Urineweginfectie door gebruik van verblijfskatheter

Een patiënt met een katheter heeft een buisje in de blaas om urine uit het lichaam te verwijderen. Dit buisje kan langdurig in de blaas blijven (verblijfskatheter). De urine stroomt uit de blaas in een zak buiten het lichaam. Een patiënt met een verblijfskatheter loopt meer kans op het ontwikkelen van een urineweginfectie in de blaas of de nieren. Bekende symptomen zijn bloed in de urine, koorts en een stinkende urinegeur. Dit type urineweginfectie is doorgaans moeilijker te behandelen met gewone antibiotica. Er zijn enkele maatregelen die de kans op het krijgen van een urineweginfectie door kathetergebruik kunnen verminderen.

• Indicatie van verblijfskatheter
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van urineweginfectie door katheter
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van kathetergerelateerde urineweginfectie
• Professionele medische behandeling
• Medicatie
• Katheter vervangen
• Zelfzorg
• Prognose van urineweginfecties door gebruik van katheter
• Complicaties van een urineweginfectie door een katheter
• Preventie

Indicatie van verblijfskatheter

Veel voorkomende redenen voor het plaatsen van een verblijfskatheter zijn:

• chirurgie van de blaas, prostaat of vagina
• niet in staat zijn om de blaas te legen
• urineverlies (incontinentie)

Epidemiologie

Urineweginfecties (UWI) die worden veroorzaakt door het gebruik van verblijfkatheters zijn een veelvoorkomende oorzaak van ziekenhuisgerelateerde infecties. Het gebruik van een verblijfkatheter vergroot de kans op infecties, die vaak leiden tot een langdurig ziekenhuisverblijf en bijkomende complicaties.

Prevalentie van urineweginfecties bij patiënten met verblijfkatheter
Het is geschat dat 10 tot 25% van de patiënten die een verblijfkatheter hebben, een urineweginfectie ontwikkelen. Het risico op infectie neemt toe met de duur van het gebruik van de katheter. Naarmate de katheter langer aanwezig blijft, verhoogt de kans op bacteriële kolonisatie en infectie.

Ziekenhuisgerelateerde infecties
In ziekenhuizen komen kathetergerelateerde urineweginfecties vaak voor, vooral bij oudere patiënten en degenen met verminderde mobiliteit of onderliggende ziekten. Infecties die optreden in een ziekenhuisomgeving kunnen leiden tot langere opnames, hogere zorgkosten, en verhoogde mortaliteit.

Regionale variaties in incidentie
Er is een aanzienlijke variatie in de incidentie van urineweginfecties door verblijfkatheters, afhankelijk van het land, het type zorginstelling, en de zorgpraktijken die worden gevolgd. Sommige studies wijzen op een hogere incidentie in bepaalde ziekenhuisinstellingen door onjuiste zorg voor katheters, zoals onvoldoende handhygiëne of het niet goed reinigen van de katheter.

Mechanisme

Het mechanisme achter urineweginfecties bij patiënten met verblijfkatheters is complex en wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals bacteriële kolonisatie, kathetermateriaal, en de duur van het kathetergebruik.

Bacteriële kolonisatie van de katheter
De aanwezigheid van een verblijfkatheter creëert een ideale omgeving voor bacteriën om zich te ontwikkelen en zich aan de katheter te hechten. Het gebruik van een katheter verlaagt de natuurlijke afweer van de urinewegen, waardoor bacteriën makkelijker de blaas kunnen binnendringen en zich vermenigvuldigen.

Verhoogde biofilmvorming
Bacteriën die zich hechten aan de katheter vormen vaak een biofilm, een beschermende laag van bacteriën die zich vasthechten aan het katheteroppervlak. Biofilms maken het moeilijker om de infectie te behandelen, omdat de bacteriën beschermd worden tegen zowel het immuunsysteem als antibiotica.

Verandering in urineflow en pH
De aanwezigheid van een verblijfkatheter kan de normale urineflow verstoren, wat leidt tot stagnatie van urine in de blaas. Dit bevordert de groei van bacteriën. Bovendien kan de pH van de urine veranderen door de katheter, wat de groei van bepaalde pathogenen bevordert.

Oorzaken van urineweginfectie door katheter

De belangrijkste oorzaken van urineweginfecties bij patiënten met verblijfkatheters zijn gerelateerd aan infectiebronnen zoals het kathetermateriaal, de duur van het gebruik, en externe besmettingsbronnen.

Bacteriële besmetting tijdens inbrengen
Bij het inbrengen van de katheter kunnen bacteriën van de huid of uit de omgeving het urinewegstelsel binnendringen. Een steriele techniek kan de kans op infectie aanzienlijk verminderen, maar deze wordt niet altijd strikt gevolgd.

