Veel zweten of hyperhidrosis: symptomen en oorzaken

Hyperhidrosis duidt op te veel zweten of transpireren. Hyperhidrosis of overmatig zweten is een veel voorkomende aandoening, die veel ellende met zich meebrengt. Naar schatting 2-3% van de mensen lijdt aan overmatig transpireren van de oksels of van de handpalmen en de voetzolen. Vaak openbaren deze problemen zich rond de puberteit. Onbehandeld kunnen deze problemen het gehele leven blijven voortduren. Overmatig zweten is omgeven met schaamte en mensen die bovenmatig zweten ervaren de psychische en praktische consequenties ervan. Behandeling van overmatig zweten kan op diverse manieren. Zweetoksels kunnen vaak effectief behandeld worden met de MiraDry. Het is een veilige en niet-invasieve behandeling die axillair (oksel) zweten blijvend vermindert.

• Wat is hyperhidrosis?
• Overmatig zweten
• In aanvallen of continu
• Primaire en secundaire hyperhidrosis
• Epidemiologie
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme
• Anatomie en fysiologie van zweten
• Primair (idiopathisch) hyperhidrosis: overgevoeligheid in het zenuwstelsel
• Secundair hyperhidrosis: systemische triggers
• Centrale rol van de hypothalamus en de sympathische regulatie
• Lokale processen: zweetklieren en huid
• Rol van psychische factoren
• Chronische hyperhidrosis: aanhoudende mechanismen
• Oorzaken van veel zweten
• Vaak geen oorzaak of familiair
• Onderliggende aandoening
• Symptomen van hyperhidrose
• Verschijnselen
• Bijkomende klachten en psychosociale problemen
• Complicaties overmatig zweten
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Jodiumzetmeelproef
• Behandeling overmatig of veel transpireren
• Antitranspiratie-middelen
• Elektrotherapie
• Aluminiumchloride
• Botuline injecties
• Anticholinergica
• MiraDry (magnetronbestraling)
• Endoscopische thoracale sympathectomie (ETS)
• Operatieve ingreep
• Prognose

Wat is hyperhidrosis?

Tom, een enthousiaste jonge accountant, had altijd al last van klamme handen, maar sinds hij promotie kreeg, leek het erger te worden. Tijdens vergaderingen voelde hij de druppels over zijn rug lopen, en zijn handdrukken werden soms met een ongemakkelijke blik ontvangen. “Ach, stress,” dacht hij, totdat ook op ontspannen momenten het zweet bleef stromen. Uiteindelijk sprak hij een dermatoloog, die de diagnose hyperhidrosis stelde. Met een combinatie van antitranspiratiemiddelen en kleine aanpassingen in zijn dagritme kreeg Tom zijn overmatige zweten onder controle – en won hij zijn zelfvertrouwen terug, handdruk na handdruk.

Overmatig zweten

Hyperhidrosis is een medische aandoening waarbij een persoon overmatig zweet of transpireert als gevolg van een over-activiteit van de zweetklieren. Deze over-activiteit kan overal op de huid plaatsvinden, of beperkt blijven tot een bepaald gebied. Plaatsen waar het veel voorkomt, zijn:

• handpalmen;
• oksels;
• lies; en
• voeten (voetzolen).

Mensen met hyperhidrose zweten zelfs wanneer de temperatuur koel is of wanneer ze in rust zijn. Er is sprake van hyperhydrosis wanneer er gedurende 5 minuten meer dan 100g vocht wordt geproduceerd in één oksel.

In aanvallen of continu

Het overmatig transpireren, kan aanvalsgewijs of continue plaatsvinden. Primaire hyperhidrosis (zie onder) treft naar schatting zo'n 2 tot 3% van de bevolking, maar minder dan 40% van de patiënten met deze aandoening wint medisch advies in. De klachten ontstaan dikwijls tussen 10-20 jarige leeftijd en kan tientallen jaren aanhouden. Bij sommige mensen is deze aandoening vanaf de geboorte al aanwezig. Het transpireren, kan nog eens verergerd worden door fysieke inspanning, intense mentale concentratie, nervositeit en spanning of een warme temperatuur. Door concentratie, spanning of rust kan het transpireren ook tijdelijk stoppen.

