longen om tumoren op te sporen
- Een elektrocardiogram (ECG) om de abnormale elektrische activiteit op te sporen in het hart (veroorzaakt door harttumoren)
- Een elektro-encefalogram (EEG) detecteert een abnormale elektrische activiteit in de hersenen (aanwezig bij epilepsie)
- Een oogonderzoek om oogtumoren en witte vlekken op de retina (netvlies) op te sporen (het gezichtsvermogen is veelal niet aangetast door de ziekte)
- Een ultraviolet lichtonderzoek van de huid om witte huidvlekken, een verdikte huid of andere huidafwijkingen op te sporen
Differentiële diagnose
Volgende aandoeningen bootsen heel wat symptomen na van tubereuze sclerose en zijn daarom gekend als de differentiële diagnose voor tubereuze sclerose:
- complex partiële aanvallen
- een verstandelijke handicap
- een waterhoofd (hydrocefalie)
- glioblastoma multiforme
- het Lennox-Gastaut-syndroom (ernstige vorm van epilepsie)
- infantiele spasmen (West-syndroom)
Behandeling
Tubereuze sclerose valt niet te genezen, maar de arts past een ondersteunende behandeling toe. Speciaal onderwijs is soms nodig bij een patiënt met een verstandelijke handicap. Aanvallen zijn te behandelen via
medicijnen of een operatie. De arts verwijdert door middel van een laserbehandeling kleine gezwellen op het gezicht (adenoma sebaceum). Deze gezwellen keren vaak terug waardoor een herhalende behandeling nodig is. Meestal verdwijnen rhabdomyomen (harttumoren) na de puberteit, dus een operatie is niet steeds nodig om ze te verwijderen. Hersentumoren, niertumoren en longtumoren vallen te behandelen met medicijnen en/of chirurgie. De arts behandelt de gedragsproblemen eveneens met medicijnen en therapieën. Verder heeft een patiënt regelmatig diverse onderzoeken nodig om tijdig veranderingen in de organen op te sporen.
Prognose is variabel
De vooruitzichten voor de chronische aandoening tubereuze sclerose zijn zeer variabel en afhankelijk van de ernst van de symptomen. Kinderen met milde tubereuze sclerose hebben een vrij goede prognose. Wanneer echter een ernstige verstandelijke handicap of oncontroleerbare aanvallen aanwezig zijn, zijn de vooruitzichten minder goed. De tumoren die gepaard gaan met deze ziekte zijn vaak goedaardig (benigne), maar nier- of hersentumoren ontwikkelen zich soms wel in
kanker.
Complicaties ziekte
Complicaties van tubereuze sclerose zijn:
- bronchopneumonie (ontsteking van luchtpijpvertakkingen en longen)
- een ernstige verstandelijke beperking
- hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
- nierfalen
- oncontroleerbare epilepsieaanvallen (status epilepticus)
- problemen met het gezichtsvermogen (zelden)
De meest voorkomende doodsoorzaken zijn hersencomplicaties (epilepsie, waterhoofd, hersentumor), nier-, hart- en
longfalen.