Koortsstuipen bij kinderen: Meestal onschuldig bij infectie

Heel jonge kinderen hebben af en toe koortsstuipen. Hierdoor ontstaan stuipen (toevallen, sterke krampaanvallen) in combinatie met koorts. Meestal komen koortsstuipen slechts kortstondig voor als gevolg van een ziekte. Dit beangstigende tafereel veroorzaakt in de meeste gevallen geen gezondheidsproblemen. Wel is het belangrijk om het kind veilig te leggen tijdens de aanval en ook de koorts omlaag te krijgen. De arts behandelt dan ook de aandoening die de koorts veroorzaakt. Eventuele bijkomende onderzoeken zijn nodig als de bevindingen bij het lichamelijk onderzoek afwijkend zijn. De prognose voor koortsstuipen is in de meeste gevallen uitstekend.

• Synoniemen koortsstuipen
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen bij kinderen: Eenvoudige of complexe koortsstuipen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven / omgaan met koortsstuipen bij kinderen
• Herkenning en eerste hulp
• Medische opvolging en preventie
• Ondersteuning van ouders en verzorgers
• Misvattingen rond koortsstuipen bij kinderen
• Koortsstuipen zijn altijd een teken van epilepsie
• Koortsstuipen worden veroorzaakt door extreem hoge koorts
• Koortsstuipen veroorzaken hersenschade
• Koortsstuipen kunnen worden voorkomen door koortsverlagende middelen
• Een kind met een koortsstuip moet op de spoedeisende hulp behandeld worden
• Koortsstuipen zijn besmettelijk
• Kinderen die een koortsstuip hebben gehad, zullen er altijd last van blijven hebben

Synoniemen koortsstuipen

Koortsstuipen zijn eveneens gekend onder deze synoniemen:

• febriele aanvallen
• koortsaanvallen
• koortsconvulsies
• koortstoevallen

Epidemiologie

Ongeveer 2 tot 5% van alle kinderen wereldwijd heeft te maken met koortsstuipen. Koortsstuipen komen het vaakst voor bij gezonde kinderen tussen de leeftijd van 6 maanden en 5 jaar. De piekincidentie ligt bij peuters. De meeste kinderen hebben tijdens hun baby-, peuter- of kindertijd maximaal drie keer koortsstuipen. Verder zijn jongens iets vaker dan meisjes getroffen. Koortsstuipen zijn tot slot vaak familiaal bepaald.

Oorzaken

Veelal treden koortsstuipen op tijdens de eerste 24 uur van een ziekte. De koorts is dan nog niet op z’n hoogst. Oorinfecties, een verkoudheid (milde infectie met symptomen aan neus en keel), de griep (influenza), waterpokken (varicella: meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag), middenoorinfecties (otitis media), een amandelontsteking (tonsillitis), roseola of een andere virale ziekte kunnen mogelijk koortsstuipen veroorzaken. Waarom dit precies optreedt, is niet bekend.

Risicofactoren

Enkele risicofactoren voor het optreden van koortsstuipen zijn:

• Familiaire geschiedenis van koortsstuipen
• Jongere leeftijd (tussen 6 maanden en 5 jaar)
• Snelle stijging van de lichaamstemperatuur
• Hoge koorts bij de ziekte

Symptomen bij kinderen: Eenvoudige of complexe koortsstuipen

Eenvoudige koortsstuipen

Koortsstuipen kunnen mogelijk zo mild zijn dat slechts weinig symptomen optreden. Soms draaien de ogen van het kind weg of zijn de ledematen wat verstijfd. Eenvoudige koortsstuipen stoppen vanzelf binnen enkele seconden tot 10 minuten. Het kind is direct daarna kort slaperig of verward. Veel andere mogelijke symptomen kunnen optreden bij eenvoudige koortsstuipen. Een kind dat rechtop staat, kan omvallen bij een aanval. Daarnaast komen tongbijten en braken voor. Huilen of zeuren ziet de ouder of begeleider regelmatig bij koortsstuipen. Een kind begint bij koortsstuipen mogelijk plots ritmisch te schudden met het lichaam. Het kind reageert hierbij niet op de stem van de ouders en is tijdelijk bewusteloos. Daarnaast trekken de spieren aan beide zijden van het lichaam gedurende enkele seconden of langer samen. Tijdens een aanval plast of poept het kind soms. Af en toe komt ademnood voor en kleurt het kind blauw (medische term is "cyanose").