Primaire en secundaire hyperhidrosis

Er wordt wel een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire hyperhidrosis. Als het zweten optreedt als gevolg van een medische aandoening, dan noemt men het secundaire hyperhidrosis. Indien er sprake is van ideopathische (= geen oorzaak te vinden) hyperhidrosis, dan heet dat primaire hyperhidrosis. Deze vorm is meestal gelokaliseerd in de oksels of in de handpalmen of voetzolen of een combinatie van handpalmen en voetzolen.

Epidemiologie

Hyperhidrosis, het overmatige zweten dat verder gaat dan wat nodig is voor thermoregulatie, is een aandoening die wereldwijd voorkomt en mensen in uiteenlopende omstandigheden treft. Of het nu veroorzaakt wordt door genetica, leefstijl, of omgevingsfactoren, het patroon van deze aandoening verschilt per populatie en regio. Laten we deze fascinerende aandoening verkennen vanuit epidemiologisch perspectief.

Geslacht en leeftijd: mannen versus vrouwen, kinderen versus volwassenen
Hyperhidrosis treft zowel mannen als vrouwen, maar er zijn interessante verschillen in voorkomen en symptomen. Wereldwijd ligt de prevalentie rond de 3-5%, met lichte variaties tussen de geslachten. In Nederland wordt hyperhidrosis vaker gerapporteerd bij vrouwen, mogelijk omdat zij eerder geneigd zijn medische hulp te zoeken. Mannen lijken echter vaker last te hebben van lokale vormen, zoals zweten van de handpalmen (palmar hyperhidrosis).

Bij kinderen komt hyperhidrosis minder vaak voor, maar bij adolescenten zien we een duidelijke stijging, vermoedelijk door hormonale veranderingen tijdens de puberteit. Een voorbeeld: een 15-jarige jongen met palmar hyperhidrosis kan extreme stress ervaren bij sociale interacties, terwijl een meisje van dezelfde leeftijd vooral axillaire hyperhidrosis (overmatig zweten van de oksels) kan rapporteren. Bij volwassenen stabiliseert de prevalentie, maar kan de ernst toenemen door factoren zoals werkstress en chronische aandoeningen.

Klimaat en geografie: Nederland, de overzeese gebiedsdelen en België
Het gematigde klimaat in Nederland biedt relatief weinig externe prikkels voor hyperhidrosis, maar interne factoren zoals stress en genen spelen een belangrijke rol. In België is de prevalentie vergelijkbaar, met lichte verschillen in rapportage tussen stedelijke en rurale gebieden. Mensen in stedelijke gebieden zoeken vaker medische hulp, terwijl hyperhidrosis in landelijke gebieden mogelijk ondergerapporteerd blijft.

In de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals Aruba en Curaçao, kunnen het warme, vochtige klimaat en tropische temperaturen de symptomen verergeren. Hier speelt ook cultuur een rol: in gemeenschappen waar lichamelijke presentatie belangrijk is, zoals bij traditionele festiviteiten, kan hyperhidrosis een grotere sociale impact hebben.

Wereldwijde verschillen: socio-economische en culturele invloeden
Wereldwijd zien we aanzienlijke verschillen in zowel prevalentie als aanpak. In ontwikkelde landen zoals de Verenigde Staten of Japan is hyperhidrosis beter gediagnosticeerd, met een prevalentie van ongeveer 5%. In veel ontwikkelingslanden blijft de aandoening echter vaak ongediagnosticeerd door beperkte toegang tot zorg of het stigma rondom zweten.

