Klein hoefblad: gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen

Klein hoefblad (Tussilago farfara) is de enige soort van het geslacht Tussilago uit de composietenfamilie (Asteraceae). Het is een van de eerste lentebloemen waarvan de bloemen verschijnen voordat de bladeren zich ontwikkelen. Het klein hoefblad is relatief wijdverspreid en is inheems in veel landen in Europa, Afrika en West-Azië. Het kruid is een van de invasieve planten en daarom is de plant anno 2020 ook te vinden in Noord-Amerika en Oost-Azië. In de Latijnse naam 'Tussilago farfara' komt tot uitdrukking dat het een medicinale plant is. Tussilago komt van Tussis (Latijn) en betekent "hoesten", en van Agare (Latijn) wat 'verdrijven' betekent. In de volksgeneeskunde wordt de plant al lang gebruikt als slijmoplossend middel voor hardnekkige hoest en als remedie tegen aandoeningen van de luchtwegen. Onderzoek laat echter ook ernstige bijwerkingen zien. Oppassen dus.

• Profiel van het klein hoefblad
• Inhoudsstoffen
• Algemeen
• Bloemen
• Bladeren
• Gezondheidsvoordelen van klein hoefblad
• Hoest, heesheid, bronchitis en astma
• Uitwendige toepassingen
• Voor huid en haar
• Klein hoefblad komt veel voor
• Klein hoefblad herkennen
• Naaktbloeier
• Niet verwarren met sommige andere planten
• Bijwerkingen klein hoefblad
• Allergie voor composietenfamilie
• Giftige stoffen
• Zwangerschap en borstvoeding
• Hoge bloeddruk en hartfalen
• Waarschuwing

Profiel van het klein hoefblad

Klein hoefblad heeft de volgende kenmerken:

• Wetenschappelijke naam: Tussilago farfara
• Andere benamingen: dauwkool, ezelspoot, hoevenblaren, paardehoef, sinte-Katrijnskruid
• Familie: composietenfamilie (Asteraceae)
• Verspreiding: het is een pioniersplant die overal in Eurazië voorkomt en wijdverspreid is in Noord-Afrika op droge en warme locaties met doorlatende grond
• Toepassingsgebieden: Versterking van het immuunsysteem, uitwendige wonden, ontstekingen, als pijnstiller, slijmoplosser, hulp bij zwelling, hoestonderdrukker, vooral bij droge hoest
• Gebruikte delen van de plant: plantenhoofden en bladeren

Inhoudsstoffen

Algemeen

Klein hoefblad bevat stoffen waarvan wordt aangenomen dat ze pijn verlichten, zwelling helpen verminderen en ontstekingsremmend werken. De belangrijkste stoffen zijn polysacchariden met ontstekingsremmende werking die het immuunsysteem stimuleren. Deze omvatten mucopolysacchariden, pectine en inuline. Daarnaast zijn er flavonoïden met ontstekingsremmende en krampstillende functies zoals quercetine en kaempferol, glycosiden en hyperosiden, evenals terpenen zoals tussilagon, faradiol, sterolen en fenolzuren.

De plant bevat ook tannine, die een samentrekkend effect heeft en zo voorkomt dat vreemde stoffen binnendringen en helpt bij het genezen van lichte wonden. Het bevordert ook dat er slijm loskomt als je hoest. Er zijn ook saponinen, die ontstekingen remmen en slijm losmaken.

Bloemen

De bloemen van het klein hoefblad worden meestal gedroogd gebruikt. Ze leveren slijmstoffen (ongeveer zeven procent) en daarnaast pyrrolizidine-alkaloïden, terpenen en tussilagonen, sterolen zoals sitosterol en triterpenen. Daarnaast zijn er flavonoïden, glycosiden en fenolcarbonzuren, waaronder cafeïnezuur, ferulazuur en p-hydroxybenzoëzuur in de bloemen te vinden.

Bladeren

Bladeren van klein hoefblad bevatten polysacchariden (ongeveer 8,2 procent), waarvan 30 procent inuline en ongeveer 70 procent zure slijmachtige polysacchariden (koolhydraten die zijn opgebouwd uit tien of meer monosacharide-eenheden), waaronder arabinose, galactose, glucose, uronzuren en xylose. Er zijn ook giftige pyrrolizidine-alkaloïden in de bladeren aanwezig. Het RIVM schrijft daarover dat deze stoffen schadelijk zijn als mensen ze in te grote hoeveelheden binnenkrijgen. Ze hebben namelijk kankerverwekkende eigenschappen en kunnen de lever ernstig beschadigen. De bladeren bevatten tevens het niet-giftige tussilagine. In mindere mate bevatten de bladeren flavonoïden en sterolen, triterpenen, bitterstoffen (0,05 procent), tannines en etherische oliën (0,05 procent).

Gezondheidsvoordelen van klein hoefblad

Hoest, heesheid, bronchitis en astma

Thee gemaakt van de gedroogde bloemen en/of bladeren is een traditioneel huismiddeltje tegen hoest, heesheid, bronchitis of astma. De plant heeft ontstekingsremmende effecten, een kalmerende werking van de slijmvliezen en een slijmoplossend effect dat helpt bij het ophoesten van slijm en secreties.

Uitwendige toepassingen

In de volksgeneeskunde werden wikkels en kompressen gemaakt met klein hoefblad-extracten gebruikt om abcessen, oppervlakkige brandwonden, insectenbeten en eczeem te behandelen. Wikkels of omslagen met verse bladeren worden binnen de natuurgeneeskunde gebruikt tegen reumatische klachten.

