Achalasie van de slokdarm (achalasie oesophagus)

Achalasie van de slokdarm is een motiliteits- of bewegingsstoornis van het uiteinde van de slokdarm (oesophagus). Het betreft een betrekkelijk zeldzame aandoening. Door een gebrekkige zenuwgeleiding opent de slokdarm zich onvoldoende naar de maag. Deze verstoring leidt uiteindelijk tot een ernstige dilatatie ofwel verwijding van het hoger gelegen gedeelte van de slokdarm, waar de voedselresten zich ophopen. De patiënt komt in het begin met slikklachten bij de huisarts. Onbehandeld volgt algehele malaise met onder andere vermagering. Met name bij de cardia, de sluitspier van de maagingang, blijft de zenuwvoorziening in gebreke. Over de oorzaak van achalasie is nog relatief weinig bekend. Er zijn echter aanwijzingen dat achalasie van de slokdarm mogelijk een auto-immuunziekte is.

Inhoud

• De slokdarm – poort van het spijsverteringskanaal
• Achalasie van de slokdarm is geen cardiospasmus
• Chronische slikklachten
• Symptomen
• Vage klachten door achalasie van de slokdarm
• Complicaties
• Is achalasie een auto-immuunziekte?
• Diagnose
• Behandeling van achalasie van de slokdarm
• Van voedingsadvies tot pneumodilatatie

De slokdarm – poort van het spijsverteringskanaal

De slokdarm (oesophagus) bevindt zich achter de luchtpijp en vormt de verbinding tussen de mond en de maag. In zekere zin mag dit orgaan de poort van het spijsverteringskanaal worden genoemd. Doorgeslikt voedsel komt in deze verbindingsbuis terecht, die 25-30 centimeter lang is. Vloeistoffen zakken voornamelijk naar de maag dankzij de zwaartekracht. De voedselbrij heeft daarentegen meer dan bij vloeistoffen peristaltische bewegingen van de slokdarm nodig om in de maag te belanden, waar het verteringsproces begint.

Kringspieren in de slokdarm
Slokdarmperistaltiek houdt in dat de kringspieren (onwillekeurige of gladde spieren) boven de voedselbrij contraheren en de gladde spieren onder de voedselbrok zich ontspannen. Aldus wordt het voedsel naar de maag geknepen. De overgang van de slokdarm naar de maag bestaat uit een sfincter, ofwel de cardia, die voorkomt dat de voedselbrij terugstroomt in de slokdarm. Bij achalasie van de slokdarm is het gladde spierweefsel in het veelal onderste derde gedeelte van de slokdarm aangespannen, waardoor de oesophagus zich vernauwt en het slokdarmgedeelte erboven verwijdt.

Achalasie van de slokdarm is geen cardiospasmus

Vroeger werd achalasie van de slokdarm in één adem genoemd met cardiospasmus. Achalasie betreft echter geen spasme van de maagingang, die voornamelijk bestaat uit een scherpe hoek tussen de slokdarm en maag, mede gevormd door zowel de rozetvormige plooienrangschikking aan de uiteinde van de slokdarm als de plooivorming van de maag.

Degeneratie
Bij een achalasie kan door een degeneratie van de zenuwvoorziening het onderste gedeelte van de slokdarm geen normale peristaltische bewegingen maken. Daardoor blijft dat deel van de slokdarm min of meer gesloten, en dus ook de cardia of maagingang. Het bovenste gedeelte van het orgaan zet echter uit omdat het voedsel moeilijk kan passeren. Op de röntgenfoto – in combinatie met contrastvloeistof – zijn de vernauwing en verwijding zichtbaar. Het karakteristieke röntgenologisch beeld wordt 'rattenstaart' genoemd.

Chronische slikklachten

Achalasie van de slokdarm komt vooral voor bij relatief jonge mensen tussen de 20 en 40 jaar. De klachten verergeren doorgaans periodiek. Iemand die zich met achalasie bij de huisarts meldt, heeft vaak al heel lang zeurende slikklachten, die ook weer verdwijnen maar die na een tijdje opnieuw van zich doen gelden. De intermitterende klachten vertragen mogelijk het besluit om naar de huisarts te gaan.

Symptomen

De symptomen variëren van vage angina pectoris-klachten tot misselijkheid en braken. Hieronder volgt een greep uit het brede scala van verschijnselen:

• Al dan niet zeurende of acute pijn achter het borstbeen, waardoor in eerste instantie vaak aan hartproblemen (o.a. angina pectoris) wordt gedacht en niet aan achalasie van de slokdarm.
• Slikklachten.
• Misselijkheid.
• Braken.
• Slechte eetlust en als gevolg daarvan vermagering. Deze symptomen komen doorgaans voor als de patiënt te lang met zijn klachten wacht alvorens naar de huisarts te gaan.
• Uitdroging.
• Slechte adem.
• Oprispingen.
• Regurgitatie (opgeven) van stasevocht in de vorm van voedselresten en speeksel.
• Verslikklachten, met name 's nachts of zodra men gaat liggen. Een deel van de voedselbrij, ofwel resten ervan, blijft immers in de slokdarm steken.
• Luchtweginfecties als gevolg van slikklachten.
• Verslikpneumonie.
• Algehele malaise.

Vage klachten door achalasie van de slokdarm

Het achterblijven van voedselresten in de slokdarm kan nare gevolgen hebben. Zeker op de lange termijn, ook als de klachten alleen periodiek terugkomen. Er zijn veel gevallen bekend van patiënten die al jarenlang (vage) klachten hadden voordat ze naar de huisarts gingen. Een aantal complicaties van achalasie noopt tot een snelle behandeling. Vaak verwijdt de slokdarm steeds meer, waardoor er meer voedselresten in achterblijven. Door deze dilatatie kunnen de klachten periodiek verminderen en vervolgens verergeren.

Complicaties

De complicaties van achalasie van de oesophagus zijn onder andere:

• Luchtweginfecties, vooral als gevolg van verslikklachten (dysfagie), 's nachts of zodra men gaat liggen.
• Longontsteking (verslikpneumonie).
• Slokdarminfecties (oesophagitis).
• Slokdarmcarcinoom.

Is achalasie een auto-immuunziekte?

Door de achalasie blijft het onderste derde gedeelte van de slokdarm, waaronder de cardia, vernauwd. Het betreft een degeneratie van de zenuwvoorziening. Er bestaat echter nog veel onduidelijkheid over de precieze oorzaak ervan. Sommige onderzoeken bieden aanwijzingen dat de achalasie het gevolg is van een virusinfectie. Maar ook dat het een auto-immuunziekte zou kunnen zijn. Spasmolytica, ofwel medicijnen die spasmen opheffen, hebben geen duidelijke therapeutische invloed op deze aandoening.

Diagnose

Röntgenonderzoek biedt vaak meteen uitsluitsel. Het gedeelte van de slokdarm boven de cardia is vernauwd en het deel boven de vernauwing is verwijd. Dit röntgenbeeld wordt 'rattenstaart' genoemd. Bij een oesofagoscopie is het vaak moeilijk om de endoscoop door te schuiven naar de maag, juist als gevolg van de vernauwing. De belangrijkste onderzoeken om tot een diagnose te komen zijn:

• Manometrie, ofwel drukmeting van de slokdarm om de peristaltiek te beoordelen.
• Contrastmiddel (röntgenonderzoek). De peristaltische bewegingen worden dankzij het contrastmiddel goed zichtbaar.
• Oesofagoscopie.

Behandeling van achalasie van de slokdarm

Samenvattend komen de meest voorkomende problemen bij achalasie neer op slikklachten (dysfagie), pijn op de borst, oprispingen en vermagering door verminderde eetlust. Voor mensen met achalasie is het zeer belangrijk om de voeding rustig en grondig te kauwen, en om het vlees en de groenten fijn te snijden. Vezelig vlees is bijvoorbeeld berucht en veroorzaakt doorgaans meteen klachten.

Van voedingsadvies tot pneumodilatatie

De diëtiste kan advies geven inzake calorierijke maaltijden indien er vermagering optreedt als gevolg van de aandoening. De feitelijke behandeling van achalasie van de slokdarm heeft tot doel om de stagnerende voedselkolom te laten dalen. Dat kan met behulp van verschillende methoden:

• Medicinaal, hoewel de effectiviteit daarvan omstreden is. Spasmolytica hebben meestal weinig effect. Doorgaans worden medicijnen alleen gegeven in aanloop naar een medische ingreep.
• Myotomie volgens Heller, ofwel een insnijding van de cardia of het onderste gedeelte van de slokdarm, meestal tijdens een kijkoperatie (laparoscopie).
• Oprekking of sondering (o.a. dilatatie volgens Starck), waarbij een parapluvormig netje of ballonnetje in de vernauwing wordt aangebracht, ook wel pneumodilatatie genoemd. Deze behandeling heeft een goede prognose, maar het oprekken moet wel enkele keren herhaald worden.
• Botuline-injecties in de spieren van de slokdarm. Het effect ervan is helaas slechts tijdelijk en individueel verschillend.

Lees verder

• Spijsvertering onder de loep – mondholte en slokdarm
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het maag-darmkanaal
• Hardnekkige slikstoornissen (dysfagie)
• Spijsvertering onder de loep – de maag