Complexe koortsstuipen

Wanneer een aanval langer dan 15 minuten duurt, aan slechts één gedeelte van het lichaam voorkomt of regelmatig opnieuw optreedt, zijn dit geen eenvoudige koortsstuipen. Dit is eveneens het geval wanneer het kind niet binnen het uur hersteld is van de koortsstuipen. In deze gevallen is sprake van “complexe koortsstuipen”.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij koortsstuipen kunnen zijn:

• Aanvallen die langer dan 15 minuten duren
• Herhaalde aanvallen binnen 24 uur
• Aanvallen die slechts één lichaamsdeel aantasten
• Aanvallen bij een kind jonger dan 18 maanden of ouder dan 5 jaar
• Aanwezigheid van een stijve nek, ademhalingsproblemen of ernstige slaperigheid
• Afwijkende bevindingen bij lichamelijk onderzoek

Diagnose en onderzoeken

Medische noodsituatie
Wanneer het kind braakt, ademhalingsproblemen heeft, een stijve nek heeft of extreem slaperig is, en de aanval langer duurt dan 15 minuten, moet het kind onmiddellijk naar de eerste hulp van een ziekenhuis worden gebracht. Dit geldt ook als het kind minder dan 6 maanden oud is of ouder dan 5 jaar en voor het geval dat koortsstuipen zich voordoen zonder duidelijke koorts of aanhoudende symptomen na een aanval.

Diagnose
De diagnose koortsstuipen wordt gesteld door te kijken naar de symptomen van het kind, de medische voorgeschiedenis en de duur van de aanvallen. Het uitvoeren van een fysiek onderzoek is eveneens belangrijk. Bij complexe koortsstuipen kan aanvullend onderzoek nodig zijn, zoals een bloedonderzoek om andere oorzaken van de aanvallen uit te sluiten, en mogelijk een CT-scan van de hersenen of een magnetic resonance imaging (MRI) als de arts vermoedens heeft over een afwijking in de hersenen.

Behandeling

Behandeling thuis

Bij koorts die tot koortsstuipen leidt, moeten ouders de koorts van hun kind zo snel mogelijk verlagen. Dit kan door middel van paracetamol of ibuprofen in een dosering die geschikt is voor de leeftijd en het gewicht van het kind. Daarnaast is het goed om het kind regelmatig in te nemen met lauw water en kleding die geschikt is voor de temperatuur van de kamer te geven. Ouders kunnen ook koortsverlagende zetpillen overwegen.

Medische behandeling

Als de koortsstuipen frequent optreden, kan de arts een preventieve medicatie voorschrijven. Er zijn medicijnen zoals valproïnezuur en benzodiazepines die mogelijk het risico op koortsstuipen kunnen verminderen. Het is belangrijk om te benadrukken dat de behandeling per kind kan verschillen, afhankelijk van de frequentie en ernst van de aanvallen.

Prognose

Koortsstuipen komen meestal in de vroege kinderjaren voor en zijn zelden een teken van een ernstige medische aandoening. De meeste kinderen groeien uit de koortsstuipen en hebben geen blijvende effecten. Het risico op epilepsie op latere leeftijd is licht verhoogd, maar nog steeds laag. Een goede opvolging door een arts en het volgen van behandelingsadviezen dragen bij aan een gunstige prognose.

Complicaties

Koortsstuipen kunnen in sommige gevallen leiden tot:

• Hersenschade (zelden)
• Vallen of letsel tijdens een aanval
• Psychosociale problemen door angst of zorgen van ouders

Preventie

Er zijn geen specifieke manieren om koortsstuipen te voorkomen. Het is belangrijk om ziekten die koorts veroorzaken te behandelen en de koorts op een veilige manier te verlagen. Ouders kunnen preventieve maatregelen treffen zoals het monitoren van de lichaamstemperatuur en tijdig medicatie toedienen bij koorts.

Praktische tips voor het leven / omgaan met koortsstuipen bij kinderen

Herkenning en eerste hulp

Koortsstuipen komen vaak voor bij kinderen tussen de zes maanden en vijf jaar tijdens een infectie die gepaard gaat met hoge koorts. Blijf kalm tijdens een aanval, leg het kind op een veilige, platte ondergrond, en draai het hoofd voorzichtig opzij om verstikking te voorkomen. Probeer niets in de mond te steken en zorg ervoor dat scherpe objecten uit de buurt zijn.

Medische opvolging en preventie

Na een eerste koortsstuip is het raadzaam een arts te raadplegen voor evaluatie. Bij herhaalde koortsstuipen kan medicatie nodig zijn om de koorts onder controle te houden. Het bijhouden van een temperatuurlogboek kan nuttig zijn om te begrijpen welke situaties risico's vormen. Het toedienen van koortsverlagende middelen bij een opkomende koorts kan in sommige gevallen voorkomen dat een aanval zich herhaalt.

Ondersteuning van ouders en verzorgers

Het is belangrijk dat ouders goed geïnformeerd zijn over de aard van koortsstuipen en weten dat deze meestal onschuldig zijn. Toegang tot voorlichtingsmateriaal en advies van zorgverleners kan helpen om angst te verminderen en de situatie beter te beheersen.

