Zellweger-syndroom: Progressieve hersenaandoening

Het syndroom van Zellweger is een ernstige erfelijke aandoening die leidt tot progressieve schade aan de hersenen en andere vitale organen. Onmiddellijk na de geboorte ontstaan tal van neurologische symptomen zoals problemen met het gezichtsvermogen, epileptische aanvallen en een ontwikkelingsachterstand. Deze aandoening heeft enkel ondersteunende behandelingsopties en is meestal fataal binnen het eerste levensjaar. Het syndroom werd voor het eerst beschreven in de medische literatuur door de Amerikaanse kinderarts H. Zellweger (1909–1990).

• Terminologie van de aandoening
• Synoniemen en afkortingen van het syndroom van Zellweger
• Epidemiologie van de s
• Oorzaken
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van het Zellweger-syndroom: Ondersteunend
• Prognose van de progressieve hersenaandoening
• Complicaties van het Zellweger-syndroom
• Preventie en beheer van het Zellweger-syndroom

Terminologie van de aandoening

Sommige artsen beschouwen het Zellweger-syndroom als een aparte aandoening, terwijl anderen de voorkeur geven aan de term "Zellweger spectrumstoornis." Deze spectrumstoornis omvat drie aandoeningen met overlappende kenmerken:

• Het Zellweger-syndroom (de meest ernstige vorm)
• Adrenoleukodystrofie: Een neurodegeneratieve aandoening met middelmatig ernstige symptomen.
• De infantiele ziekte van Refsum: Een minder ernstige vorm die symptomen aan de ogen, huid en zenuwen vertoont.

De leeftijd waarop de symptomen zich ontwikkelen en hun ernst verschillen tussen deze aandoeningen, wat de verschillende benamingen verklaart.

Synoniemen en afkortingen van het syndroom van Zellweger

Synoniemen

Enkele alternatieve termen voor het syndroom van Zellweger zijn:

• Cerebrohepatorenaal syndroom (aandoening met symptomen aan de hersenen, lever en nieren)
• Neonatale adrenoleukodystrofie
• Peroxisomale biogenese aandoeningen, Zellweger-syndroom spectrum
• Zellweger-syndroom spectrum

Afkortingen

Veelgebruikte afkortingen voor deze zeldzame aandoening zijn:

• PBD-ZSD (Peroxisomal Biogenesis Disorder - Zellweger Spectrum Disorder)
• PBD, ZSS
• ZSD (Zellweger Spectrum Disorder)

Epidemiologie van de s

De Zellweger spectrumstoornis, die het Zellweger-syndroom evenals adrenoleukodystrofie en de infantiele ziekte van Refsum omvat, komt naar schatting voor bij 1 op de 50.000 levend geboren kinderen.

Oorzaken

Genmutatie

Myeline is een witte isolerende vetstof rond zenuwuitlopers die helpt bij het doorgeven van zenuwimpulsen. Bij het syndroom van Zellweger wordt myeline afgebroken, wat leidt tot demyelinisatie (verlies van myeline) en leukodystrofie (afwijkingen van de witte stof). Deze afwijkingen ontstaan door mutaties in minstens dertien verschillende genen die kunnen bijdragen aan het Zellweger-complex, dat de drie aandoeningen omvat.

Peroxisomale ziekte

Het Zellweger-syndroom is een peroxisomale ziekte. Peroxisomen zijn kleine celorganellen die enzymen bevatten die betrokken zijn bij belangrijke stofwisselingsprocessen. Bij deze aandoening zijn de peroxisomen aanwezig, maar missen ze hun functionele inhoud, wat hen beschrijft als peroxisomale 'ghosts' of lege peroxisomen.

Overerving

Het Zellweger-syndroom erfelijk overgedragen als een autosomaal recessieve aandoening. Dit betekent dat beide ouders het afwijkende gen moeten doorgeven aan hun kind. In 25% van de gevallen erfert het kind de aandoening volledig, terwijl het in 50% van de gevallen slechts drager is van het afwijkende gen. In 25% van de gevallen erfert het kind het afwijkende gen niet.

Symptomen

De symptomen van het Zellweger-syndroom zijn vaak al bij de geboorte zichtbaar. In tegenstelling tot de andere vormen van de Zellweger spectrumstoornis, zoals adrenoleukodystrofie en de infantiele ziekte van Refsum, ontwikkelen de symptomen van het Zellweger-syndroom zich veel sneller en zijn ze ernstiger.

