Goudsbloem (calendula): gezondsheidsvoordelen & toepassingen

De goudsbloem (Calendula officinalis) behoort tot de composietenfamilie (Compositae of Asteraceae) en kent vele gezondheidsvoordelen en toepassingen. In de natuurgeneeskunde wordt goudsbloem onder meer gebruikt bij eczeem, psoriasis, huiduitslag en bij maag- of darmzweren. Waar de goudsbloem oorspronkelijk vandaan komt, kan anno 2023 niet met zekerheid gezegd worden. Men vermoedt echter een oorsprong in het Middellandse Zeegebied. Er wordt aangenomen dat kruisvaarders de plant tegen het einde van de 11e eeuw naar Europa brachten. Tegenwoordig groeit de plant in veel Europese landen in het wild. Daar groeit het voornamelijk in regio's met voedingsrijke en goed loszittende bodems. Economisch belangrijke teeltgebieden van de goudsbloem zijn anno 2023 vooral te vinden in Nederland en Duitsland, maar ook in Egypte en Hongarije.

• Goudsbloem
• Oorsprong en cultivatie
• Gezondheidsvoordelen van calendula
• Verlaagt ontsteking en schade door vrije radicalen
• Vermindert oogontsteking en conjunctivitis
• Bevat natuurlijke antiseptische eigenschappen
• Calendulazalf voor wondjes, brandwonden en huiduitslag
• Helpt bij het verminderen van aambeienpijn
• Verlicht krampen en spasmen
• Afweren van insecten
• Toepassingen van goudsbloem
• Thee van goudsbloem
• Calendulazalf
• Zelfgemaakte calendulazalf
• Calendula officinalis tinctuur
• Bijwerkingen en veiligheid
• Zwangerschap en borstvoeding
• Allergie voor ambrosia en aanverwante planten
• Chirurgie

Goudsbloem

De goudsbloem is een eenjarige plant die tussen 30 en 50 centimeter hoog wordt. De rechtopstaande stengels zijn alleen in het bovenste gedeelte vertakt en harig en de wortel van de plant is extreem rijk aan vezels. De bloem heeft stompe bladeren. De bloemen zijn oranje en hebben een dikke dubbele krans kroonblaadjes. De kroonblaadjes worden gebruikt als natuurgeneeskundig ingrediënt. De goudsbloem bloeit tussen juni en oktober. De jonge bladeren en de bloemen zijn eetbaar.

In het verleden werd goudsbloem ook beschouwd als een weerprofeet. Als de bloemen 's morgens gesloten waren, duidde dit op slecht weer. Daarnaast was de plant een symbool van liefde, loyaliteit en onsterfelijkheid. Bovendien heeft de plant de bijnaam 'Maria's goud', omdat men geloofde dat je ze net als de mantel van de Moeder Gods als bescherming op de huid kan leggen. Tegenwoordig is de goudsbloem nog steeds te vinden in veel afbeeldingen van de Maagd Maria.

Oorsprong en cultivatie

Waar de goudsbloem zijn oorsprong heeft is anno 2023 niet bekend, maar men gelooft dat hij afkomstig is uit het Middellandse Zeegebied. In de 12e eeuw was de plant te vinden in boeren- en kloostertuinen en werd deze ook zeer gewaardeerd door Hildegard van Bingen (1098-1179), een Duitse benedictijnse abdis die geldt als eerste vertegenwoordigster van de Duitse middeleeuwse mystiek. In Europa groeit de plant in het wild en het heeft de voorkeur voor voedselrijke grond. De goudsbloem wordt hoofdzakelijk geteeld in Nederland en Duitsland, de andere teeltgebieden zijn Polen, Hongarije, Egypte en de Balkan. De oogst gebeurt handmatig of met behulp van plukmachines.

Gezondheidsvoordelen van calendula

De goudsbloem of calendula bevat flavonoïden, carotenoïden, triterpeensaponinen, polysacchariden en essentiële oliën. De apotheek gebruikt voornamelijk de gedroogde kroonblaadjes of de roosjes. Het farmaceutische medicijn heeft een ontstekingsremmend effect en daarnaast kan de wondgenezing worden bevorderd. Intern wordt de goudsbloem gebruikt bij maagzweren en darmzweren. De goudsbloem versterkt ook de spijsverteringsorganen en kan misselijkheid verlichten.

