Hyperthermie: Abnormaal hoge lichaamstemperatuur

Hyperthermie is een verzamelnaam voor aandoeningen die ontstaan door een snelle stijging van de lichaamstemperatuur boven de 40 °C. Dit gebeurt wanneer het warmteregulatiesysteem van het lichaam niet in staat is om de lichaamstemperatuur te verlagen door de omgevingstemperatuur. Activiteiten die plaatsvinden in warme en vochtige omstandigheden verhogen het risico op hyperthermie. De symptomen kunnen sterk variëren. Bij milde symptomen is het belangrijk om de warmte te vermijden en de inspanning te verminderen, terwijl bij ernstige symptomen onmiddellijke medische hulp vereist is.

• Terminologie: Verschillen met onderkoeling en koorts
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van hyperthermie
• Hittekrampen
• Hittestress
• Hitte-uitputting
• Hitte-uitslag
• Hitteberoerte
• Hitteflauwte
• Hittevermoeidheid
• Warmte-oedeem
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose van aandoeningen Rondom warmte en hitte
• Complicaties van abnormaal hoge lichaamstemperatuur
• Preventie

Terminologie: Verschillen met onderkoeling en koorts

Hypothermie
Onderkoeling (hypothermie) is een toestand waarbij de lichaamstemperatuur gevaarlijk laag is, meestal onder de 35 °C. Deze aandoening kan leiden tot ernstige complicaties en vereist onmiddellijke medische aandacht. In tegenstelling tot hyperthermie, waarbij de lichaamstemperatuur stijgt door een defect in het koelmechanisme, gaat het bij hypothermie om een tekort aan warmte.

Koorts
Koorts is een verhoging van de lichaamstemperatuur die helpt bij het bestrijden van infecties. Dit is echter niet hetzelfde als hyperthermie, waarbij de temperatuurstijging ontstaat doordat de regulatiemechanismen van het lichaam falen en de warmte niet meer adequaat wordt afgevoerd.

Epidemiologie

Hyperthermie, of het onvermogen van het lichaam om de interne temperatuur effectief te reguleren, komt wereldwijd voor. Het kan variëren van milde verhogingen van de lichaamstemperatuur tot ernstige gevallen die levensbedreigend kunnen zijn. De prevalentie is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de omgevingstemperatuur, de fysieke activiteit, en de aanwezigheid van onderliggende medische aandoeningen. Het komt vaker voor in warme klimaten, vooral tijdens hittegolven, en kan voorkomen bij patiënten die deelnemen aan intensieve fysieke activiteiten of die werken in een omgeving met hoge temperaturen. In de westerse wereld is het incidentiepercentage van hitte-gerelateerde aandoeningen tijdens extreme hitteperiodes aanzienlijk verhoogd, vooral onder kwetsbare groepen zoals ouderen, kinderen en mensen met chronische aandoeningen.

Prevalentie bij risicogroepen
De prevalentie van hyperthermie is het hoogst bij risicogroepen, waaronder ouderen, kinderen en mensen met onderliggende gezondheidsproblemen, zoals hart- en vaatziekten, diabetes of respiratoire aandoeningen. Bij ouderen kan het lichaam minder effectief reageren op temperatuurveranderingen, wat het risico op oververhitting verhoogt. Daarnaast kunnen patiënten die medicijnen gebruiken die de temperatuurregulatie beïnvloeden, zoals diuretica of antipsychotica, ook een verhoogd risico lopen.

Regionale variaties
In gebieden met hoge temperaturen of in landen met een tropisch klimaat, komen hyperthermie-gerelateerde aandoeningen vaker voor, vooral tijdens hittegolven. In tegenstelling, in gematigde klimaten zijn de incidentie en prevalentie over het algemeen lager, hoewel er een toenemende bezorgdheid is over de impact van klimaatverandering en de toename van frequentie en intensiteit van hittegolven. Zomers kunnen bij extreme hitte het aantal gevallen van hyperthermie aanzienlijk toenemen, vooral in stedelijke gebieden waar de zogenaamde 'urban heat islands' optreden.

Mechanisme

Het mechanisme van hyperthermie is complex en kan optreden wanneer de thermoregulatoire mechanismen van het lichaam overbelast raken. Het lichaam behoudt normaal zijn temperatuur door een balans tussen warmteproductie en warmteafgifte. Bij hyperthermie is de warmteproductie te hoog, of de warmteafgifte is onvoldoende, wat leidt tot een gevaarlijke verhoging van de lichaamstemperatuur.

