Zellweger syndroom: lage spierspanning, trage ontwikkeling

Zellweger syndroom is een stofwisselingsziekte die erfelijk is. Het is een ernstige aandoening die onder andere leidt tot een grote achterstand in ontwikkeling en een lage spanning van de spieren. Uiterlijke kenmerken: een hoog voorhoofd, het gezicht oogt vlak, de oren kunnen afwijkend zijn van vorm en de tong wordt vaak iets uit de mond gehouden. Zellweger syndroom komt, naar schatting, voor bij een op de vijftigduizend pasgeborenen. Wat is de oorzaak van het syndroom, wat zijn de verschijnselen en wat zijn de mogelijkheden voor behandeling?

Inhoud artikel

• Zellweger syndroom
• Peroxisomale stofwisselingsziekte
• Andere namen die gebruikt worden voor Zellweger syndroom
• Zellweger syndroom erfelijke aandoening
• Oorzaken Zellweger syndroom
• Uiterlijke kenmerken die je vaak ziet bij een kindje met Zellweger syndroom
• Andere symptomen Zellweger syndroom
• Diagnose Zellweger syndroom
• Behandeling en prognose Zellweger syndroom
• Begeleiding bij Zellweger syndroom
• IVF

Zellweger syndroom

De naam van dit syndroom heeft niets te maken met de bekende actrice en producer Renee Zellweger. Het Zellweger syndroom is een ernstige erfelijke stofwisselingsziekte die onder andere leidt tot een achterstand in de ontwikkeling en een verminderde spierspanning. De naam heeft de ziekte te danken aan Zellweger, een kinderarts, die de aandoening beschreven heeft. Zellweger syndroom behoort tot de peroxisomale stofwisselingsziekten.

Peroxisomale stofwisselingsziekte

Peroxisomen zijn onderdelen van de cel die samen met enzymen de afbraak van afvalstoffen regelen. Bij een peroxisomale ziekte verloopt de afbraak van de afvalstoffen niet goed door een erfelijke afwijking. De afvalstoffen hopen zich op en die stapeling is giftig, het zorgt ervoor dat cellen hun werk niet goed kunnen doen. Dit leidt tot beschadiging van weefsels en organen. Er zijn verschillende oorzaken mogelijk voor een peroxisomale ziekte: er kunnen geen of minder peroxisomen beschikbaar zijn dan normaal, er kunnen ook voldoende peroxisomen zijn, maar dat het mis gaat bij de enzymen (niet aanwezig of niet goed werken).

Andere namen die gebruikt worden voor Zellweger syndroom

• ZS
• ZWS
• CHR syndrome
• PEX-1
• Cerebrohepatorenal syndrome
• Syndroom van Zellweger
• Zellweger syndrome
• PBD

Zellweger syndroom erfelijke aandoening

Zellweger syndroom is een recessieve autosomale aandoening. De afwijkende genen zitten op een autosomaal (niet geslachtsgebonden) chromosoom. Zellweger syndroom treedt alleen op als allebei kopieën van het gen zijn gemuteerd. Heeft iemand één defect gen en één gewoon gen dan is diegene drager van het Zellweger syndroom. Een drager krijgt de ziekte niet maar kan heeft wel 50 procent kans om het defecte gen door te geven aan zijn of haar kinderen. Ouders die drager zijn hebben bij iedere zwangerschap een kans van 75 procent om een kindje zonder Zellweger syndroom te krijgen en een kans van 25 procent om een kindje te krijgen met Zellweger syndroom. Het risico is voor mannen en vrouwen hetzelfde. Over mozaïcisme wordt gesproken als het defect in het erfelijk materiaal niet in alle lichaamscellen aanwezig is, maar in een deel. In de meeste gevallen zie je bij mocaisisme een milder verloop van de ziekte.

Oorzaken Zellweger syndroom

Bij Zellweger syndroom ontbreken peroxisomen helemaal of voor een gedeelte in alle cellen van het lichaam, denk aan nieren, hersenen, lever. Het gaat in het kort om een fout in het erfelijk materiaal. Meerdere fouten kunnen leiden tot het ontstaan van Zellweger syndroom, ze worden aangeduid met PEX en vervolgens een cijfer. Het kan gaan om: PEX-1, PEX2, PEX 3, PEX 5, PEX-6, PEX-10, PEX-12, PEX-13, PEX-14, PEX-16, PEX-19, PEX-26. De fouten kunnen leiden tot: Zellweger syndroom, maar ook tot infantiele Refsum en neonatale adrenoleukodystrofie. Dit is de reden dat er ook wel gesproken wordt over peroxismale biogenese aandoening in plaats van deze drie namen.