Slechte hygiëne en katheterzorg
Een van de belangrijkste oorzaken van infectie is een gebrek aan goede hygiëne bij de zorg voor de katheter. Het onvoldoende reinigen van de katheter of het niet handhaven van strikte hygiënemaatregelen kan leiden tot infectie.

Langdurig kathetergebruik
Hoe langer een katheter in de blaas blijft, hoe groter de kans op infectie. Langdurig gebruik verhoogt de kans op bacteriële kolonisatie en de vorming van biofilms.

Huidflora en ziekenhuisgerelateerde pathogenen
Ziekenhuisgerelateerde pathogenen, zoals Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, en Enterococcus spp., zijn de meest voorkomende veroorzakers van kathetergerelateerde urineweginfecties. Deze bacteriën kunnen afkomstig zijn van de huidflora van de patiënt of van ziekenhuispersoneel.

Risicofactoren

Een urineweginfectie door katheterisatie ontstaat sneller in de volgende omstandigheden:

• bacteriën uit de stoelgang komen op de katheter terecht
• de afvoerzak wordt niet vaak genoeg geleegd
• de katheter raakt besmet bij de plaatsing
• de katheter wordt mogelijk niet regelmatig schoongemaakt
• de urine in de katheterzak stroomt achterwaarts in de blaas

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een hoger risico op het ontwikkelen van urineweginfecties door het gebruik van verblijfkatheters. Het identificeren van deze risicogroepen is essentieel om preventieve maatregelen te nemen en infecties te voorkomen.

Ouderen
Ouderen hebben een verhoogd risico op infecties door het gebruik van verblijfkatheters, vaak als gevolg van veroudering van het immuunsysteem en andere gezondheidsproblemen die het risico verhogen.

Patiënten met langdurig kathetergebruik
Patiënten die langdurig afhankelijk zijn van een verblijfkatheter lopen een groter risico op het ontwikkelen van infecties. Het risico neemt toe naarmate de katheter langer wordt gebruikt, vooral wanneer de katheter niet regelmatig wordt vervangen of goed onderhouden.

Patiënten met verminderde weerstand
Patiënten met verzwakte immuunsystemen, zoals die met kanker, diabetes, of andere chronische aandoeningen, hebben een verhoogd risico op kathetergerelateerde infecties.

Patiënten in ziekenhuisomgevingen
De ziekenhuisomgeving is een risicofactor vanwege de concentratie van ziekenhuisgerelateerde pathogenen en het verhoogde gebruik van medische hulpmiddelen zoals verblijfkatheters.

Symptomen

Enkele veel voorkomende symptomen van een urineweginfectie veroorzaakt door een katheter zijn:

• braken
• druk, pijn of spasmen in de rug of het onderste deel van de buik
• koorts
• mentale veranderingen of verwardheid (soms de enige tekenen van een urineweginfectie bij oudere patiënten)
• pijn in de ribben
• rillingen
• urineafwijkingen en plasproblemen:
• bloed in de urine (hematurie)
• een abnormale urinekleur of troebele urine
• een frequente en sterke drang om te plassen
• een vuile of sterke urinegeur

Diagnose en onderzoeken

Een urineonderzoek kan de aanwezigheid van een urineweginfectie aantonen. Een urinecultuur helpt om het type bacteriën in de urine te identificeren, zodat de arts het meest geschikte antibioticum kan voorschrijven. Daarnaast kan de arts een echografie van de buik of het bekkengebied en een CT-scan van de buik of het bekkengebied laten uitvoeren.

Behandeling van kathetergerelateerde urineweginfectie

Professionele medische behandeling

Patiënten met een verblijfskatheter hebben vaak afwijkende urineresultaten, zelfs zonder een urineweginfectie. Dit kan het voor de arts moeilijk maken om een behandeling te starten.

Medicatie

Als een patiënt tekenen van een urineweginfectie vertoont, zal de arts een behandeling met antibiotica starten. Als de patiënt geen symptomen heeft, wordt antibiotica alleen voorgeschreven als de patiënt zwanger is of een procedure heeft ondergaan met betrekking tot de urinewegen. Meestal is een orale antibioticakuur vereist. Het is belangrijk dat de patiënt alle voorgeschreven pillen inneemt, zelfs als hij zich beter voelt. Bij ernstigere infecties wordt de medicatie intraveneus toegediend. Daarnaast kunnen medicijnen worden voorgeschreven om blaaskrampen te verminderen. Na de behandeling wordt een herhaald urineonderzoek uitgevoerd om te bevestigen dat de infectie verdwenen is.