Fysiologische reacties bij hyperthermie
Wanneer het lichaam wordt blootgesteld aan hoge temperaturen, begint het te reageren door de bloedvaten in de huid te verwijden en zweet af te geven om af te koelen. Bij ernstige hyperthermie, zoals bij hitteberoerte, is de capaciteit van het lichaam om af te koelen verstoord. Dit kan leiden tot een verhoogde temperatuur die niet kan worden gereguleerd, wat resulteert in een schadelijke opeenhoping van warmte in de weefsels en organen.

Pathofysiologie van hitteberoerte
Een hitteberoerte is een medische noodsituatie waarbij de lichaamstemperatuur boven de 40°C stijgt, vaak als gevolg van fysieke activiteit in een hete omgeving of blootstelling aan intense warmte. Het verstoren van de thermoregulatie kan leiden tot schade aan vitale organen, zoals het hart, de nieren, de hersenen en de lever. De symptomen zijn onder andere verwardheid, verminderde bewustzijnstoestand, ademhalingsproblemen, en in ernstige gevallen, orgaanfalen.

Oorzaken van hyperthermie

Hyperthermie treedt op wanneer het lichaam niet in staat is om de interne temperatuur te reguleren, vooral bij blootstelling aan warme omgevingen. Het lichaam probeert zichzelf te koelen door middel van zweten, maar soms werkt dit mechanisme niet goed.

Mogelijke oorzaken van hyperthermie zijn onder andere:

• Bijwerkingen van medicatie
• Langdurige blootstelling aan hitte
• Onderliggende medische aandoeningen
• Overmatig verlies van vocht
• Elektrolytenstoornissen
• Onvoldoende vochtinname
• Overbelasting
• Uitdroging

Hittekrampen

Hittekrampen ontstaan door een verstoorde elektrolytenbalans en worden vaak ervaren in de benen, armen of buik na intense inspanning. Deze aandoening, hoewel relatief mild, is een waarschuwing om de fysieke activiteit te verminderen en voldoende vocht in te nemen. Het zoeken van een koelere omgeving is ook belangrijk voor herstel.

Hittestress

Hittestress ontstaat wanneer de lichaamstemperatuur stijgt en het lichaam niet in staat is om zichzelf effectief te koelen door zweten. Dit kan leiden tot ernstige complicaties zoals hitte-uitputting of een hitteberoerte. Symptomen van hittestress omvatten duizeligheid, misselijkheid, zwakte, hoofdpijn, en een constante dorst (polydipsie). Het is cruciaal om een koelere plek te zoeken en veel water of vloeistoffen met elektrolyten te drinken om de hydratatie en de lichaamstemperatuur te reguleren.

Hitte-uitputting

Hitte-uitputting, of zonnesteek, treedt op wanneer het lichaam niet effectief kan afkoelen door een defect in het koelsysteem. Symptomen kunnen zijn:

• Aandachts- en concentratieproblemen
• Braken
• Diarree
• Duizeligheid
• Een koude, bleke, natte huid
• Lichte zwelling van de voeten en enkels, of vingers en handen
• Een snelle maar zwakke pols
• Extreem of zwaar zweten
• Hoofdpijn
• Intense dorst
• Verminderde urineproductie (oligurie) en donkere urine
• Misselijkheid
• Spierkrampen
• Tijdelijk flauwvallen of bewustzijnsverlies
• Uitputting
• Zwakte

Dit is de laatste fase voordat een hitteberoerte optreedt. Rust en voldoende vochtinname zijn cruciaal bij de behandeling van hitte-uitputting.

Hitte-uitslag

Hitte-uitslag ontstaat vaak door langdurige activiteit in warme omstandigheden en wordt gekenmerkt door rode, pukkelachtige bultjes op de huid. Deze huiduitslag verschijnt meestal op plaatsen waar de huid in contact is met doordrenkte kleding. De uitslag verdwijnt doorgaans vanzelf na afkoeling en het wisselen van kleding.

Hitteberoerte

Een hitteberoerte is de ernstigste vorm van hyperthermie en kan levensbedreigend zijn. Kenmerken van een hitteberoerte zijn onder andere flauwvallen, verwardheid, andere mentale stoornissen en een onregelmatige hartslag. Bij een hitteberoerte stopt het lichaam met zweten, ondanks de hoge temperatuur en extreme lichaamstemperatuur.

Hitteflauwte

Hitteflauwte ontstaat bij het werken in zeer warme omgevingen en wordt gekenmerkt door een aanzienlijke daling van de bloeddruk, verminderde bloedstroom naar de hersenen, duizeligheid en flauwvallen. Het is belangrijk om rust te nemen, veel water te drinken en naar een koelere plek te gaan.

Hittevermoeidheid

Hittevermoeidheid komt voor bij mensen die in hoge temperaturen werken, wat kan leiden tot ongemak en psychologische stress. Personen die niet gewend zijn om in dergelijke omstandigheden te werken, zijn bijzonder kwetsbaar. Symptomen zijn onder andere een warm gevoel, vermoeidheid en dorst. Het is raadzaam om het warme gebied te verlaten en voldoende vloeistoffen te drinken.