Misvattingen rond koortsstuipen bij kinderen

Koortsstuipen kunnen erg beangstigend zijn voor ouders, vooral als ze voor het eerst optreden. Ze komen meestal voor bij jonge kinderen en worden veroorzaakt door een snelle stijging van de lichaamstemperatuur. Hoewel ze er ernstig uitzien, zijn ze in de meeste gevallen onschuldig. Er bestaan echter veel misverstanden over de oorzaken, gevolgen en behandelingen van koortsstuipen, wat kan leiden tot onnodige angst en verkeerde interventies.

Koortsstuipen zijn altijd een teken van epilepsie

Veel ouders vrezen dat een koortsstuip betekent dat hun kind epilepsie heeft. Dit is een misvatting. Koortsstuipen worden veroorzaakt door een plotselinge stijging van de lichaamstemperatuur en hebben geen directe link met epilepsie. De meeste kinderen die een koortsstuip krijgen, ontwikkelen geen chronische neurologische aandoeningen. Het risico op epilepsie is slechts licht verhoogd bij kinderen met complexe of langdurige stuipen, maar in de meeste gevallen is er geen reden tot bezorgdheid.

Koortsstuipen worden veroorzaakt door extreem hoge koorts

Hoewel koorts een belangrijke factor is bij het ontstaan van een koortsstuip, is het niet per se de hoogte van de temperatuur die een aanval veroorzaakt. Het is eerder de snelheid waarmee de temperatuur stijgt. Een kind kan bijvoorbeeld een koortsstuip krijgen bij een relatief matige temperatuurstijging, terwijl een ander kind met een veel hogere koorts geen stuipen krijgt. Dit betekent dat het voorkomen van extreem hoge temperaturen niet altijd voorkomt dat een koortsstuip optreedt.

Koortsstuipen veroorzaken hersenschade

Een van de grootste zorgen van ouders is dat een koortsstuip blijvende schade aan de hersenen veroorzaakt. Eenvoudige koortsstuipen, die kort duren en vanzelf overgaan, leiden echter zelden tot enige vorm van hersenschade. Er is geen bewijs dat een enkele of zelfs herhaalde koortsstuipen bij gezonde kinderen cognitieve problemen of leerachterstanden veroorzaken. Alleen bij zeer langdurige en complexe stuipen kan er een risico op schade bestaan.

Koortsstuipen kunnen worden voorkomen door koortsverlagende middelen

Veel ouders geven hun kind preventief koortsverlagende middelen zoals paracetamol of ibuprofen in de hoop koortsstuipen te voorkomen. Helaas blijkt uit onderzoek dat deze medicatie niet effectief is in het voorkomen van koortsstuipen, omdat ze de snelheid van de temperatuurstijging niet altijd voldoende afremmen. Koortsverlagers kunnen helpen om het kind comfortabeler te laten voelen, maar ze bieden geen garantie tegen stuipen.

Een kind met een koortsstuip moet op de spoedeisende hulp behandeld worden

Hoewel een koortsstuip alarmerend kan zijn, is een bezoek aan de EHBO niet altijd nodig. Eenvoudige koortsstuipen duren meestal minder dan vijf minuten en stoppen vanzelf. In dergelijke gevallen is thuisobservatie voldoende. Wel moet medische hulp worden ingeschakeld als de stuip langer dan vijf minuten duurt, als er ademhalingsproblemen optreden of als het kind na de aanval niet goed herstelt.

Koortsstuipen zijn besmettelijk

Sommige mensen denken ten onrechte dat koortsstuipen besmettelijk zijn omdat ze vaak voorkomen bij infectieziekten. Koortsstuipen zelf zijn echter geen infectie en kunnen niet worden overgedragen. De onderliggende oorzaak van de koorts, zoals een virale of bacteriële infectie, kan echter wel besmettelijk zijn. Het is daarom belangrijk om goede hygiënemaatregelen te nemen om de verspreiding van ziekteverwekkers te beperken.

Kinderen die een koortsstuip hebben gehad, zullen er altijd last van blijven hebben

De meeste kinderen die een koortsstuip hebben gehad, krijgen later geen problemen. Hoewel sommige kinderen tijdens latere koortsperiodes opnieuw een stuip kunnen krijgen, verdwijnen koortsstuipen meestal na de leeftijd van vijf jaar. Slechts een klein percentage van de kinderen zal later epilepsie ontwikkelen, en dit risico is meestal alleen verhoogd bij kinderen met een sterke familiegeschiedenis van epilepsie of bij zeer complexe stuipen.

Lees verder

• Koorts en verhoogde lichaamstemperatuur met zwakte
• Rillingen na blootstelling aan koude of gepaard met koorts
• Convulsies (stuipen): Oncontroleerbare bewegingen