In landen met een warm klimaat, zoals India of Brazilië, worden externe factoren zoals temperatuur en vochtigheid vaak gezien als de oorzaak van overmatig zweten, wat een medische diagnose kan vertragen. Interessant is dat in Zuid-Korea hyperhidrosis meer voorkomt bij mannen, waarschijnlijk door genetische factoren en het intensieve gebruik van warme voeding, wat zweten kan triggeren.

Voeding, leefstijl en andere factoren
Dieet en leefstijl hebben een merkbare invloed op hyperhidrosis. Voedingsmiddelen zoals pittig eten, cafeïne en alcohol kunnen zweten aanzienlijk verergeren, vooral bij mensen die al aanleg hebben. In Nederland zien we dat het gebruik van koffie en alcohol deze aandoening vaak onbedoeld triggert.

Leefstijl speelt eveneens een cruciale rol. Stressvolle banen, gebrek aan lichaamsbeweging, en onvoldoende hydratatie dragen bij aan de ernst van hyperhidrosis.

• Een voorbeeld: een kantoormedewerker met een stressvolle functie en een hoge cafeïneconsumptie kan ernstige axillaire hyperhidrosis ontwikkelen, terwijl een sportieve buitenwerker minder hinder ondervindt dankzij verbeterde thermoregulatie door regelmatige beweging.

Genetica: de stille oorzaak
Primair of idiopathisch hyperhidrosis, dat vaak al op jonge leeftijd begint, heeft een sterke genetische component. Ongeveer 30-50% van de mensen met hyperhidrosis meldt een familiegeschiedenis van de aandoening. Genetische studies wijzen op een autosomaal dominante overerving, met variaties die invloed hebben op het sympathische zenuwstelsel. Dit verklaart waarom hyperhidrosis vaker voorkomt in bepaalde etnische groepen, zoals Aziatische populaties.

• Een voorbeeld: een jongeman met palmar hyperhidrosis blijkt vaak een ouder te hebben met vergelijkbare symptomen. Deze genetische predispositie maakt hem gevoeliger voor zweten, zelfs onder milde fysieke of emotionele stress.

Hyperhidrosis: cijfers en trends samengevat

• Wereldwijde prevalentie: 3-5%, met regionale variaties.
• Geslachtsverschillen: Vrouwen zoeken vaker hulp, mannen rapporteren ernstigere vormen.
• Leeftijd: Stijgt in de adolescentie en stabiliseert bij volwassenen.
• Klimaat: Tropische gebieden zien meer symptomen, maar niet noodzakelijk meer diagnoses.
• Genetica: Tot 50% familiaire component.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme

Hyperhidrosis, oftewel overmatig zweten, ontstaat door een verstoring in de normale regulatie van de zweetklieren door het autonome zenuwstelsel. Hoewel zweten een essentieel fysiologisch proces is voor thermoregulatie, veroorzaakt hyperhidrosis een excessieve productie van zweet die niet gerelateerd is aan warmte of fysieke inspanning.

Anatomie en fysiologie van zweten

Zweten wordt gereguleerd door het sympathische zenuwstelsel via cholinerge neuronen die de eccriene zweetklieren activeren. Deze klieren bevinden zich over het hele lichaam, maar zijn in hoge concentraties aanwezig op de handpalmen, voetzolen, oksels en het gezicht – gebieden die vaak het meest worden getroffen door hyperhidrosis.

Bij normale thermoregulatie zenden temperatuurreceptoren signalen naar de hypothalamus, die vervolgens via het sympathische zenuwstelsel de zweetproductie activeert. Bij hyperhidrosis is deze regulatie overactief.

