Zellweger-syndroom: Progressieve hersenaandoening

Het syndroom van Zellweger is een ernstige erfelijke aandoening die leidt tot progressieve schade aan de hersenen en andere vitale organen. Onmiddellijk na de geboorte ontstaan tal van neurologische symptomen zoals problemen met het gezichtsvermogen, epileptische aanvallen en een ontwikkelingsachterstand. Deze aandoening heeft enkel ondersteunende behandelingsopties en is meestal fataal binnen het eerste levensjaar. Het syndroom werd voor het eerst beschreven in de medische literatuur door de Amerikaanse kinderarts H. Zellweger (1909–1990).

• Terminologie van de aandoening
• Synoniemen en afkortingen van het syndroom van Zellweger
• Epidemiologie van de s
• Prevalentie van het Zellweger-syndroom
• Regionale verschillen en etniciteit
• Mechanisme
• Peroxisomaal defect en de rol in cellulaire functies
• Genetische basis en mutaties
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Erfelijke factoren en genetische transmissie
• Genetische dragers en familiestudies
• Risicogroepen
• Nieuwgeborenen en jonge kinderen
• Ouders met een familiale geschiedenis van peroxisomale stoornissen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Neurologische achterstand en ontwikkelingsachterstand
• Leverproblemen en gezichtsafwijkingen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van het Zellweger-syndroom: Ondersteunend
• Prognose van de progressieve hersenaandoening
• Ernstige prognose bij vroeg gediagnosticeerde patiënten
• Palliatieve zorg en levenskwaliteit
• Complicaties van het Zellweger-syndroom
• Preventie en beheer van het Zellweger-syndroom
• Genetisch advies voor risicogroepen
• Vroegtijdige diagnose en management
• Praktische tips voor het leven met het Zellweger-syndroom
• Zorg voor een multidisciplinair zorgteam
• Beheer van de symptomen van het Zellweger-syndroom
• Voeding en het evenwichtig voedingspatroon
• Ondersteuning bij het dagelijks leven
• Misvattingen rond Zellweger-syndroom
• Het Zellweger-syndroom treft alleen de hersenen
• Kinderen met Zellweger-syndroom kunnen een normaal leven leiden met medicatie
• Alle patiënten met Zellweger-syndroom hebben dezelfde symptomen
• De aandoening is altijd erfelijk en komt alleen in bepaalde families voor
• Zellweger-syndroom kan worden gediagnosticeerd met een eenvoudige bloedtest
• Er zijn geen behandelmogelijkheden voor kinderen met Zellweger-syndroom

Terminologie van de aandoening

Sommige artsen beschouwen het Zellweger-syndroom als een aparte aandoening, terwijl anderen de voorkeur geven aan de term "Zellweger spectrumstoornis." Deze spectrumstoornis omvat drie aandoeningen met overlappende kenmerken:

• Het Zellweger-syndroom (de meest ernstige vorm)
• Adrenoleukodystrofie: Een neurodegeneratieve aandoening met middelmatig ernstige symptomen.
• De infantiele ziekte van Refsum: Een minder ernstige vorm die symptomen aan de ogen, huid en zenuwen vertoont.

De leeftijd waarop de symptomen zich ontwikkelen en hun ernst verschillen tussen deze aandoeningen, wat de verschillende benamingen verklaart.

Synoniemen en afkortingen van het syndroom van Zellweger

Synoniemen
Enkele alternatieve termen voor het syndroom van Zellweger zijn:

• Cerebrohepatorenaal syndroom (aandoening met symptomen aan de hersenen, lever en nieren)
• Neonatale adrenoleukodystrofie
• Peroxisomale biogenese aandoeningen, Zellweger-syndroom spectrum
• Zellweger-syndroom spectrum

Afkortingen
Veelgebruikte afkortingen voor deze zeldzame aandoening zijn:

• PBD-ZSD (Peroxisomal Biogenesis Disorder - Zellweger Spectrum Disorder)
• PBD, ZSS
• ZSD (Zellweger Spectrum Disorder)

