Hyperthermie: Abnormaal hoge lichaamstemperatuur

Hyperthermie is een groep van warmtegerelateerde aandoeningen waarbij een snelle stijging van de lichaamstemperatuur optreedt boven de 40 °C. In deze situatie is het warmteregulatiesysteem van het lichaam niet in staat om om te gaan met de warmte in de omgeving. Elke activiteit waarbij de patiënt beweegt in warme, vochtige omgevingen verhoogt het risico op hyperthermie. De symptomen zijn erg variabel en bij milde tekenen moet de patiënt weg uit de warmte en minder inspanning leveren, maar bij ernstige tekenen is dringende medische hulp noodzakelijk.

• Terminologie: Niet hetzelfde als onderkoeling of koorts
• Oorzaken van hyperthermie
• Hittekrampen
• Hittestress
• Hitte-uitputting
• Hitte-uitslag
• Hitteberoerte
• Hitteflauwte
• Hittevermoeidheid
• Warmte-oedeem
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose van aandoeningen rond warmte en hitte
• Complicaties door abnormale hoge lichaamstemperatuur

Terminologie: Niet hetzelfde als onderkoeling of koorts

Hypothermie
Onderkoeling (hypothermie) is de toestand waarbij de lichaamstemperatuur extreem laag is, wat leidt tot gevaarlijke complicaties. Deze aandoening treedt meestal op wanneer de lichaamstemperatuur lager is dan 35 °C. Bij hyperthermie stijgt de lichaamstemperatuur tot een zeer hoog, oncontroleerbaar niveau. Hyperthermie is net als hypothermie een noodsituatie.

Koorts
Patiënten met koorts hebben een hogere lichaamstemperatuur om de infectie te kunnen bestrijden. Ook dit is niet hetzelfde als hyperthermie, waarbij de lichaamstemperatuur wel stijgt, maar dit omdat de verwarmings- en koelingsmechanismen van het lichaam niet meer te controleren zijn en het lichaam de warmte niet kwijt kan.

Oorzaken van hyperthermie

Hyperthermie verschijnt wanneer het standaard lichaamstemperatuurregelsysteem niet in staat is om de interne temperatuurniveaus te regelen. Is het buiten warm, dan koelt de lichaamstemperatuur zichzelf door te zweten waardoor de hitte verdampt. Soms werkt dit koelingsmechanisme niet goed, wat resulteert in hyperthermiie.

Diverse onderliggende oorzaken liggen mogelijke aan de basis van hyperthermie zoals:

• bijwerkingen van medicijnen
• een langdurige blootstelling aan hitte
• een onderliggende medische aandoening
• een overmatig verlies van vloeistoffen
• elektrolytenstoornissen
• onvoldoende vochtinname
• overbelasting
• uitdroging

Hittekrampen

Bij hittekrampen is de elektrolytenbalans verstoord wat voelbaar is rond het been-, arm- of buikgebied. Dit ontstaat na een intense inspanning of oefening. Deze relatief milde aandoening is een waarschuwing om de training te verminderen of te stoppen. Naar een koelere plek gaan en voldoende vocht innemen zijn nodig om de elektrolytenbalans te herstellen.

Hittestress

Hittestress is een toestand waarbij de temperatuur begint te stijgen en de patiënt niet in staat is zichzelf te koelen door te zweten. Dit leiden tot ernstige complicaties zoals hitte-uitputting of een hitteberoerte. Duizeligheid, misselijkheid, zwakte, hoofdpijn en een constante dorst (polydipsie) zijn enkele veelvoorkomende symptomen. Het is belangrijk een koelere plaats op te zoeken en veel water of vloeistoffen te drinken die veel elektrolyten bevatten. Dit houdt het lichaam voldoende vochtig en helpt bij het reguleren van de hartslag, de spiergezondheid en de zenuwfunctie.

