Hardnekkige slikstoornissen (dysfagie)

Iedereen verslikt zich wel eens. Daar kijkt niemand van op als het (zeer) incidenteel blijft. Aanvankelijk blijven slikstoornissen vaak beperkt tot een hinderlijke sensatie tijdens het slikken, wat echter niet pijnlijk hoeft te zijn. Ook gaan de klachten soms gepaard met verslikken. Te vaak wacht men met naar de huisarts gaan tot de slikstoornis hardnekkig wordt en er ook andere symptomen optreden, zoals vermagering. Afhankelijk van de bevindingen van de huisarts komt men uiteindelijk bij de kno-arts, neuroloog of radioloog terecht. De oorzaken van slikstoornissen zijn talrijk, variërend van een incidentele droge mond tot slokdarmcarcinoom.

Inhoud

• De slikreflex... een ingewikkeld samenspel van spieren en zenuwen
• De slokdarm
• Slikstoornis (dysfagie)
• Als sikken steeds moeilijker gaat...
• Symptomen
• Naar de huisarts
• Van stress, een droge mond tot slokdarmkanker

De slikreflex... een ingewikkeld samenspel van spieren en zenuwen

De samenstelling van speeksel is wisselend. Bij droge voeding bevat het veel water en slijm en bij zure voeding veel eiwit (neutralisatie). Speeksel vergemakkelijkt het kauwen, waarbij het verteringsproces al in de mond op gang komt met onder andere het enzym amylase dat nodig is voor de koolhydraatvertering.

Strotklepje
De wegen van voedsel en lucht kruisen elkaar in de keelholte. Zodra het voedsel of speeksel zich voor in de keelholte bevindt, maakt men automatisch een slikbeweging. Daarbij sluit het strotklepje (epiglottis) reflexmatig het strottenhoofd terwijl het zachte gehemelte met de huig de neusholte blokkeert. Dit voorkomt dat voedsel in de luchtpijp en neusholte terechtkomt.

De slokdarm

Aldus staat er voor het voedsel maar één weg open... de slokdarm, die zich achter het strottenhoofd bevindt. Zodra er in dat min of meer automatische proces iets misgaat, verslikt men zich. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren bij lachen of praten onder het eten. Dan komt het voedsel letterlijk in 'het verkeerde keelgat'. Hoesten of niezen is het gevolg. Dit zijn eveneens reflexen maar ditmaal om te beschermen tegen – als alles misgaat – een wisse dood door verstikking.

Reflex
Een reflex is een complex samenspel van spieren en zenuwen, een respons of reactie op een prikkel vóórdat of zonder dat men zich daarvan bewust is. Men onderscheidt de ruggenmergreflex, zoals de kniepeesreactie, en de hersenreflex, waaronder de slik- en pupilreflex.

Slikstoornis (dysfagie)

Een slikstoornis wil zeggen dat slikken problemen oplevert. Dat kan vrij onschuldig zijn, bijvoorbeeld door een droge mond. Het kan ook een bijwerking zijn van bepaalde medicijnen. Keelpijn als gevolg van verkoudheid geeft dikwijls eveneens aanleiding tot slikstoornissen. Moeizaam slikken is dan te herleiden tot vanzelfsprekende oorzaken, waarbij het transport van vast en vloeibaar voedsel – of alleen speeksel – van de mond via de slokdarm naar de maag niet moeiteloos en reflexmatig soepel verloopt met als gevolg een hinderlijk gevoel tijdens het slikken.

Pijn
Dit hoeft niet gepaard te gaan met pijn. Slikken kan echter pijn doen in bijvoorbeeld de hals, de rug, achter het borstbeen of tussen de schouderbladen. Overigens kan deze pijn ook optreden zonder dat er sprake is van dysfagie, ofwel moeizaam slikken.

Als sikken steeds moeilijker gaat...