Epidemiologie van de s

Prevalentie van het Zellweger-syndroom

Het Zellweger-syndroom is een zeldzame genetische aandoening die behoort tot de groep van peroxisomale stoornissen. De prevalentie van deze aandoening is laag, met een geschatte incidentie van ongeveer 1 op 50.000 tot 1 op 100.000 levendgeboren kinderen. Omdat het Zellweger-syndroom een autosomaal recessieve erfelijke aandoening is, komt het vaak voor wanneer beide ouders drager zijn van een mutatie in hetzelfde gen. Dit betekent dat de aandoening relatief zeldzaam is, maar bij bepaalde bevolkingsgroepen, vooral in isolerende gemeenschappen, de incidentie hoger kan zijn. Het Zellweger-syndroom wordt wereldwijd gerapporteerd, hoewel de exacte prevalentie per geografische regio kan variëren.

Regionale verschillen en etniciteit

Hoewel het Zellweger-syndroom wereldwijd voorkomt, kunnen er regionale verschillen zijn in de prevalentie van de aandoening. Het komt vaker voor bij bepaalde etnische groepen die genetische mutaties dragen die specifiek zijn voor hun populatie. Zo zijn er aanwijzingen dat de incidentie van peroxisomale stoornissen, waaronder het Zellweger-syndroom, hoger kan zijn in bepaalde gemeenschappen in Noord-Europa, zoals in Scandinavië en IJsland, waar consanguïniteit een grotere rol kan spelen. In andere delen van de wereld, zoals in Azië en Afrika, is het Zellweger-syndroom zeldzamer, hoewel het niet volledig afwezig is.

Mechanisme

Peroxisomaal defect en de rol in cellulaire functies

Het Zellweger-syndroom wordt veroorzaakt door defecten in peroxisomen, kleine organellen binnen de cel die essentieel zijn voor een aantal vitale biologische processen. Peroxisomen spelen een sleutelrol in het metabolisme van vetzuren, de productie van plasmalogenen (die belangrijk zijn voor de myelineschede in zenuwcellen), en de detoxificatie van schadelijke stoffen. De genetische mutaties die het Zellweger-syndroom veroorzaken, beïnvloeden de vorming en het functioneren van peroxisomen, waardoor cellen niet in staat zijn om deze essentiële processen efficiënt uit te voeren. Dit leidt tot een verstoring van de celhomeostase en heeft ernstige gevolgen voor verschillende organen, waaronder de hersenen, lever en nieren.

Genetische basis en mutaties

Zellweger-syndroom is het resultaat van mutaties in een aantal genen die coderen voor peroxisomale enzymen en eiwitten, voornamelijk het PEX-gen. Er zijn verschillende typen peroxisomale stoornissen, waarbij het Zellweger-syndroom het ernstigste is. Deze mutaties verstoren de normale productie en functie van peroxisomen, wat leidt tot de ophoping van toxische stoffen en de afwezigheid van noodzakelijke metabolische producten. Bij deze aandoening is er een deficiëntie van peroxisomale enzymen, wat de cellen belemmert in hun vermogen om vetzuren effectief af te breken en plasmalogenen te synthetiseren, wat essentieel is voor het functioneren van het zenuwstelsel.

Oorzaken

Genmutatie
Myeline is een witte isolerende vetstof rond zenuwuitlopers die helpt bij het doorgeven van zenuwimpulsen. Bij het syndroom van Zellweger wordt myeline afgebroken, wat leidt tot demyelinisatie (verlies van myeline) en leukodystrofie (afwijkingen van de witte stof). Deze afwijkingen ontstaan door mutaties in minstens dertien verschillende genen die kunnen bijdragen aan het Zellweger-complex, dat de drie aandoeningen omvat.

Peroxisomale ziekte
Het Zellweger-syndroom is een peroxisomale ziekte. Peroxisomen zijn kleine celorganellen die enzymen bevatten die betrokken zijn bij belangrijke stofwisselingsprocessen. Bij deze aandoening zijn de peroxisomen aanwezig, maar missen ze hun functionele inhoud, wat hen beschrijft als peroxisomale 'ghosts' of lege peroxisomen.