Primair (idiopathisch) hyperhidrosis: overgevoeligheid in het zenuwstelsel

De meest voorkomende vorm van hyperhidrosis is primair hyperhidrosis, waarbij geen onderliggende ziekte aanwezig is. Het mechanisme omvat:

• Overactiviteit van het sympathische zenuwstelsel: Bij primaire hyperhidrosis is er een verhoogde stimulatie van cholinerge synapsen, vooral in de thoracale ganglia (T2-T3-niveau). Dit resulteert in een onnodig hoge zweetproductie, zelfs in rust of bij milde stimuli zoals stress.
• Focale betrokkenheid: De overmatige zweetproductie beperkt zich meestal tot specifieke gebieden, zoals handpalmen (palmar), voetzolen (plantar), oksels (axillair) of het gezicht (craniofaciale hyperhidrosis).
• Genetische factoren: Deze vorm heeft vaak een autosomaal dominant patroon, waarbij genetische predispositie leidt tot verhoogde gevoeligheid van de sympathische zenuwbanen.

Secundair hyperhidrosis: systemische triggers

Secundair hyperhidrosis ontstaat door een onderliggende medische aandoening of externe factor. Het mechanisme hangt af van de oorzaak:

• Systemische aandoeningen: Ziekten zoals hyperthyreoïdie, diabetes mellitus of carcinoïdsyndroom verhogen de metabole activiteit, wat leidt tot overmatige warmteproductie en zweten.
• Medicatiegeïnduceerd zweten: Geneesmiddelen zoals antidepressiva (SSRI’s), opioïden of antipyretica activeren zweten via indirecte routes, zoals verhoging van serotonine of histamine.
• Infecties: Bij aandoeningen zoals tuberculose of endocarditis veroorzaken pyrogenen uit infecties een verhoogde hypothalamische setpoint, wat zweten stimuleert.
• Hormonale veranderingen: Menopauze en zwangerschap kunnen hyperhidrosis veroorzaken door fluctuaties in oestrogeen, die de hypothalamische thermoregulatie verstoren.

Centrale rol van de hypothalamus en de sympathische regulatie

Bij hyperhidrosis is de balans tussen centrale en perifere regulatie van zweten verstoord:

• Hypothalamus: Overgevoeligheid van de thermoreceptoren in de hypothalamus zorgt voor onnodige activering van het sympathische zenuwstelsel.
• Thoracale sympathische ganglia: Bij focale hyperhidrosis zijn de zenuwen in specifieke ganglia overactief, wat verklaart waarom zweten vaak lokaal blijft.

Lokale processen: zweetklieren en huid

Hoewel de zweetklieren bij hyperhidrosis normaal zijn qua structuur, is hun respons op cholinerge prikkels significant verhoogd. Dit leidt tot:

• Excessieve zweetproductie: Door verhoogde stimulatie.
• Huidcomplicaties: Zoals maceratie en infecties door constante vochtigheid.

Rol van psychische factoren

Emotionele stimuli zoals angst of stress activeren het sympathische zenuwstelsel en kunnen hyperhidrosis verergeren. Dit creëert een vicieuze cirkel waarin overmatig zweten sociale stress veroorzaakt, wat op zijn beurt de zweetproductie verhoogt.

Chronische hyperhidrosis: aanhoudende mechanismen

Bij chronische hyperhidrosis blijft de sympathische overactiviteit bestaan, zelfs zonder duidelijke triggers. Dit kan leiden tot structurele veranderingen in de zweetklieren, zoals een toename in de grootte of activiteit van de eccriene klieren.

Oorzaken van veel zweten

Vaak geen oorzaak of familiair

Bij overmatig transpireren, kan in de meerderheid van de gevallen geen oorzaak worden gevonden. Bij 30-50 % van de patiënten komt het in de familie voor. Men vermoedt daarom een erfelijke aanleg. Naar alle waarschijnlijkheid ontstaat de prikkel om te gaan transpireren in de hersenen, in de hypothalamus.