Verder wordt de plant ook gebruikt worden bij menstruatieklachten, want dankzij de antispasmodische eigenschappen kunnen krampen worden verlicht. Daarnaast bevat de goudsbloem ook beta-sitosterol, een oestrogeenachtig ingrediënt dat kan worden gebruikt bij een onregelmatige cyclus en om overgangsklachten te verlichten. De werkzame stof stigmasterol bevordert de eisprong en helpt soms ook bij onvruchtbaarheid als deze te wijten is aan een gebrek aan ovulatie.

Bovendien helpt de plant om in slaap te vallen en hoofdpijn en duizeligheid te verlichten. Het helpt ook bij huidontsteking, slechte wondgenezing, huiduitslag, steenpuisten of kneuzingen. In de volksgeneeskunde wordt de plant ook gebruikt voor leveraandoeningen. Goudsbloemen worden voornamelijk gebruikt in de vorm van zalven, thee, extracten of tincturen.

Verlaagt ontsteking en schade door vrije radicalen

Calendula bevat tientallen actieve chemicaliën die C-reactief proteïne- en cytokineniveaus verlagen en cellen beschermen tegen beschadiging door vrije radicalen, een van de belangrijkste oorzaken van veroudering en celschade. Calendula of goudsbloem voorkomt niet alleen oxidatieve schade door vrije radicalen die gevoelige weefsels, zoals die van de ogen, kunnen aantasten, maar verdedigt ook tegen infecties van de huid, het maag-darmkanaal en geslachtsorganen veroorzaakt door virussen of bacteriën. Bovendien helpt de goudsbloem bij het bestrijden van de groei van bacteriën in wonden.

Vermindert oogontsteking en conjunctivitis

Calendula-extract kan conjunctivitis en andere chronische inflammatoire oogaandoeningen behandelen. Deze extracten hebben antibacteriële, antivirale, antischimmel- en immunostimulerende eigenschappen aangetoond die niet alleen oogontsteking verminderen, maar tevens het zicht beschermen door gevoelige weefsels van de ogen te beschermen tegen de effecten van UV-licht, veroudering en oxidatieve schade.

Bevat natuurlijke antiseptische eigenschappen

Een goudsbloem- of calendula-extract kan in druppelvorm op de binnenkant van de gehoorgang aangebracht worden om bacteriële oorontstekingen te helpen behandelen en pijn te verminderen. Gebleken is dat calendula-druppels binnen slechts enkele dagen na gebruik zwelling en ontsteking binnen het oor kunnen verminderen, zelfs zonder het gebruik van antibiotica in sommige gevallen.

Vanwege de schimmelwerende eigenschappen kan calendula ook worden gebruikt om vaginitis / vaginale infecties en jeuk te behandelen. Het aanbrengen van een zalf of crème met goudsbloem/calendula, probiotische 'goede bacteriën' zoals Lactobacillus sporogenes en melkzuur gedurende vier weken op het aangetaste deel van de geslachtsdelen kan de symptomen, waaronder pijn, jeuk, branderig gevoel bij het plassen en droogheid, helpen verminderen.

Goudsbloem(tinctuur) kan ook worden gebruikt om de mond mee te spoelen bij mondslijmvlies- of tandvleesontstekingen.

Calendulazalf voor wondjes, brandwonden en huiduitslag

Een van de meest populaire toepassingen van calendula is om calendulazalf aan te brengen op de geïrriteerde huid om jeuk, roodheid, gevoeligheid, droogheid en zwelling te verminderen. Het is gebleken dat calendula het vermogen heeft om de groei van gezond nieuw weefsel te bevorderen, de bloedstroom naar het getroffen gebied te vergroten, de collageenproductie te stimuleren die de huid verstevigt en versterkt, de droge huid hydrateert en het proces van huidreparatie stimuleert na een operatie of schade aan de huid.

Voor mensen met een droge, schilferige of anderszins gevoelige huid kan calendula worden gecombineerd met natuurlijke smeersels zoals kokosolie om de huidhydratatie en stevigheid te verbeteren. Bovendien wordt goudsbloem plaatselijk gebruikt voor:

• luieruitslag en bescherming van de gevoelige huid
• verkleuring van littekens te verminderen
• verminderen van ontsierende spataderen (door ze rijkelijk in te smeren met goudsbloemzalf)
• behandeling van gezwollen insectenbeten
• ter behandeling van (oppervlakkige) brandwonden
• verminderen van eczeem
• blauwe plekken verminderen
• geïnfecteerde snijwonden genezen
• de huid kalmeren na het scheren
• ingegroeide haartjes behandelen
• roos op de hoofdhuid verminderen

Helpt bij het verminderen van aambeienpijn

Omdat goudsbloem de genezing van weefsel kan bevorderen en zwelling kan verminderen, ervaren veel mensen dat het lokaal aanbrengen op het anale gebied de symptomen van aambeien of anuskloofjes helpt verminderen.

