Ziekteangst: Psychische aandoening met angst voor ziekte

Ziekteangst is een soort angststoornis waarbij een patiënt zich voortdurend en overmatig zorgen maakt dat hij een ernstige ziekte heeft of kan krijgen. Soms is een onderliggende psychische of fysieke ziekte aanwezig. De patiënt maakt echter een onjuiste interpretatie van de lichamelijke tekenen die voor hem wijzen op een lichamelijke ziekte. Indien onbehandeld leidt deze psychische aandoening tot een verminderde kwaliteit van leven. Medicatie, gedragstherapie en enkele zelfzorgmaatregelen zijn inzetbaar voor het behandelen van de chronische psychische aandoening.

• Synoniemen van ziekteangst
• Oorzaken en risicofactoren
• Symptomen van angststoornis
• Paniekaanvallen
• Gedragingen
• Onderliggende geestelijke gezondheidsproblemen
• Onderliggende fysieke aandoening
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van psychische aandoening
• Antidepressiva
• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
• Beperkt informatie opvragen
• Regelmatige lichaamsbeweging uitoefenen en zichzelf ontspannen
• Zelfhulpgidsen lezen
• Prognose van ziekteangststoornis

Synoniemen van ziekteangst

Bekende synoniemen voor ziekteangst zijn:

• hypochondrie (oude term die mogelijk een stigma oproept)
• hypochondrische neurose (oude term die mogelijk een stigma oproept)
• nosofobie
• ziekteangststoornis

Oorzaken en risicofactoren

De oorzaak van ziekteangst is anno januari 2020 niet bekend, maar een belangrijke stressor (verandering of dreiging die een verhoogde mate van stress veroorzaakt) of een ernstige, maar goedaardige, bedreiging van de gezondheid van de patiënt zijn mogelijke uitlokkende factoren. Kindermishandeling of een ernstige vorm van een kinderziekte veroorzaakt de angststoornis bij een volwassen patiënt.

Symptomen van angststoornis

De symptomen van ziekteangststoornis starten veelal in de volwassenheid (25-35 jaar). Wanneer een patiënt angst heeft om ziek te zijn of worden, interpreteren ze natuurlijke veranderingen in het lichaam verkeerd en zien ze dit als symptomen van een ziekte. Dit geldt voor veranderingen in de ademhaling, de balans, de hartslag, de spierspanning en/of het gezichtsvermogen. Meestal is de aandoening chronisch; de symptomen komen hierbij niet altijd tot uiting maar flakkeren soms wel op.

Paniekaanvallen

De angst zelf is in staat om lichamelijke klachten te veroorzaken in de vorm van paniekaanvallen. De patiënt pikt deze symptomen op en interpreteert deze dan als verder bewijst van een aanwezige ziekte. Symptomen van paniekaanvallen zijn:

• ademhalingsproblemen
• een zwak gevoel
• hartkloppingen
• pijn op de borst
• zich wankel voelen
• zweten

Gedragingen

Typische gedragingen en gevoelens komen tot uiting bij een patiënt met ziekteangst zoals:

• de arts vermijden uit angst voor de diagnose (zorgvermijdend type van de ziekteangststoornis) (soms)
• de diagnose van een arts niet geloven of niet geloven dat de arts de waarheid spreekt over de goede gezondheid van de patiënt
• de effecten van echte ziekten overdrijven
• het gevoel hebben om door te moeten gaan met het zoeken naar informatie over aandoeningen en herhaaldelijk de eigen symptomen controleren
• het hebben van zelfmedelijden
• het maken van dramatische uitspraken over de gezondheid
• het melden van het lijden aan een aandoening die niet bestaat of bevestigd is, of het zogenaamd lijden aan een aandoening die erg lang aanwezig is
• het overmatig en permanent bezig zijn met de gedachte te lijden aan een ziekte gedurende minstens zes maanden
• het overmatig gebruik van de gezondheidszorg en medische zorg, invasieve diagnostische procedures en soms zelfs onnodige operaties (mogelijk houden de patiënten van medische aandacht en zorgen)
• het overschatten van de kans dat de patiënt getroffen zal worden door een ziekte die gemeld werd in het nieuws of een aandoening die een familielid ook heeft (gehad)
• het verkeerd interpreteren van alledaagse veranderingen in het lichaam als symptomen van een ziekte
• het verkeerd interpreteren van fysieke symptomen van angst als symptomen van een ziekte (somatische symptoomstoornis)
• het voelen van verdriet door de foute gedachten, hetgeen invloed heeft op persoonlijke en zakelijke relaties.
• het voortdurend nodig hebben van geruststelling, maar hier dan nog niet van overtuigd zijn