Voor huid en haar

Voor een gezonde huid wordt binnen de volksgeneeskunde een stoombad van klein hoefblad aangeraden om de poriën te reinigen en puistjes en mee-eters mee te verdrijven. Spoelen met het extract zou roos van de hoofdhuid moeten verwijderen en helpen tegen vet haar.

Klein hoefblad komt veel voor

Klein hoefblad is een pioniersplant dat zich op nieuwe gronden thuis voelt. Het voelt zich senang op pas aangelegde gronden en je vindt hem dan ook langs pas aangelegde wegen. De plant is wijdverspreid in Europa, West-Azië en Noord-Afrika, en wordt in Noord-Amerika als een invasieve neofiet beschouwd. Het is een van de eerste planten die zich nestelt in uitgegraven zandputten, nieuw aangelegde dijkwegen of ontwikkelde bouwpercelen. Het groeit meestal aan de oevers van rivieren, beken, sloten en kanalen. Het plantje houdt van leemachtige, vochtige grond en wordt zelfs beschouwd als een indicatorplant voor wateroverlast.

Klein hoefblad herkennen

Naaktbloeier

Klein hoefblad is gemakkelijk te herkennen. Het klein hoefblad is een naaktbloeier; de plant bloeit eerst met goudgele bloemen en pas daarna komt het blad. De bladeren zijn rondachtig, 10-20 cm breed soms zelfs wel tot 30 cm en aan de onderzijde behaard met een grijs vilt. Je kunt ze gebruiken als natuurlijk toiletpapier. Ze hebben een karakteristieke vorm: aan de voorkant afgerond, aan de achterkant verbreed. Als een van de eerste bloeiende planten kun je de goudgele bloemen eind februari, begin niet over het hoofd zien. Als het weer gunstig is kan het plantje reeds in februari gaan bloeien.

Niet verwarren met sommige andere planten

De bladeren van de klein hoefblad kunnen worden verward met wit hoefblad. Bladeren van klein hoefblad zijn echter kleiner en hebben gekartelde randen.

De gele bloemen met de kleine bloembladen kunnen gemakkelijk worden aangezien voor paardenbloemen. De beste manier om het verschil tussen de twee te zien, is dat het klein hoefblad bloemen of bladeren heeft en niet beide tegelijk.

Bijwerkingen klein hoefblad

Allergie voor composietenfamilie

Klein hoefblad behoort tot de composietenfamilie, die naar schatting tussen 20.000 en 25.000 soorten omvat met ongeveer 1.700 geslachten wereldwijd. Naast klein hoefblad omvat deze familie bijvoorbeeld paardenbloem, alsem, bijvoet, aardpeer, goudsbloem, kamille en alant. Als je allergisch bent voor asters, ben je ook allergisch voor klein hoefblad en moet je dit als geneesmiddel vermijden.

Giftige stoffen

Klein hoefblad bevat in kleine hoeveelheden pyrrolizidine-alkaloïden (PA), waaronder:

• senkirkin
• senecionin
• seneciphylline
• integerrimin
• tussilagi
• isotus silagin

Pyrrolizidine alkaloïden behoren tot de plantengifstoffen. Bij hoge hoeveelheden of langdurig gebruik kunnen pyrrolizidine alkaloïden toxische reacties veroorzaken en leiden tot acute leverschade. Bovendien kunnen ze bestaande leveraandoeningen verergeren. Sommige van deze pyrrolizidine-alkaloïden kunnen zelfs kanker veroorzaken. Tegenwoordig zijn er cultivars van klein hoefblad die geen PA's meer bevatten en zonder aarzelen kunnen worden gebruikt.

Zwangerschap en borstvoeding

Klein hoefblad die je zelf plukt en gebruikt wordt als onveilig beschouwd vanwege de gifstoffen. Vooral zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven lopen een verhoogd risico. De alkaloïden kunnen geboorteafwijkingen veroorzaken en de ongeboren baby schaden. Het is onduidelijk of geneesmiddelen met klein hoefblad zonder deze stoffen veilig zijn tijdens de zwangerschap. Daarom moet je de plant tijdens de zwangerschap over het algemeen vermijden en producten op een andere basis gebruiken voor ontstekingsziekten van de luchtwegen.

Hoge bloeddruk en hartfalen

Je moet klein hoefblad vermijden als je lijdt aan hoge bloeddruk, hartfalen of een (andere) hartaandoening. Producten die zijn gemaakt van klein hoefblad kunnen interfereren met de behandeling voor hoge bloeddruk en hartaandoeningen.

Waarschuwing

Het wordt afgeraden om thuis zelf thee of een extract van klein hoefblad te maken. Dit medicinale kruid bevat namelijk gifstoffen, zij het in zeer kleine hoeveelheden. Daarom wordt tegenwoordig afgeraden om klein hoefblad in het open veld te verzamelen. Anno 2020 zijn er gecultiveerde vormen die vrij zijn van de alkaloïden. Deze kunnen gemakkelijk door mensen worden gebruikt, tenzij je allergisch voor bent of lijdt aan hoge bloeddruk, zwanger bent of borstvoeding geeft.

Lees verder

• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen
• Heermoes: gezondheid & voedingswaarde van akkerpaardenstaart
• Lavas: gezondheidsvoordelen, toepassing, zaaien en planten
• Malrove: gezondheidsvoordelen & toepassingen (thee/tinctuur)
• Patchouli (patchoeli): gezondheidsvoordelen & toepassingen