Warmte-oedeem

Warmte-oedeem kan optreden bij langdurig staan of zitten in een warme omgeving, wat resulteert in vochtophoping in de onderbenen, enkels en handen. Koelen van de ledematen en het omhoog houden van de voeten, samen met voldoende vochtinname, zijn effectieve maatregelen om het oedeem te verminderen.

Risicofactoren

Personen met bepaalde risicofactoren hebben een verhoogd risico op hyperthermie:

Medische aandoeningen
De volgende aandoeningen verhogen het risico op hyperthermie:

• (Chronische) uitdroging
• Bloeddruk- of circulatieproblemen
• Chronische ziekten
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Hartaandoeningen
• Leveraandoeningen
• Longziekten
• Nieraandoeningen
• Psychische aandoeningen
• Verzwakt immuunsysteem
• Gastro-enteritis (buikgriep)
• Metabole stoornissen
• Zweetklier- of zweetaandoeningen

Omgevingsfactoren
Ook omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan hyperthermie:

• Baby's en jonge kinderen onder de vier jaar
• Beroepen met hoge hitteblootstelling: leger, bouw, fabricage, brandweer, landbouw, bosbouw, landmeters, natuurbeschermers, parkpersoneel, werken rond grote ovens, enzovoort
• Gebruik van een sauna of bubbelbad
• Zoutarme voeding
• Langdurige blootstelling aan warmte
• Werken in warme omgevingen
• Medicatie: antihistaminica (voor allergische reacties), antipsychotica, bètablokkers (om de bloeddruk en hartslag te verlagen), diuretica (plaspillen), medicijnen die zweet- of warmteproductie verhogen
• Ondergewicht
• Ongeoorloofd drugsgebruik (vooral synthetische marihuana)
• Ouderen van 65 jaar of ouder
• Overgewicht
• Overmatig alcoholgebruik
• Roken
• Sporten waarbij mensen hard trainen in hete omstandigheden: rugby, voetbal, marathonlopen, wandelen, fietsen, enzovoort

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van hyperthermie en de bijbehorende complicaties. Risico’s worden beïnvloed door factoren zoals leeftijd, fysieke conditie, medicatiegebruik en onderliggende gezondheidsproblemen.

Ouderen
Ouderen zijn bijzonder kwetsbaar voor hyperthermie, omdat hun thermoregulatiecapaciteit vaak verminderd is. Veranderingen in de bloedsomloop, een verminderde zweetproductie en een vertraagde reactie van het lichaam op hitte kunnen leiden tot een verhoogd risico op oververhitting. Daarnaast kunnen comorbiditeiten zoals hart- en vaatziekten de reactie van het lichaam op hitte verder verzwakken.

Patiënten met chronische aandoeningen
Mensen met chronische aandoeningen zoals hartziekten, ademhalingsproblemen of diabetes lopen meer risico op hyperthermie. Deze patiënten kunnen een verminderde circulatie of een verminderde capaciteit om overmatige warmte af te voeren hebben, wat hen kwetsbaar maakt voor oververhitting. Vooral bij patiënten die medicijnen gebruiken die invloed hebben op het thermoregulatiesysteem, zoals diuretica of psychotrope middelen, is er een verhoogd risico.

Symptomen

De symptomen van hyperthermie kunnen zich binnen enkele uren tot dagen ontwikkelen. Kenmerken van hyperthermie zijn onder andere:

• Braken
• Coördinatieproblemen
• Duizeligheid
• Een hete, droge huid
• Een rode huid
• Verhoogde hartslag (tachycardie)
• Een verouderde huid
• Een zwakke of snelle polsslag
• Hersenschade
• Hoofdpijn
• Verminderd zweten (hypohidrose)
• Misselijkheid
• Normale tot verhoogde temperatuur, meestal boven de 40,5 °C
• Prikkelbaarheid
• Spierkrampen
• Uitdroging
• Vermoeidheid
• Verwardheid
• Zwakte

Alarmsignalen

Wanneer een patiënt langere tijd aan hitte is blootgesteld en symptomen van hyperthermie vertoont, is onmiddellijke medische hulp nodig. Alarmsignalen kunnen zijn:

• Coma
• Flauwvallen
• Hallucinaties
• Ongebruikelijke agitatie (rusteloosheid)
• Verwardheid
• Waggelen

Diagnose en onderzoeken

Om hyperthermie vast te stellen, kunnen de volgende onderzoeken worden uitgevoerd:

• CT-scan van het hoofd
• Bloedonderzoek
• Lumbale punctie (ruggenprik: onderzoek van het hersenvocht)
• Urineonderzoek
• Nieronderzoek