Overerving
Het Zellweger-syndroom erfelijk overgedragen als een autosomaal recessieve aandoening. Dit betekent dat beide ouders het afwijkende gen moeten doorgeven aan hun kind. In 25% van de gevallen erfert het kind de aandoening volledig, terwijl het in 50% van de gevallen slechts drager is van het afwijkende gen. In 25% van de gevallen erfert het kind het afwijkende gen niet.

Risicofactoren

Erfelijke factoren en genetische transmissie

Het Zellweger-syndroom is een autosomaal recessieve aandoening, wat betekent dat beide ouders drager moeten zijn van een gemuteerd gen voor de aandoening om zich bij hun kinderen te manifesteren. Dit maakt het mogelijk dat mensen zonder symptomen (dragers) de aandoening aan hun kinderen kunnen doorgeven. Het risico dat een kind de aandoening ontwikkelt, is 25% als beide ouders drager zijn van het gemuteerde gen. Het is belangrijk voor paren die tot risicogroepen behoren, zoals degenen met een familiegeschiedenis van de aandoening, om genetisch advies in te winnen voor een beter begrip van het risico en de mogelijkheden voor vroege diagnose.

Genetische dragers en familiestudies

Familieleden van patiënten met het Zellweger-syndroom hebben een verhoogd risico om drager te zijn van de genetische mutatie. Dit kan leiden tot een verhoogde prevalentie van de aandoening in families of gemeenschappen die genetisch verwant zijn. In dergelijke gevallen kunnen genetische tests worden uitgevoerd om dragers van de mutatie te identificeren, zodat preventieve maatregelen kunnen worden genomen. In sommige gevallen kan genetisch advies worden gegeven om paren bewust te maken van het risico voor toekomstige zwangerschappen en om hen te helpen bij het nemen van geïnformeerde beslissingen.

Risicogroepen

Nieuwgeborenen en jonge kinderen

Zellweger-syndroom wordt meestal gediagnosticeerd bij pasgeborenen of jonge kinderen, aangezien de symptomen zich vaak al in de vroege stadia van het leven manifesteren. Deze symptomen kunnen variëren, maar omvatten vaak ernstige neurologische achterstand, leverfunctiestoornissen en een abnormale gezichtsvorm. Doordat de aandoening vroeg in het leven tot uiting komt, worden pasgeborenen en jonge kinderen de belangrijkste risicogroep voor deze ernstige aandoening. Vroege diagnose is essentieel voor het begrijpen van de prognose en het bieden van palliatieve zorg.

Ouders met een familiale geschiedenis van peroxisomale stoornissen

Ouders die een familielid hebben met een peroxisomale stoornis, zoals het Zellweger-syndroom, vormen een risicogroep voor het krijgen van een kind met de aandoening. Aangezien het Zellweger-syndroom erfelijk is, kunnen ouders die drager zijn van de genetische mutatie zonder het zelf te weten, een verhoogd risico lopen om een kind te krijgen dat de aandoening ontwikkelt. In families waar meerdere gevallen van peroxisomale stoornissen zijn, is het raadzaam voor toekomstige ouders om genetisch advies in te winnen om het risico voor hun kinderen beter te begrijpen.

Symptomen

De symptomen van het Zellweger-syndroom zijn vaak al bij de geboorte zichtbaar. In tegenstelling tot de andere vormen van de Zellweger spectrumstoornis, zoals adrenoleukodystrofie en de infantiele ziekte van Refsum, ontwikkelen de symptomen van het Zellweger-syndroom zich veel sneller en zijn ze ernstiger.

Bij baby’s
Pasgeboren baby's met het Zellweger-syndroom vertonen vaak hypotonie (verlaagde spierspanning), wat leidt tot voedingsproblemen zoals moeite met slikken en zuigen, en overmatig kwijlen.

Gelaat en zintuigen
Het gelaat vertoont vaak kenmerkende afwijkingen zoals een afgeplat gezicht, een brede neusbrug, een kleine onderkaak (micrognathie), een sterk gebogen gehemelte, een hoog voorhoofd, extra huidplooien in de nek en afwijkingen aan de oorlel. Zintuiglijke problemen kunnen optreden, zoals verminderd gehoor en gezichtsvermogen. Oogproblemen kunnen onder meer oculair hypertelorisme (ver uit elkaar geplaatste ogen), cataract (staar), nystagmus (wiebelogen) en optische atrofie (afsterven van de oogzenuw) omvatten.