Onderliggende aandoening

Als het zweten optreedt als gevolg van een medische aandoening, dus bij secundaire hyperhidrosis, dan kunnen we denken aan onder andere de volgende aandoeningen en ziekten:

• acromegalie (dat is een zeldzame ziekte die wordt veroorzaakt door een gezwel in de hypofyse, met als gevolg een overmatige aanmaak van onder andere het groeihormoon);
• bepaalde psychiatrische aandoeningen, zoals angststoornissen;
• kanker;
• carcinoïd syndroom (bij dit syndroom ontstaan kleine, langzaam groeiende, kwaadaardige tumoren op verschillende plekken in het lichaam);
• bepaalde medicijnen;
• overmatige activiteit van de schildklier;
• hartziekte;
• longaandoening;
• tuberculose.

Symptomen van hyperhidrose

Verschijnselen

Hyperhidrose wordt gedefinieerd als overmatig zweten, zodat het de normale activiteiten verstoort. Episodes van overmatig zweten komen minstens een keer per week voor en hebben een effect op het sociale leven en dagelijkse activiteiten. Symptomen van hyperhidrose kunnen bestaan uit:

• Klamme of natte handpalmen;
• Klamme of natte voetzolen;
• Frequent zweten; en
• Merkbaar zweten, bijvoorbeeld doordat je kleding doorweekt is.

Bijkomende klachten en psychosociale problemen

Mensen met hyperhidrose kunnen het volgende ervaren:

• Irriterende en pijnlijke huidproblemen, zoals schimmelinfecties of bacteriële infecties;
• Piekeren over het krijgen van doorweekte kleding;
• Terughoudend om fysiek contact te maken;
• Teruggetrokken, soms leidend tot sociaal isolement en depressie;
• Werk zoeken waarbij fysiek contact of menselijke interactie geen vereiste is;
• Een flink deel van de dag bezig zijn met het zweten, zoals het veranderen van kleding, zweet afvegen, het plaatsen van servetten of pads onder de armen, het wassen, het dragen van donkere kleding, etc.;
• Je zorgen maken over je lichaamsgeur.

Complicaties overmatig zweten

In ernstige gevallen kan de huid door het voortdurende zweten doorweekt raken en aangetast worden en opzwellen. Hyperhidrosis wordt vaak geassocieerd met bromidrosis: het verspreiden van een onaangename zweetlucht. Dit ten gevolge van de bacteriële afbraak van zweet en oppervlaktecellen.

Hyperhidrosis kan, zeker op de kinderleeftijd, het leven negatief beïnvloeden en zelfs tot sociale isolatie en schoolproblemen of problemen op het werk leiden.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

In eerste instantie zal een arts proberen eventuele onderliggende aandoeningen, zoals een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie) of een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie), uit te sluiten door bloed- en urineonderzoek. de arts zal in een vraaggesprek proberen meer te weten te komen over je klachten, zoals op welke delen van het lichaam je veel zweet, hoe vaak je transpireert, in welke omstandigheden, of er uitlokkende factoren zijn en of je ook zweet tijdens de slaap. De arts kan je verder de volgende vragen stellen:

• Hoe ga je om met episodes van overmatig zweten; maak je bijvoorbeeld gebruik van servetten, antitranspiratiemiddelen, handdoeken, of andere hulpmiddelen?
• Heeft hyperhidrose invloed op je gedrag of mentale toestand wanneer je je onder de mensen begeeft?
• Heeft hyperhidrose wel of geen effect op je beroepskeuze gehad?
• Ben je ooit een vriend kwijtgeraakt als gevolg van hyperhidrose?
• Hoe vaak wissel je van kleding?
• Hoe vaak was je jezelf of ga je in bad of onder de douche?
• Hoe vaak denk je aan het overmatige zweten?

Jodiumzetmeelproef

Middels de jodiumzetmeelproef kan de arts een beeld krijgen van de hoeveelheid zweetsecretie. De huid wordt eerst goed afgedroogd en ingesmeerd met een jodiumoplossing. Vervolgens wordt zetmeel over de huid gestrooid, wat reageert met jodium in aanwezigheid van transpiratievocht. Dit geeft een donkerblauwe of zwarte verkleuring.