Behandeling

Zelfzorg

Om hyperthermie te behandelen of te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Alcoholgebruik vermijden
• Binnen blijven
• Dagelijks twee tot drie liter water drinken
• Inname van zouten en mineralen verhogen
• De patiënt in natte doeken wikkelen
• Het gebruik van cafeïne beperken
• Het lichaam met koel water besproeien
• Hoeden en losse kleding dragen bij buitenactiviteiten
• Ice-packs op de nek en onder de oksels plaatsen
• Koele baden en douches nemen
• Koele lucht laten blazen
• Overmatige lichaamsbeweging vermijden, vooral tijdens warm weer
• Reizen tijdens hete weersomstandigheden vermijden
• Strakke en onnodige kleding verwijderen
• Warme maaltijden en dranken vermijden
• Zonnebrandmiddelen aanbrengen

Professionele medische zorg

Bij professionele medische behandeling van hyperthermie worden doorgaans twee technieken toegepast: interne en externe koeling.

Interne koeling
Interne koeling kan worden uitgevoerd door middel van ijswater, maag- of rectale lavage, thoracale of peritoneale lavage, en extracorporale bloedkoeling.

Externe koeling
Externe koeling is een effectieve methode om het lichaam te koelen. De patiënt kan ijsbaden nemen, coldpacks gebruiken of een hypothermisch deken plaatsen op de oksels, lies en nek. Kleding kan worden verwijderd en de patiënt kan naar een koelere ruimte verhuizen, bij voorkeur met airconditioning. Alternatief kan de patiënt een ventilator gebruiken voor verdampingskoeling, waarbij de huid met lauw water wordt besproeid.

Andere mogelijke behandelingen zijn onder meer:

• De maag en het rectum spoelen met koud water
• Een cardiopulmonale bypass
• Verminderen van weefselbeschadiging
• Spierontspannende medicijnen

Prognose van aandoeningen Rondom warmte en hitte

De herstelperiode na een episode van hyperthermie varieert meestal van twee maanden tot één jaar. Gedurende deze periode verblijft de patiënt doorgaans een aantal dagen in het ziekenhuis om complicaties te detecteren en te voorkomen.

Complicaties van abnormaal hoge lichaamstemperatuur

Indien onbehandeld kan hyperthermie leiden tot ernstige complicaties, vooral bij patiënten met hart- en bloeddrukstoornissen. Mogelijke complicaties zijn:

• Coma
• Congestief hartfalen (onvoldoende bloedcirculatie door het hart)
• Hartritmestoornissen
• Schade aan de lever
• Schade aan de nieren

In sommige gevallen kan hyperthermie leiden tot overlijden als gevolg van de ernstige gevolgen.

Preventie

Het voorkomen van hyperthermie is essentieel, vooral tijdens warme maanden of in omgevingen waar de temperatuur boven de normale niveaus stijgt. Preventieve maatregelen zijn gericht op het verminderen van de blootstelling aan hitte en het bevorderen van de thermoregulatiecapaciteit van het lichaam.

Vermijden van extreme hitte
Een belangrijke preventieve maatregel is het vermijden van blootstelling aan extreme hitte. Dit kan onder andere worden bereikt door in de koelere delen van de dag buiten te zijn, het dragen van lichte en ademende kleding, en het zoeken van schaduw of airconditioning in warme omgevingen. Bij risicogroepen, zoals ouderen, kan het raadzaam zijn om binnen te blijven wanneer de temperatuur hoog is.

Hydratatie en evenwichtig voedingspatroon
Voldoende hydratatie speelt een cruciale rol in de preventie van hyperthermie. Het lichaam moet goed gehydrateerd blijven om effectief te kunnen zweten en warmte af te voeren. Een evenwichtig voedingspatroon helpt ook de lichaamstemperatuur onder controle te houden, aangezien een slechte voeding de thermoregulatie kan verstoren. Patiënten met chronische aandoeningen moeten hun voedingspatroon afstemmen op hun specifieke behoeften, bijvoorbeeld door meer kalium en natrium op te nemen om de vochtbalans te ondersteunen.

Gebruik van koelsystemen en kleding
In gebieden met regelmatig hoge temperaturen moeten koelsystemen, zoals ventilatoren, airconditioners en koele baden, beschikbaar zijn. Dit is vooral belangrijk voor risicogroepen, zoals ouderen of patiënten met hartziekten. Daarnaast kan het dragen van lichtgewicht en ademende kleding bijdragen aan het afvoeren van warmte en het voorkomen van oververhitting.

Lees verder

• Hittekrampen: Pijnlijke, korte spierkrampen door hitte
• Zonnesteek: Oververhitting lichaam door defect koelsysteem