Uiterlijke kenmerken die je vaak ziet bij een kindje met Zellweger syndroom

• Hoog voorhoofd.
• Gezicht oogt vlak (bij wenkbrauwen geen botverdikking, de bovenzijde van de neus lijkt wat weggezonken).
• Ogen: kunnen iets verder uit elkaar staan, een extra plooitje naast de ogen.
• De oren kunnen iets afwijken in vorm.
• Hoog gehemelte, meestal een kleine onderkaak (tong wordt vaak iets uit de mond gehouden).
• Meer plooien dan gewoonlijk in de nek.
• Viervingerhandlijn, de handjes kunnen iets scheef staan ten opzichte van de onderarm
• Als de lever niet goed werkt kan de kleur van de huid afwijken: geel.
• Soms eindigt bij een jongetje met de aandoening de uitgang van de plasbuis aan de onderkant van de plasser (in plaats van op de top). Bij een meisje kan het bultje boven de plasbuis groter zijn dan normaal. Het kan zelfs op een klein piemeltje lijken, maar is dat niet.

Andere symptomen Zellweger syndroom

Niet ieder kind met Zellweger syndroom heeft dezelfde verschijnselen. Over het algemeen hebben kinderen bij wie al vroeg symptomen optreden meer problemen dan kinderen bij wie zich de eerste klachten pas openbaren als ze al wat ouder zijn. Tijdens een zwangerschap is er nog niet veel te merken, behalve dan dat een kindje met Zellweger syndroom wat vaker in stuitligging ligt door de lage spierspanning.

• Lage spanning van de spieren: het kind voelt slap aan. Het kost veel energie om de armen op te tillen. Ook in de benen zit weinig kracht, ze liggen meestal naar buiten geklapt tijdens het liggen in bed. Het lijkt op hoe een kikker zijn pootjes houdt, daarom de benaming: kikkerhouding.
• Ontwikkeling gaat traag: het kindje beweegt weinig, de ontwikkeling kan zelfs helemaal stil komen te staan. Meestal lukt het niet om zelfstandig te gaan zitten, te staan, te lopen. Als de verschijnselen optreden als het kind al wat ouder is, dan kan het deze mijlpalen mogelijk wel halen.
• Vastgegroeide gewrichten: sommige kinderen met de aandoening worden geboren met minder gemakkelijk bewegende gewrichten die vastgegroeid zijn. Hier wordt ook wel de term arthrogryposis voor gebruikt. Groeien gewrichten tijdens het leven vast, dan spreken we over contracturen.
• Ademhalingsproblemen: dit komt omdat de hersenen niet de juiste signalen doorgeven aan de longen (epilepsie kan de oorzaak hiervan zijn of problemen met de aanleg van de hersenen). De longen kunnen ook achterblijven in groei (longhypoplasie).
• Aanvallen van epilepsie kunnen optreden.
• Moeilijkheden met drinken: dit komt door het ontbreken van kracht, drinken neemt daarom veel tijd in beslag. Het gebeurt ook vaak dat een kindje zich verslikt. Lukt drinken niet dan kan sondevoeding nodig zijn om toch aan voldoende opname van vocht en voeding te komen.
• Reflux: voeding stroomt terug vanuit de maag naar de slokdarm of naar de keel. Dit zal pijnklachten geven en het kind kan gaan huilen. Reflux kan leiden tot overgeven.
• Niet kunnen doorslikken van speeksel: omdat het speeksel niet doorgeslikt kan worden, loopt het weg uit de mond: kwijlen.
• Obstipatie: de darmen raken sneller verstopt bij kinderen met Zellweger syndroom, dit leidt tot harde ontlasting.
• Een kind groeit langzamer.
• Minder sterke botten: ze breken gemakkelijker en vervormen eerder. Klompvoetjes komen frequenter voor. Bovenarmen en bovenbenen zijn dikwijls korter dan gewoonlijk.
• Praten: als de klachten van de aandoening zich al vroeg laten zien dan is het moeilijk voor een kindje om te leren praten, het heeft er niet voldoende kracht voor. Soms lukt het wel om geluidjes te maken, klanken uit te stoten. Bij een mozaïcisme vorm of als de symptomen optreden als het kind al wat ouder is, kan het wel mogelijk zijn om te leren praten of gebaren te gebruiken.
• Door een vergrote lever kan de buik opzetten.
• Vaak een grote fontanel, verder kunnen de schedelnaden op ruimere afstand van elkaar liggen dan normaal is.
• Slecht zien: dit wordt veroorzaakt door niet goed werkend netvlies. Staar (troebele ooglens) kan ook optreden of nystagmus (de ogen maken schokkende bewegingen).
• Slecht horen of doofheid: omdat de oogzenuw slecht werkt.
• Gevoeliger voor infecties.
• Scoliose (verkromming van de rug) treedt vaker op.
• Er kan sprake zijn van een aangeboren hartafwijking.
• Geen goede bloedstolling: dit kan optreden als de lever niet goed werkt.
• Het kan zijn dat de nieren niet goed werken door cystes, er is meer kans op nierstenen (het kindje kan huilen, last hebben van buikpijn, de urine heeft een roze kleur).
• Problemen met de bijnier: dit kan optreden bij oudere kinderen met de aandoening. Als er een tekort is aan het bijnierschorshormoon dan kan een kind hier erg ziek door raken.