Behandeling overmatig of veel transpireren

Antitranspiratie-middelen

Hyperhidrosis wordt in het begin vaak bestreden met antitranspiratie-middelen. Als dit geen zoden aan de dijk zet, vindt men vaak de weg naar de huisarts. Deze kan middelen voorschrijven die lokaal kunnen worden toegepast om de activiteit van de zweetklieren te verminderen. Deze middelen sorteren over het algemeen weinig effect.

Elektrotherapie

Bij lichtere vormen van hyperhidrosis kan elektrotherapie een mogelijkheid zijn. Hierbij worden de zweetkanaaltjes tijdelijk afgesloten. Deze behandeloptie is vooral geschikt voor handen en voeten.

Aluminiumchloride

Als gewone deodorants niet voldoende helpen, kunnen aluminiumzouten in een sterkte van 15-20% en aluinpoeder worden gebruik. Breng deze oplossing van aluminiumchloride ’s avonds aan op een droge en schone huid. Was ’s ochtends weer af. In het begin elke avond op de huid aanbrengen en na 5 dagen om de dag of enkele keren per week (een onderhoudsdosis). Deze behandeling kan huidirritatie veroorzaken.

Botuline injecties

Botuline injecties kunnen ook uitkomst bieden. Bij deze behandeling wordt de zweetsecretie met behulp van botuline toxine
geblokkeerd. Deze behandeling moet geregeld worden herhaald. Er zijn voor zover bekend geen risico's of bijwerkingen van bekend. 100 U botulinumtoxine type A (per behandeling 10 injecties van 0,1 ml) is de eerste keus van behandeling voor hyperhidrosis axillaris (zweetoksels).¹

Anticholinergica

Anticholinergica zijn geneesmiddelen die via tabletvorm worden ingenomen en die via de zenuwen de activiteit van de zweetklieren onderdrukken.

MiraDry (magnetronbestraling)

De MiraDry is een apparaat dat de zweetklieren vernietigt door hitte via het magnetronprincipe. Het apparaat levert nauwkeurig gecontroleerde elektromagnetische energie aan de oksels. De zweetklieren worden met hoge precisie en een blijvend resultaat geëlimineerd.

Endoscopische thoracale sympathectomie (ETS)

Een thoracale sympathectomie is een operatie waarbij de sympathische zenuw in de borstkas wordt doorgenomen. Bij therapieresistente invaliderende hyperhidrosis is ETS een mogelijkheid. Deze operatie moet echter goed worden overwogen en eventuele oorzaken moeten zijn uitgesloten. Ook tieners met hyperhidrosis kunnen middels ETS behandeld worden.

Operatieve ingreep

Als laatste redmiddel kan men overgaan tot het operatief verwijderen van de meest actieve zweetklieren. Nadeel is dat er dikwijls nieuwe zweetklieren uitgroeien na de operatie, zodat het effect niet van lange duur is.

Prognose

Hyperhidrosis is een hardnekkige aandoening die meestal enkele jaren blijft bestaan en soms zelfs levenslang. Wanneer alle zweetklieren over het gehele lichaam betrokkene zijn, zal er meestal verbetering optreden als de onderliggende oorzaak wordt aangepakt. De behandeling van zweetoksels is aanzienlijk verbeterd door de MiraDry. Het behandelen van zweethanden en zweetvoeten is nog steeds geen sinecure.

Noot:

1. V.M.R. Heydendael. Lage en hoge dosis van botulinumtoxine type A zijn even effectief bij hyperhidrosis axillaris. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:516

Lees verder

• Zweten op het hoofd: oorzaken en behandeling van hoofdzweten
• Uitdroging (dehydratie): symptomen, oorzaak en behandeling
• Te snel werkende schildklier: symptomen hyperthyreoïdie
• Hartaanval of hartinfarct: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lichaamsgeur: normale geur & oorzaken van vieze of zure geur