Onderliggende geestelijke gezondheidsproblemen

Onderliggende geestelijke gezondheidsproblemen gaan mogelijk gepaard met de symptomen van een angststoornis zoals:

• een depressie
• een gegeneraliseerde angststoornis (constante, irrationele angst en zorgen) (GAD)
• een obsessief compulsieve stoornis (OCS: psychische aandoening met obsessie en dwanghandelingen)

De angst voor het ziek worden zelf is echter niet het gevolg van een andere psychische stoornis. De psychische aandoeningen wekken bijvoorbeeld enkel een acute depressieve periode op.

Onderliggende fysieke aandoening

Soms heeft een patiënt reeds een lichamelijke aandoening waarbij de patiënt zich aanhoudend zorgen maakt over de aandoening, waardoor symptomen van angst ontstaan. Dit zijn dan aanvullende symptomen van de ziekte.

Diagnose en onderzoeken

De arts onderzoekt de patiënt grondig en wanneer geen tekenen aanwezig zijn van een significante ziekte, is de patiënt vaak van streek omdat de arts de voor hem aanwezige symptomen fout interpreteert. Hij voelt zich hierdoor in de steek gelaten. Wanneer dan toch een aandoening bevestigd is, is deze meestal niet ernstig en eenvoudig te behandelen maar reageert de patiënt hierop overdreven angstig. Een verwijzing naar de psychiater is nodig voor een correcte diagnose van de angststoornis.

Behandeling van psychische aandoening

Antidepressiva

Wanneer een bepaalde psychische aandoening leidt tot de ziekteangststoornis, dan zet de arts antidepressiva in voor de behandeling van de symptomen.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Bij cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) gaat een therapeut met een patiënt samenwerken om de denkpatronen van de patiënt te onderzoeken en praktische manieren te ontwikkelen om deze gedachten te veranderen. Cognitieve gedragstherapie is een effectieve behandeling voor deze angststoornis, met een positief langetermijneffect op de aandoening.

Beperkt informatie opvragen

De meeste patiënten met ziekteangst controleren dagelijks de symptomen, hetgeen mogelijk een grote impact heeft op de dagelijkse activiteiten. Het is verstandig om deze controledrang te minderen. Wanneer een patiënt met een ziekteangst zijn telefoon of laptop gebruikt, is het verleidelijk om via een app of het internet alle aanwezige symptomen te onderzoeken. Hierdoor vergroot echter de angst voor de aanwezigheid van mogelijke ziekten. Door een beperkt toestelgebruik gaat een patiënt minder informatie verkrijgen waardoor de ziekte niet kan verergeren. Het lezen van bijsluiters of medische bladen is eveneens afgeraden. Voor mensen zonder deze angststoornis is het lezen van dergelijke informatie altijd nuttig, maar een patiënt met ziekteangst concentreert zich hierop te veel. Wanneer ze bijvoorbeeld slechts éénmaal deze informatie lezen, wekt dit reeds de foute interpretaties en verkeerde gedachten in de hand.

Regelmatige lichaamsbeweging uitoefenen en zichzelf ontspannen

Ontspannende activiteiten uitvoeren en regelmatige lichaamsbeweging zijn voor iedereen goede activiteiten, met of zonder psychische problemen. Yoga, meditatie en andere vormen van ontspanning zorgen voor de vrijgave van endorfines. Deze hormonen zorgen voor een rustgevoel en verminderen angst.

Zelfhulpgidsen lezen

Het lezen van zelfhulpgidsen over angststoornissen en ook over ziekteangst zelf, is in combinatie met cognitieve gedragstherapie nuttig voor het verminderen van de symptomen.

Prognose van ziekteangststoornis

Dankzij diverse medische behandelingen en zelfzorgtechnieken is het voor de meeste patiënten mogelijk om de ziekte onder controle te krijgen. Het is hierbij dan wel essentieel dat de patiënt het behandelingsplan van de arts opvolgt. Hierdoor krijgt de patiënt weer een goede kwaliteit van leven.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie