Ziekte van Kufs: Neurodegeneratieve aandoening

De ziekte van Kufs is een zeer zeldzame neurodegeneratieve aandoening die vooral het zenuwstelsel aantast. De belangrijkste symptomen van deze progressieve aandoening zijn problemen met de motoriek en een cognitieve achteruitgang, al zijn er nog een waaier van symptomen mogelijk. De ernstige ziekte komt meestal tot uiting bij mensen die tussen de dertig en veertig jaar oud zijn. De levensverwachting van deze patiënten is verkort. De ziekte is ook bekend als “volwassen/adulte neuronale ceroïdlipofuscinose” of "CLN4".

• Epidemiologie ziekte van Kufs
• Oorzaken
• Genetische verandering
• Overervingspatroon
• Risicofactoren
• Symptomen aan motoriek (spieren) en zenuwstelsel (hersenen)
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling neurodegeneratieve aandoening
• Prognose ziekte van Kufs
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie ziekte van Kufs

De ziekte van Kufs valt onder de groep aandoeningen bekend als neuronale ceroid lipofuscinosen (NCL’s). Deze aandoeningen tasten het zenuwstelsel aan en leiden doorgaans tot progressieve problemen met het gezichtsvermogen, de motoriek (beweging) en het denkvermogen. De verschillende soorten NCL’s worden onderscheiden door de leeftijd waarop de klachten en symptomen voor het eerst verschijnen. De incidentie van alle vormen van NCL bedraagt naar schatting 1 op de 100.000 mensen wereldwijd. NCL’s komen vaker voor in Finland en Zweden, waar ongeveer 1 op de 12.500 mensen de aandoening heeft. De ziekte van Kufs vertegenwoordigt ongeveer 1,3-10 procent van de NCL’s.

Oorzaken

Genetische verandering

Soms is de oorzaak van de ziekte van Kufs onbekend. In andere gevallen ligt de oorzaak in een genmutatie. Een mutatie (wijziging) in het CLN6- of PPT1-gen leidt tot het ziektetype Kufs A, terwijl een mutatie in het DNAJC5- of CTSF-gen resulteert in het ziektetype Kufs B. Bij de ziekte van Kufs is het lichaam van een patiënt met het gemuteerde gen niet in staat om langketenige vetzuren (lipofuscinen) af te breken. Dit resulteert in een ophoping van overtollige stoffen en pigmenten in het lichaam.

Overervingspatroon

De ziekte van Kufs type A heeft een autosomaal recessief overervingspatroon. Bij autosomaal recessieve overerving bezitten beide kopieën van het gen in elke cel de mutaties. De ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk één kopie van het gemuteerde gen, maar meestal vertonen zij geen symptomen van de aandoening. De ziekte van Kufs type B heeft een autosomaal dominant overervingspatroon. Bij autosomaal dominante overerving is één kopie van het gemuteerde gen in elke cel voldoende om de aandoening te veroorzaken. De meeste gevallen van ziekte van Kufs type B komen voor bij mensen zonder familiale voorgeschiedenis.

Risicofactoren

• Genetische aanleg: De aanwezigheid van specifieke genmutaties zoals die in het CLN6-, PPT1-, DNAJC5- of CTSF-gen kan de kans op het ontwikkelen van de ziekte van Kufs verhogen.
• Familiegeschiedenis: Een familiegeschiedenis van neuronale ceroid lipofuscinosen kan het risico op de ziekte van Kufs verhogen, vooral bij type A.
• Leeftijd: De ziekte van Kufs komt meestal voor bij volwassenen tussen de dertig en veertig jaar oud, wat het risico op deze aandoening bepaalt.

Symptomen aan motoriek (spieren) en zenuwstelsel (hersenen)

De symptomen van de ziekte van Kufs verschijnen meestal tussen de leeftijd van dertig en veertig jaar, maar ze kunnen zich op elk moment tussen de adolescentie en de late volwassenheid ontwikkelen. De symptomen van de ziekte van Kufs verslechteren naarmate de patiënt veroudert. Wanneer de ziekte optreedt, overleven aangetaste patiënten gemiddeld nog vijftien jaar.

Spieren
De progressieve stofwisselingsziekte kenmerkt zich door een verminderde spiercoördinatie, epileptische aanvallen, snelle onwillekeurige schokkerige bewegingen (chorea), en zelden treedt blindheid op. Het gezichtsvermogen van patiënten blijft veelal intact bij deze aandoening. Meestal is epilepsie het eerste syndroom dat zich presenteert.