Andere tekenen
Andere symptomen zijn onder meer skeletafwijkingen zoals klompvoeten (voeten draaien naar binnen en beneden) en camptodactylie (permanent gebogen vingers of tenen), ernstige psychomotorische achterstand, en degeneratieve afwijkingen in organen zoals het hart, de lever en de nieren. Neurologische symptomen zoals epileptische aanvallen, verminderde reflexen, ernstige psychomotorische achterstand en verstandelijke beperking komen ook vaak voor. Overdreven of ongecontroleerde bloedingen kunnen eveneens optreden.

Alarmsymptomen

Neurologische achterstand en ontwikkelingsachterstand

Een van de vroege alarmsymptomen van het Zellweger-syndroom is een vertraagde neurologische ontwikkeling, wat vaak resulteert in motorische en cognitieve achterstand. Dit kan zich uiten in het ontbreken van normale reflexen, moeite met het bereiken van ontwikkelingsmijlpalen zoals zitten, kruipen of praten, en in sommige gevallen spierslapte of spasticiteit. Deze symptomen kunnen al vanaf de geboorte of in de eerste levensmaanden zichtbaar zijn. Het snel herkennen van deze symptomen kan helpen bij het stellen van een vroegtijdige diagnose en het starten van ondersteunende zorg.

Leverproblemen en gezichtsafwijkingen

Naast neurologische symptomen kunnen patiënten met het Zellweger-syndroom ook last krijgen van ernstige leverproblemen. Deze kunnen zich uiten in een vergrote lever, geelzucht en een slecht functioneren van de lever. Bovendien kunnen gezichtsmorfologische afwijkingen, zoals een breed voorhoofd, grote oren en een platte neusbrug, een indicatie zijn van het Zellweger-syndroom. Deze fysieke afwijkingen worden vaak gepaard met de meer interne symptomen van de aandoening en kunnen helpen bij het stellen van een diagnose.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Bij een lichamelijk onderzoek kan de arts afwijkende gelaatstrekken en andere tekenen van het Zellweger-syndroom opmerken. Soms worden een gezwollen lever (hepatomegalie) en een gezwollen milt (splenomegalie) vastgesteld. Geelzucht kan wijzen op leverafwijkingen of leverfalen.

Diagnostisch onderzoek
Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig bij pasgeborenen om het Zellweger-syndroom te bevestigen. Daarnaast kunnen beeldvormende onderzoeken zoals echografie, röntgenfoto, MRI-scan en CT-scan helpen bij het in kaart brengen van de ernst en omvang van de afwijkingen.

Differentiële diagnose
De symptomen van rhizomele chondrodysplasia punctata (RCDP) kunnen soms lijken op die van het Zellweger-syndroom, wat een zorgvuldige differentiatie vereist.

Behandeling van het Zellweger-syndroom: Ondersteunend

Het Zellweger-syndroom is momenteel ongeneeslijk. Ondersteunende therapieën zijn gericht op het verlichten van symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven. Deze therapieën omvatten:

• Correctieve brillen
• Operaties voor cataract of gehoorproblemen
• Ergotherapie
• Aanvullende vitaminen
• Fysiotherapie
• Logopedie
• Medicijnen voor epilepsie, reflux en andere symptomen
• Sondevoeding bij voedingsproblemen

Prognose van de progressieve hersenaandoening

Ernstige prognose bij vroeg gediagnosticeerde patiënten

De prognose voor patiënten met het Zellweger-syndroom is doorgaans ernstig. De aandoening leidt vaak tot vroegtijdig overlijden, meestal binnen de eerste paar levensjaren, door complicaties zoals leverfalen, nierfalen of ernstige neurologische achterstanden. De meeste kinderen met het Zellweger-syndroom vertonen een snelle achteruitgang in motorische en cognitieve functies, en ondanks ondersteunende zorg is het vaak niet mogelijk om de levensverwachting significant te verlengen.

Palliatieve zorg en levenskwaliteit

Patiënten met het Zellweger-syndroom vereisen vaak intensieve palliatieve zorg, gericht op het verlichten van symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven. Aangezien er momenteel geen genezing voor de aandoening bestaat, is het beheer van de aandoening gericht op het verbeteren van de levenskwaliteit van het kind en het ondersteunen van de familie. Dit kan bestaan uit fysiotherapie, voedingsondersteuning en het beheer van ademhalings- en hartproblemen.

Complicaties van het Zellweger-syndroom

Complicaties van het Zellweger-syndroom kunnen ernstige gevolgen hebben voor verschillende organen en systemen in het lichaam. Deze complicaties kunnen onder meer omvatten:

• Hartafwijkingen zoals cardiomyopathie of hartfalen
• Leverproblemen zoals ernstige leverdisfunctie of cirrose
• Nieraandoeningen zoals nierfalen
• Neurologische complicaties zoals progressieve epilepsie of ernstige verstandelijke beperking

Preventie en beheer van het Zellweger-syndroom

Genetisch advies voor risicogroepen

Preventie van het Zellweger-syndroom is mogelijk door genetisch advies voor paren die een verhoogd risico lopen op het doorgeven van de genetische mutatie. Dit geldt vooral voor koppels die familieleden hebben met de aandoening of die weten dat zij drager zijn van de genetische variant die het Zellweger-syndroom veroorzaakt. Genetisch testen kan helpen om vast te stellen of een individu of paar het risico loopt om een kind met de aandoening te krijgen, en kan paren helpen bij het nemen van geïnformeerde beslissingen over voortplanting.

Vroegtijdige diagnose en management

Een vroege diagnose van het Zellweger-syndroom kan helpen om de symptomen beter te beheersen en de levenskwaliteit van het kind te verbeteren. Hoewel er momenteel geen genezing voor de aandoening is, kan het starten van ondersteunende zorg onmiddellijk na de geboorte helpen om complicaties zoals ademhalings- of voedingsproblemen te verlichten. Het verstrekken van adequate palliatieve zorg kan de levenskwaliteit van patiënten verbeteren en ouders helpen bij het omgaan met de emotionele en fysieke uitdagingen van het opvoeden van een kind met deze ernstige aandoening.

Praktische tips voor het leven met het Zellweger-syndroom

Het Zellweger-syndroom is een zeldzame genetische aandoening die invloed heeft op het functioneren van verschillende organen en systemen in het lichaam. Dit syndroom kan leiden tot een breed scala aan symptomen, waaronder neurologische, lever- en nierproblemen. Aangezien de aandoening een aanzienlijke impact heeft op de levenskwaliteit, is het belangrijk om goede zorg en ondersteuning te krijgen.

Zorg voor een multidisciplinair zorgteam

Het Zellweger-syndroom vereist zorg van verschillende medische professionals, waaronder artsen die gespecialiseerd zijn in neurologie, gastro-enterologie en genetica. Het is belangrijk om een goed gecoördineerd zorgteam te hebben dat regelmatig je gezondheid monitort. Dit team kan je helpen om de symptomen te beheersen en ervoor te zorgen dat je de nodige medische behandeling krijgt. Bespreek de verschillende zorgopties met je arts om te zorgen voor een holistische benadering van je zorg.

Beheer van de symptomen van het Zellweger-syndroom

De symptomen van het Zellweger-syndroom kunnen variëren, maar het is belangrijk om actief te werken aan het beheren van de gezondheidsproblemen die zich voordoen. Regelmatige bloedonderzoeken kunnen helpen bij het monitoren van je lever- en nierfunctie. Daarnaast kan psychische stoornissen zoals ontwikkelingsvertraging en cognitieve problemen optreden, waarvoor therapie of andere ondersteunende zorg nodig kan zijn.

Voeding en het evenwichtig voedingspatroon

Patiënten met het Zellweger-syndroom kunnen soms moeilijkheden ondervinden bij het eten, door lever- of darmproblemen. Het is belangrijk om een evenwichtig voedingspatroon te behouden, waarbij je voedingskeuzes maakt die de spijsvertering ondersteunen. Een diëtist kan helpen bij het opstellen van een passend voedingsplan dat rekening houdt met de specifieke behoeften van je lichaam, en kan ook helpen bij het omgaan met mogelijke darmenproblemen.