Bij baby’s

Pasgeboren baby's met het Zellweger-syndroom vertonen vaak hypotonie (verlaagde spierspanning), wat leidt tot voedingsproblemen zoals moeite met slikken en zuigen, en overmatig kwijlen.

Gelaat en zintuigen

Het gelaat vertoont vaak kenmerkende afwijkingen zoals een afgeplat gezicht, een brede neusbrug, een kleine onderkaak (micrognathie), een sterk gebogen gehemelte, een hoog voorhoofd, extra huidplooien in de nek en afwijkingen aan de oorlel. Zintuiglijke problemen kunnen optreden, zoals verminderd gehoor en gezichtsvermogen. Oogproblemen kunnen onder meer oculair hypertelorisme (ver uit elkaar geplaatste ogen), cataract (staar), nystagmus (wiebelogen) en optische atrofie (afsterven van de oogzenuw) omvatten.

Andere tekenen

Andere symptomen zijn onder meer skeletafwijkingen zoals klompvoeten (voeten draaien naar binnen en beneden) en camptodactylie (permanent gebogen vingers of tenen), ernstige psychomotorische achterstand, en degeneratieve afwijkingen in organen zoals het hart, de lever en de nieren. Neurologische symptomen zoals epileptische aanvallen, verminderde reflexen, ernstige psychomotorische achterstand en verstandelijke beperking komen ook vaak voor. Overdreven of ongecontroleerde bloedingen kunnen eveneens optreden.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij een lichamelijk onderzoek kan de arts afwijkende gelaatstrekken en andere tekenen van het Zellweger-syndroom opmerken. Soms worden een gezwollen lever (hepatomegalie) en een gezwollen milt (splenomegalie) vastgesteld. Geelzucht kan wijzen op leverafwijkingen of leverfalen.

Diagnostisch onderzoek

Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig bij pasgeborenen om het Zellweger-syndroom te bevestigen. Daarnaast kunnen beeldvormende onderzoeken zoals echografie, röntgenfoto, MRI-scan en CT-scan helpen bij het in kaart brengen van de ernst en omvang van de afwijkingen.

Differentiële diagnose

De symptomen van rhizomele chondrodysplasia punctata (RCDP) kunnen soms lijken op die van het Zellweger-syndroom, wat een zorgvuldige differentiatie vereist.

Behandeling van het Zellweger-syndroom: Ondersteunend

Het Zellweger-syndroom is momenteel ongeneeslijk. Ondersteunende therapieën zijn gericht op het verlichten van symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven. Deze therapieën omvatten:

• Correctieve brillen
• Operaties voor cataract of gehoorproblemen
• Ergotherapie
• Aanvullende vitaminen
• Fysiotherapie
• Logopedie
• Medicijnen voor epilepsie, reflux en andere symptomen
• Sondevoeding bij voedingsproblemen

Prognose van de progressieve hersenaandoening

Het Zellweger-syndroom heeft doorgaans een fatale uitkomst, vaak vóór het eerste levensjaar. De ziekte heeft een snellere progressie bij baby's dan bij oudere kinderen, zoals bij adrenoleukodystrofie en de infantiele ziekte van Refsum.

Complicaties van het Zellweger-syndroom

Complicaties van het Zellweger-syndroom kunnen ernstige gevolgen hebben voor verschillende organen en systemen in het lichaam. Deze complicaties kunnen onder meer omvatten:

• Hartafwijkingen zoals cardiomyopathie of hartfalen
• Leverproblemen zoals ernstige leverdisfunctie of cirrose
• Nieraandoeningen zoals nierfalen
• Neurologische complicaties zoals progressieve epilepsie of ernstige verstandelijke beperking

Preventie en beheer van het Zellweger-syndroom

Er is momenteel geen manier om het Zellweger-syndroom te voorkomen, omdat het een genetische aandoening is die wordt doorgegeven door de ouders. Het beheer van de aandoening richt zich op het verbeteren van de levenskwaliteit en het verlichten van symptomen door middel van de hierboven beschreven ondersteunende behandelingen. Vroegtijdige diagnose en een zorgvuldige opvolging door een multidisciplinair team kunnen helpen om complicaties te minimaliseren en de zorg te optimaliseren.

Lees verder

• Adrenoleukodystrofie: Neurodegeneratieve aandoening
• Ziekte van Refsum met symptomen aan ogen, huid en zenuwen