Verlicht krampen en spasmen

De krampstillende werking van calendula of goudsbloem is gunstig voor het verlichten van spierkrampen, kuitkrampen, maagkrampen, buikkrampen en premenstrueel syndroom (PMS) / menstruatiekrampen. Goudsbloem kan krampen verminderen door de bloedstroom naar het pijnlijke gebied te verbeteren en ontstekingsreacties te verlagen. Het kan in theevorm worden geconsumeerd om de spijsvertering te vergemakkelijken en de gezondheid van de lever te verbeteren. Het kan ook op de buik worden aangebracht in zalf- of extractvorm om door de huid de spieren te bereiken.

Afweren van insecten

Vanwege hun doordringende geur, antioxidantgehalte en vluchtige oliën kunnen goudsbloemen goed worden gebruikt om muggen, ongedierte en andere insecten op natuurlijke wijze af te weren. Dit is een reden waarom goudsbloemen vaak in moestuinen worden geplant en ook in extractvorm worden gebruikt in kaarsen, kamer- of insectensprays en veel huidlotions om muggenbeten te voorkomen.

Toepassingen van goudsbloem

Thee van goudsbloem

Voor inwendig gebruik kan een thee worden bereid van gedroogde calendula blaadjes. Neem 2 eetlepels gedroogde goudsbloem en giet hier 250 ml kokend water overheen. Dek vervolgens deze thee af en laat het 20 minuten trekken. Drink maximaal drie kopjes per dag. De thee kan ook uitwendig worden gebruikt voor een bad, voor wasbeurten en je kan er ook heel goed kompressen van maken.

Calendulazalf

Bij baby's met luieruitslag en rode billetjes kun je een calendulazalf op de gevoelige huid aanbrengen gedurende zeven tot tien dagen. Dit helpt om de symptomen te verminderen. Gebruik daarvoor een milde zalf. Bij volwassenen kunnen sterkere zalven met 3 tot 8 procent geconcentreerd calendula-extract worden gebruikt om symptomen zoals jeuk, irritatie en zwelling te verminderen.

Calendula officinalis tinctuur

Een goudsbloemtinctuur heeft een gunstige invloed op de huid en kan zowel inwendig als uitwendig (op de huid) gebruikt worden. De plantendruppels hebben een reinigende werking en kunnen ook gebruikt worden om mee te gorgelen.

Gebruik voor het beste resultaat een product met calendula samen met toorts, knoflook en sint-Janskruid om oorontstekingen te behandelen. Je kunt gedurende drie tot vier dagen aan de binnenkant van het oor druppelen om de pijn te beteugelen. Je kunt calendula-olie, extract of druppels ook gebruiken om zelfgemaakte insectenspray te maken.

Bijwerkingen en veiligheid

Preparaten van goudsbloem zijn voor de meeste mensen veilig wanneer ze via de mond worden ingenomen of op de huid worden aangebracht.

Zwangerschap en borstvoeding

Gebruik van goudsbloem tijdens zwangerschap of lactatieperiode (het geven van borstvoeding) wordt ontraden. Er zijn aanwijzingen dat toepassing van goudsbloemextractende de menstruatiecyclus kan beïnvloeden en het kan tevens een stimulerende werking op de uteruscontracties hebben.

Allergie voor ambrosia en aanverwante planten

Calendula is veilig te gebruiken en de kans op irritatie is klein, uitgezonderd voor wie allergisch is voor plantenfamilies van de ambrosia en aster. Calendula kan een allergische reactie veroorzaken bij mensen die gevoelig zijn voor deze plantenfamilies. Leden van deze familie zijn ambrosia, chrysanten, goudsbloemen, madeliefjes en vele anderen.

Chirurgie

Calendula kan teveel slaperigheid veroorzaken in combinatie met medicijnen die tijdens en na een operatieve ingreep worden gebruikt. Stop ten minste twee weken voor een geplande operatie met het innemen van calendula of goudsbloem.

Lees verder

• Sint-janskruid: gezondheidsvoordelen, effect en bijwerkingen
• Gipskruid: gezondheidsvoordelen, toepassingen & bijwerkingen