Ondersteuning bij het dagelijks leven

Vanwege de neurologische en motorische beperkingen die het Zellweger-syndroom vaak met zich meebrengt, kan het dagelijks functioneren uitdagend zijn. Het is raadzaam om hulpmiddelen en aanpassingen in je omgeving te overwegen, zoals mobiliteitshulpmiddelen of aangepaste communicatieapparaten. Zorg ervoor dat je omgeving veilig is en geschikt voor jouw specifieke behoeften. Een ergotherapeut kan hierbij helpen en aanbevelingen doen voor aanpassingen die je kwaliteit van leven kunnen verbeteren.

Misvattingen rond Zellweger-syndroom

Zellweger-syndroom is een zeldzame, erfelijke aandoening die behoort tot de peroxisomale biogenese-stoornissen. Het wordt veroorzaakt door mutaties in genen die betrokken zijn bij de vorming en functie van peroxisomen, structuren in de cel die essentieel zijn voor de stofwisseling. Door het complexe karakter van deze aandoening bestaan er veel misvattingen over de symptomen, diagnose en behandeling.

Het Zellweger-syndroom treft alleen de hersenen

Hoewel de hersenen zwaar worden aangetast, is Zellweger-syndroom een multisystemische aandoening. Naast neurologische problemen kunnen er ook afwijkingen optreden aan de nieren, lever, neus, gehoororganen en het skelet. De peroxisomale disfunctie heeft brede gevolgen voor verschillende orgaansystemen.

Kinderen met Zellweger-syndroom kunnen een normaal leven leiden met medicatie

Helaas is Zellweger-syndroom een progressieve en ernstige aandoening waarvoor geen genezende medicatie bestaat. De behandeling is puur ondersteunend en gericht op het verlichten van symptomen, zoals voedingsondersteuning bij ondervoeding en hulpmiddelen bij gehoor- en gezichtsproblemen. De levensverwachting is meestal beperkt tot enkele maanden of jaren.

Alle patiënten met Zellweger-syndroom hebben dezelfde symptomen

De ernst van de ziekte kan variëren, afhankelijk van de mate waarin de peroxisomale functie is aangetast. In ernstige gevallen zijn er al bij de geboorte duidelijke kenmerken zoals een grote voorhoofdsholte, gezichtsafwijkingen en een zwakke spierspanning. Mildere vormen, zoals Zellweger-spectrumstoornissen, kunnen een langer leven mogelijk maken met minder ernstige symptomen.

De aandoening is altijd erfelijk en komt alleen in bepaalde families voor

Hoewel Zellweger-syndroom een erfelijke ziekte is die autosomaal recessief wordt overgedragen, betekent dit niet dat het alleen in bepaalde families voorkomt. Ouders kunnen drager zijn zonder het te weten. Genetisch onderzoek kan helpen om dragerschap vast te stellen en de kans op overerving te bepalen.

Zellweger-syndroom kan worden gediagnosticeerd met een eenvoudige bloedtest

De diagnose vereist een combinatie van klinische evaluatie, beeldvormende onderzoeken zoals MRI om structurele hersenafwijkingen vast te stellen, en biochemische tests om afwijkingen in vetzuurstofwisseling en andere peroxisomale functies aan te tonen. In veel gevallen wordt ook genetisch onderzoek uitgevoerd om de mutaties in de betrokken genen te identificeren.

Er zijn geen behandelmogelijkheden voor kinderen met Zellweger-syndroom

Hoewel er geen genezing mogelijk is, kunnen ondersteunende behandelingen de levenskwaliteit verbeteren. Zo kunnen fysiotherapie en hulpmiddelen ondersteuning bieden bij motorische beperkingen, en kunnen voedingsstrategieën en speciale zorg helpen om complicaties zoals ondervoeding te verminderen. Daarnaast worden nieuwe therapieën onderzocht om de ziekteprogressie te vertragen.

Lees verder

• Adrenoleukodystrofie: Neurodegeneratieve aandoening
• Ziekte van Refsum met symptomen aan ogen, huid en zenuwen