Hitte-uitputting

Het lichaam is niet in staat om zichzelf af te koelen bij een zonnesteek (warmte-uitputting/hitte-uitputting: oververhitting van het lichaam door een defect in het koelsysteem). Volgende mogelijke symptomen komen hierbij tot uiting:

• aandachts- en concentratieproblemen
• braken
• diarree
• duizeligheid
• een koude, bleke, natte huid
• een lichte zwelling van de voeten en enkels of vingers en handen
• een snelle maar zwakke pols
• extreem of zwaar zweten
• hoofdpijn
• intense dorst
• minder vaak plassen (oligurie) en donkere urine
• misselijkheid
• spierkrampen
• tijdelijk flauwvallen of bewustzijnsverlies
• uitputting
• zwakte

Dit is de laatste fase voor een hitteberoerte. Voldoende rust en vocht innemen is belangrijk wanneer de symptomen verschijnen.

Hitte-uitslag

Wanneer mensen te lang zeer actief werken in warme omstandigheden, resulteert dit soms in rode pukkelachtige bultjes op de huid. Deze huiduitslag ontwikkelt zich meestal onder de kleding die doordrenkt is met zweet. De huidletsels verdwijnen meestal vanzelf na afkoeling en het wisselen van de kledij.

Hitteberoerte

Een hitteberoerte is het meest ernstige niveau van hyperthermie die mogelijk fataal is. Flauwvallen, verwardheid en andere mentale stoornissen en een onregelmatige hartslag zijn enkele kenmerken van een hitteberoerte. Het lichaam stopt hierbij met zweten ook al is het te warm en is de lichaamstemperatuur te hoog.

Hitteflauwte

Een hitteflauwte is het resultaat van het werken in een zeer warme omgeving. Bij een hitteflauwte daalt de bloeddruk aanzienlijk, gevolgd door een verminderde bloedstroom in de hersenen, duizeligheid en flauwvallen. Rust, veel water drinken en naar een koelere plek gaan, zijn nuttige tips.

Hittevermoeidheid

Werken in hoge hitte gaat bij een aantal patiënten gepaard met ongemak en psychologische stress wat resulteert in hittemoeheid. Vooral patiënten die het niet gewend zijn om in deze omstandigheden te werken, zijn kwetsbaar voor hittevermoeidheid. Zich warm voelen, vermoeidheid en dorst zijn gekoppeld aan een lichamelijke belasting. Patiënten gaan best weg uit het warme gebied en drinken voldoende vloeistoffen.

Warmte-oedeem

Wanneer een patiënt gedurende een aanzienlijke periode in een verwarmde ruimte staat of zit, treedt mogelijk warmte-oedeem op. De onderbenen, enkels en handen zwellen dan vaak op door vochtophoping in de ledematen. De beste oplossing is om de ledematen te koelen en de voeten te tillen in combinatie met voldoende vochtinname.

Risicofactoren

Patiënten met één of meer risicofactoren lijden sneller aan hyperthermie.

Aandoeningen
Volgende aandoeningen verhogen de kans op hyperthermie:

• (chronische) uitdroging
• bloeddruk- of circulatieproblemen
• chronisch zieken
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een hartaandoening
• een leveraandoening
• een longziekte
• een nieraandoening
• een psychische aandoening
• een zwak immuunsysteem
• gastro-enteritis (buikgriep)
• metabolische stoornissen
• zweetklier- of zweetaandoeningen

Omgevingsfactoren
Ook resulteert hyperthermie mogelijk uit een omgevingsfactor:

• baby's en kleine kinderen jonger dan vier jaar
• beroepen: het leger, de bouw, fabricage, brandweerlieden, landbouw, bosbouw, landmeters, natuurbeschermers en veldbiologen, parkpersoneel en natuurbeschermers, werken rond grote ovens, …
• een sauna of bubbelbad gebruiken
• een zoutarme voeding
• gedurende een lange tijd blootgesteld zijn aan warmte
• in warme omgevingen werken
• medicatie: antihistaminica (geneesmiddelen voor de behandeling van allergische reacties), antipsychotica, bètablokkers (medicatie voor het verlagen van de bloeddruk en hartslag), diuretica (plaspillen), medicijnen om de zweet- of warmteproductie te verhogen
• ondergewicht
• ongeoorloofd drugsgebruik (vooral synthetische marihuana)
• ouderen van 65 jaar of ouder
• overgewicht
• overmatig veel alcohol drinken
• roken
• sporten waarbij mensen hard en in hete klimatologische omstandigheden trainen: rugby, voetbal, marathon lopen, wandelen, fietsen, …