Hersenen en zenuwen
De neurologische symptomen van de ziekte van Kufs beginnen meestal na de twintigjarige leeftijd en lijken aanvankelijk op een psychische aandoening. De patiënt vertoont verwardheid en psychotisch gedrag. Deze symptomen leiden tot een verstandelijke handicap en gegeneraliseerde convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn). Overtollig pigment in vet (lipofuscinen) dat zich ophoopt in de hersenen van patiënten met de ziekte van Kufs is de oorzaak van de symptomen.

Huid
Daarnaast presenteren sommige patiënten zich met een droge en ruwe huid. Dit ontstaat als gevolg van overproductie en/of retentie van keratine (het voornaamste bestanddeel van de huid).

Alarmsymptomen

• Snelle progressie van symptomen: Een plotselinge en snelle verslechtering van symptomen kan een waarschuwing zijn voor de ziekte van Kufs.
• Ernstige cognitieve achteruitgang: Aanzienlijke achteruitgang in cognitieve functies, zoals geheugenverlies en verwardheid, moet onmiddellijk worden onderzocht.
• Epileptische aanvallen: Frequente en ernstige epileptische aanvallen die moeilijk onder controle te houden zijn, kunnen duiden op de ziekte van Kufs.
• Onwillekeurige bewegingen: Plotselinge en ongecontroleerde bewegingen (chorea) kunnen wijzen op de voortgang van de ziekte en moeten worden geëvalueerd.

Diagnose en onderzoeken

Veelal is de diagnose moeilijk, ook al omdat de symptomen erg variabel zijn. De patiënt krijgt in het begin soms de diagnose van een psychische aandoening of van vroegtijdige dementie. De diagnose gebeurt via een klinisch onderzoek waarbij de arts kijkt naar de voorgeschiedenis, en de patiënt fysiek en neurologisch onderzoekt. Klinische bevindingen zijn myoclonus, ataxie, parkinsonisme (sommige symptomen van de ziekte van Parkinson en andere neurologische symptomen), chorea, spasticiteit en cognitieve stoornissen. De arts doet mogelijk een genetisch onderzoek waarbij hij de genmutaties kan opsporen, al is dit niet vereist voor de diagnose.

Behandeling neurodegeneratieve aandoening

Er is geen effectief bewezen behandeling voorhanden. Daarom is de behandeling voornamelijk symptomatisch en ondersteunend gericht. Anti-epileptica helpen om de epileptische aanvallen te verminderen. Verder volgt een patiënt best kinesitherapie, ergotherapie en logopedie om zo lang mogelijk gebruik te blijven maken van de lichaamsfuncties. Voorts is psychotherapie aangewezen, ook voor de omgeving.

Prognose ziekte van Kufs

De leeftijd waarop een aangetaste patiënt komt te overlijden, is variabel. De levensverwachting van iemand die lijdt aan de ziekte van Kufs is echter wel verkort.

Complicaties

• Progressieve cognitieve achteruitgang: Naarmate de ziekte voortschrijdt, neemt de cognitieve functie steeds verder af, wat kan leiden tot ernstige dementie.
• Ernstige motorische beperkingen: De verminderde spiercoördinatie en onwillekeurige bewegingen kunnen leiden tot aanzienlijke beperkingen in mobiliteit en dagelijkse activiteiten.
• Psychiatrische symptomen: Psychotisch gedrag en ernstige verwardheid kunnen complicaties zijn die de levenskwaliteit aanzienlijk verminderen.

Preventie

Momenteel zijn er geen bewezen preventieve maatregelen beschikbaar voor de ziekte van Kufs. Aangezien het een genetische aandoening is, kan genetisch advies en screening nuttig zijn voor mensen met een familiegeschiedenis van neuronale ceroid lipofuscinosen. Dit kan helpen bij het identificeren van risicofactoren en het bieden van informatie over mogelijke toekomstige risico’s.

Lees verder

• Alström-syndroom: Symptomen van zwaarlijvigheid en blindheid
• Syndroom van Ascher: Afwijkingen gezicht, ogen & schildklier
• Syndroom van Felty: Afwijkingen aan bloed, gewrichten, milt
• Syndroom van Stickler: Bindweefselaandoening
• Syndroom van Von Hippel-Lindau (VHL)