Vaak wordt een slikstoornis verward met een 'brok in de keel' of globusgevoel, waarbij het transport van voedsel naar de maag niet in het gedrang is. Bij de minder onschuldige oorzaken van slikstoornissen kunnen de klachten oropharyngeaal of oesophageaal zijn. In het eerste geval wordt na de slikreflex de voeding moeizaam in de slokdarm (oesophagus) gedrukt. Doorgaans bestaan de klachten uit hoesten na het slikken waarbij voedsel, al dan niet vast of vloeibaar, in de neusholte terechtkomt. In dat geval is de oorzaak vaak neurologisch, zoals bij de ziekte van Parkinson en multiple sclerose. Bij oesophageale stoornissen komt de passage door de slokdarm in het gedrang, zoals bij slokdarmkanker (tumor) en een aorta-aneurysma, waarbij de aortaverzwakking gelokaliseerd is bij de aortaboog waaromheen een belangrijke zenuw slingert die als gevolg van het aneurysma uitrekt en slikproblemen veroorzaakt.

Symptomen

Het is dus zaak om bij een slikstoornis niet te lang te wachten tot het overgaat. Een kleine greep uit de klachtenreeks:

• Eten gaat steeds moeilijker...
• ... en wordt soms ook pijnlijker.
• Vaak verslikken.
• Dikwijls de keel schrapen.
• Kwijlen.
• Gewichtsverlies.
• Mogelijk pijn op de borst, tussen de schouderbladen, in de hals of achter het borstbeen tijdens het eten.
• Vermoeidheid.
• Heesheid.
• Vaak hoesten tijdens het eten.
• Zo langzaam eten dat iedereen al klaar is terwijl de persoon in kwestie het bord nog maar half leeg heeft.

Naar de huisarts

Slikklachten die niet herleidbaar zijn tot gewone oorzaken, zoals een verkoudheid, zijn altijd reden om er snel mee naar de huisarts te gaan. Klachten die niet overgaan, hebben uiteindelijk altijd gevolgen voor wat het eetpatroon betreft. Doorgaans eet de persoon in kwestie minder, simpelweg omdat het pijn doet of het slikken steeds moeizamer gaat. Daardoor laat de voedingstoestand uiteindelijk te wensen over en treedt er gewichtsverlies op. Vaak verslikken kan ook leiden tot een longontsteking (aspiratie- of verslikpneumonie).

Van stress, een droge mond tot slokdarmkanker

Slikstoornissen zijn van alle leeftijden, hoewel ouderen er relatief meer last van hebben. Zoals patiënten met de ziekte van Parkinson en ALS. Ook treden deze klachten wel eens op na een beroerte. Bij een verlamming van bepaalde hersenzenuwen, ontstaat het zogenaamde bulbaire syndroom. Het betreft vaak mensen op oudere leeftijd, die zich als gevolg daarvan opvallend vaak verslikken en vrijwel altijd een hese, zwakke stem hebben. De oorzaken van slikstoornissen kunnen talrijk zijn, maar ook onschuldig. Belangrijk is om er niet lang mee door te lopen.

Oorzaken
De huisarts zal de persoon in kwestie in veel gevallen doorsturen naar de specialist, zoals de kno-arts, de neuroloog of de radioloog voor nader onderzoek en een eventuele behandeling. In bepaalde gevallen, zoals bij chronische ziekten, kan de logopodist en eventueel de ergotherapeut helpen om het slikproces te vergemakkelijken. De oorzaken van slikproblemen zijn legio, variërend van een onschuldige droge mond tot keelpijn door een verkoudheid, stress, maar ook slokdarmcarcinoom, ALS, multiple sclerose, de ziekte van Huntington, een TIA of een schildklierstoornis.

Lees verder

• Spijsvertering onder de loep – mondholte en slokdarm
• Achalasie van de slokdarm (achalasie oesophagus)
• Heesheid kan ernstige oorzaak hebben
• Altijd die venijnige keelpijn