Katheter vervangen

Bij een kathetergerelateerde urineweginfectie moet de katheter vervangen worden. Andere opties om bacteriën in de katheter te voorkomen zijn:

• een ander soort urinewegkatheter gebruiken
• een dagelijks laaggedoseerd antibioticum of een ander antibacterieel middel innemen
• een operatie ondergaan zodat het kathetergebruik overbodig wordt
• een speciaal gecoate katheter gebruiken die het risico op infectie vermindert
• een tussentijdse katheter (laten) plaatsen om langdurig gebruik te vermijden en zo het risico op een urineweginfectie te verminderen

Zelfzorg

Het is belangrijk dat de patiënt voldoende vocht inneemt om de bacteriën uit de blaas te spoelen. Dit betekent zes tot acht glazen vocht per dag drinken, bij voorkeur water. De patiënt moet aan de arts vragen hoeveel vloeistof veilig is. Vloeistoffen die de blaas irriteren, zoals alcohol, citroensap en dranken die cafeïne bevatten, moeten vermeden worden.

Prognose van urineweginfecties door gebruik van katheter

Urineweginfecties gerelateerd aan katheters zijn vaak moeilijker te behandelen dan andere urineweginfecties. Regelmatige infecties door kathetergebruik kunnen leiden tot nierbeschadiging, nierstenen en blaasstenen. Een onbehandelde urineweginfectie kan ernstige complicaties zoals nierschade veroorzaken.

Complicaties van een urineweginfectie door een katheter

Urineweginfecties door katheters kunnen leiden tot diverse complicaties, vooral als ze niet tijdig worden behandeld. Hier volgen enkele mogelijke complicaties:

Chronische infecties
Urineweginfecties door katheters kunnen terugkerend of chronisch worden, wat betekent dat ze moeilijk te behandelen zijn en steeds weer terugkomen.

Nierschade
Een onbehandelde urineweginfectie kan opstijgen naar de nieren en daar een ernstige infectie veroorzaken (pyelonefritis), wat kan leiden tot permanente nierschade of nierfalen.

Blaasstenen
Chronische infecties kunnen bijdragen aan de vorming van blaasstenen, die verdere urineweginfecties kunnen veroorzaken en de blaasfunctie kunnen verstoren.

Nierstenen
Net als blaasstenen kunnen nierstenen ontstaan als gevolg van aanhoudende infecties, wat leidt tot pijn, bloeding en obstructie van de urinewegen.

Sepsis
In ernstige gevallen kan een urineweginfectie zich verspreiden naar de bloedbaan, wat sepsis kan veroorzaken, een levensbedreigende reactie op infectie die onmiddellijke medische aandacht vereist.

Urosepsis
Dit is een specifieke vorm van sepsis die voortkomt uit een urineweginfectie en kan leiden tot orgaanfalen en overlijden als het niet snel en effectief wordt behandeld.

Verminderde blaasfunctie
Langdurige infecties kunnen de blaaswand beschadigen, wat leidt tot verminderde blaasfunctie en chronische blaasproblemen.

Verhoogde ziekenhuisopname
Frequent terugkerende of ernstige urineweginfecties kunnen leiden tot herhaalde ziekenhuisopnames, wat de kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk vermindert.

Antibioticaresistentie
Herhaalde behandelingen met antibiotica kunnen leiden tot de ontwikkeling van antibioticaresistente bacteriën, wat de behandeling van toekomstige infecties bemoeilijkt.

Ontsteking van de prostaat (prostatitis)
Bij mannen kan een urineweginfectie zich verspreiden naar de prostaat, wat pijn en ongemak veroorzaakt en de behandeling bemoeilijkt.

Door deze complicaties is het cruciaal om een urineweginfectie bij kathetergebruik snel en effectief te behandelen en preventieve maatregelen te nemen om het risico op infectie te verminderen.

Preventie

Voor patiënten met een verblijfskatheter zijn er enkele tips om infecties te voorkomen:

• dagelijks het gebied rond de katheteropening reinigen
• de afvoerzak ten minste eenmaal per acht uur of wanneer deze vol is ledigen
• de drainagezak lager dan de blaas houden om terugstroming van urine te voorkomen
• de handen voor en na het aanraken van de urine wassen (goede handhygiëne)
• de katheter dagelijks met water en zeep reinigen
• de verblijfskatheter minstens één keer per maand laten vervangen
• het rectale gebied grondig na elke stoelgang reinigen

Lees verder

• Katheters: Types - Intraveneuze katheter en urinekatheter
• Urineweginfecties: Wat zijn de risicofactoren?
• Ziekenhuisinfecties: Oorzaken, soorten en risicofactoren