Symptomen

De symptomen van hyperthermie ontstaat binnen enkele uren tot dagen. Hyperthermie kenmerkt zich door één of meer van volgende tekenen:

• braken
• coördinatieproblemen
• duizeligheid
• een hete, droge huid
• een rode huid
• een verhoogde hartslag (tachycardie)
• een verouderde huid
• een zwakke of snelle polsslag
• hersenschade
• hoofdpijn
• minder zweten (hypohidrose)
• misselijkheid
• normale tot verhoogde temperatuur die meestal hoger is dan 40,5 graden
• prikkelbaarheid
• spierkrampen
• uitdroging
• vermoeidheid
• verwardheid
• zwakte

Alarmsignalen

Medische hulp is nodig wanneer de patiënt al langere tijd aan de hitte blootgesteld is en één of meer van symptomen optreden:

• een coma
• flauwvallen
• hallucinaties
• ongebruikelijke agitatie (rusteloosheid)
• verwardheid
• waggelen

Diagnose en onderzoeken

Veel voorkomende onderzoeken voor het opsporen van hyperthermie zijn:

• een CT-scan van het hoofd
• een bloedonderzoek
• een lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van het hersenvocht)
• een urineonderzoek
• een nieronderzoek

Behandeling

Zelfzorg

• Volgende behandelingen en preventieve tips verhelpen of voorkomen hyperthermie:
• alcoholgebruik vermijden
• binnen blijven
• dagelijks twee tot drie liter water drinken
• de inname van zouten en mineralen verhogen
• de patiënt in natte vellen wikkelen
• het gebruik van cafeïne verminderen
• het lichaam met koel water sprayen
• hoeden en losse kleding dragen bij buitenactiviteiten
• ice-packs op de nek en onder de oksels plaatsen
• koele baden en douches nemen
• koele lucht laten blazen
• overmatige lichaamsbeweging vermijden en dit vooral wanneer het zeer warm is
• reizen tijdens hete weersomstandigheden vermijden
• strakke en onnodige kleding verwijderen
• warme maaltijden of drankjes vermijden
• zonnebrandmiddelen aanbrengen

Professionele medische zorg

Voor het behandelen van hyperthermie bestaan twee technieken met name interne en externe koeling.

Interne afkoeling
Interne koeling is mogelijk via ijswater, een maag- of rectale lavage, een thoracale of peritoneale lavage en extracorporale bloedkoeling.

Externe koeling
Deze makkelijke en zeer effectieve methode koelt het lichaam eveneens. De patiënt neemt ijsbaden, werkt met coldpacks of plaatst een hypothermisch deken onder de oksels, op de lies en in de nek. Verder is het mogelijk om kledij te verwijderen en zich te verplaatsen naar een koeler gebied, bij voorkeur voorzien van airconditioning. Als alternatief zet de patiënt het best een verdampingskoeling in, door kleding te verwijderen en de ventilator op te zetten. Deze behandeltechniek moet de patiënt uitvoeren in combinatie met het vernevelen van de huid met lauw water.

Andere mogelijke behandelingen zijn onder meer:

• de maag en het rectum spoelen met koud water
• een cardiopulmonale bypass
• het verminderen van weefselbeschadiging
• spierontspannende medicijnen

Prognose van aandoeningen rond warmte en hitte

Doorgaans verblijft de patiënt één of meer dagen in het ziekenhuis om complicaties te detecteren en te vermijden. Het is wel mogelijk dat de effecten van hypothermie nog lang aanwezig blijven. Veelal varieert de herstelperiode tussen twee maanden en één jaar.

Complicaties door abnormale hoge lichaamstemperatuur

Hyperthermie veroorzaakt onbehandeld complicaties maar dit vooral bij patiënten met hart- en bloeddrukstoornissen. Volgende complicaties komen voor:

• coma
• congestief hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• hartritmestoornissen
• schade aan de lever
• schade aan de nieren

Af en toe komen patiënten ook te overlijdens als gevolg van hyperthermie.

Lees verder

• Hittekrampen: Pijnlijke, korte spierkrampen door hitte
• Zonnesteek: Oververhitting lichaam door defect koelsysteem