Diagnose Zellweger syndroom

Het Zellwegersyndroom is al aanwezig bij de geboorte en meestal wordt er vlak na de geboorte ook al geconstateerd dat er iets aan de hand is. Het kan echter ook een paar maanden duren voordat de verschijnselen zich openbaren. Klachten kunnen later in het leven ontstaan, tijdens puberteit of adolescentie, maar dit is zelden het geval. De verschijnselen van Zellweger syndroom lijken op die van infantiele Refsum en neonatale adrenoleukodystrofie.

De diagnose kan gesteld worden op grond van:

• De verschijnselen die zichtbaar zijn bij het kindje.
• Lichamelijk onderzoek (er zou eerst gedacht kunnen worden aan bijvoorbeeld Downs syndroom, congenitale spierziektes).
• Bloedonderzoek (gewoon bloedonderzoek, bloedstolling, waarde van het cholesterol, waarde cortisol).
• Stofwisselingsonderzoek.
• Onderzoek van het DNA.
• Biopt van de huid: fibroblasten kunnen worden bekeken, er kan onderzocht worden hoeveel peroxisomen er aanwezig zijn.
• MRI hersenen om te kijken naar de rijping van de hersenen, hoe de hersenschors en de hersenbalk zijn ontwikkeld.
• EEG: om te kijken hoe het tempo is waarin de hersenen werken.
• EMG: doormeten van zenuwen.
• Oogarts: onderzoek oog.
• KNO-arts: onderzoek oren.
• Echo van de buik: onderzoeken of de grootte van de lever afwijkend is en of er sprake is van cystes.
• Foto van de botten: om eventuele afwijkingen te zien.
• Cardioloog: een cardioloog speciaal voor kinderen kan kijken of er sprake is van afwijkingen van het hart.

Behandeling en prognose Zellweger syndroom

Er bestaat (nog) geen behandeling die voor genezing van Zellweger syndroom kan zorgen. Behandeling is erop gericht om zo goed mogelijk om te leren gaan met de aandoening (zowel het kind zelf als de ouders, begeleiders): te zorgen voor zo min mogelijk klachten. Dit kan door: fysiotherapie, logopedie, ergotherapie, therapie bij revalidatiearts, soms is sondevoeding nodig, reflux voorkomen, verstopping van de darmen voorkomen, het kwijlen verminderen door medicatie, het gehoor verbeteren met een gehoorapparaat (niet ieder kind vindt het fijn om het te dragen), staaroperatie, bij problemen met de ogen kan soms een bril helpen. Soms krijgt een kind extra vitamines, medicatie tegen epilepsie. Om nierstenen tegen te gaan is het belangrijk om voldoende vocht binnen te krijgen. Soms is antibiotica nodig om infecties te voorkomen. Er kan gesproken worden over wel of geen beademing. Dit is een heel moeilijk vraagstuk.

De verschijnselen die optreden bij Zellweger syndroom zijn vaak zo ernstig dat kindjes met de aandoening meestal niet oud worden. Veel kinderen halen de peuterleeftijd niet, de meeste kinderen overlijden in het eerste levensjaar. Maar er zijn kinderen beschreven die het veel beter doen.

Begeleiding bij Zellweger syndroom

Zellweger syndroom is een ernstige ziekte, ouders zullen hun verwachtingen wat betreft de toekomst van het kind heel erg moeten bijstellen als de diagnose is gesteld. Begeleiding van een psycholoog of van een maatschappelijk werkende kan veel steun geven. Het kan ook helpen om contact te leggen met lotgenoten, maar iedereen heeft natuurlijk zijn eigen manier om de aandoening een plaats te geven.

IVF

De mogelijkheid bestaat om zwanger te worden middels een IVF-behandeling. Het is een zeer ingrijpende behandeling, in Nederland vindt de coördinatie plaats vanuit het UMC (Maastricht).

Lees verder

• Downsyndroom: oorzaak, symptomen, bloedtest