De genezende werking van speeksel

Speeksel is belangrijk om bepaalde lichaamsprocessen, met name de spijsvertering, goed te laten verlopen. Minder bekend is de geneeskrachtige werking ervan. Bij dieren is daar nogal wat onderzoek naar gedaan. Iedereen weet dat dieren hun wonden likken, er is zelfs een gezegde van afgeleid. Mogelijk doen dieren dat omdat het de pijn verlicht. Of ze weten intuïtief dat likken het vuil uit de wond verwijdert. Bij veel zoogdieren bevat het speeksel histatine, een eiwit dat de wondgenezing zou bevorderen. Deze kennis zou kunnen bijdragen aan de behandeling van slecht genezende wonden bij mensen.

Inhoud

• Speeksel – belangrijk voor de spijsvertering
• Speekselklieren
• Antibacteriële werking van speeksel
• Genezende werking van speeksel bij muizen (en mensen)
• Wetenschappelijk onderzoek

Speeksel – belangrijk voor de spijsvertering

Speeksel bestaat uit water, slijm, elektrolyten, eiwitten, antistoffen en het bevat – heel belangrijk – amylase, ofwel een enzym dat koolhydraten splitst en dat dus een begin maakt met de vertering van meervoudige suikers (zoals zetmeel). Speeksel wordt reflexmatig aangemaakt, zoals door de aanwezigheid van voedsel in de mond, door smaak- en tastprikkels, of door het ruiken en zien van of zelfs denken aan voedsel. Overmatige speekselproductie kan kwijlen tot gevolg hebben. Dagelijks produceren de speekselklieren gemiddeld een halve liter speeksel.

Speekselklieren

De oorspeekselklieren bevinden zich aan weerszijden van de kauwspieren nabij het oor, waarvan de afvoerbuisjes uitmonden in de mondholte. De ondertongspeekselklieren liggen, zoals de naam al zegt, onder de tong en de onderkaakspeekselklieren tegen de onderkaak aan. Ze komen in paren voor. Het bijzondere eraan is dat het afscheidingsproduct van de oorspeekselklieren bij muizen (proefdieren) geen genezende werking heeft, maar het speeksel van de andere twee grote speekselkliergroepen wel.

Antibacteriële werking van speeksel

Speeksel heeft veel functies. Zoals het feit dat het een antibacteriële werking heeft, de tanden beschermt en de meervoudige koolhydraten omzet in enkelvoudige suikers.

Bescherming van de mondholte

Dankzij het speeksel krijgen micro-organismen minder kans om kolonies te vormen. Ook beschermt speeksel in veel opzichten tegen slijtage van de tanden (minder wrijving, bescherming tegen ontkalking van tandglazuur) en het fungeert als glijmiddel voor de afvoer van het vermalen voedsel naar de maag. Verder beschermt het speeksel tijdens braken het slijmvlies van slokdarm en mondholte tegen de zure (zoutzuur) maaginhoud.

Spijsverteringsproces

Organische en anorganische stoffen in het speeksel hebben een antibacteriële en antivirale werking. Speeksel maakt een begin met het spijsverteringsproces. Het bevat immers het enzym amylase, dat koolhydraatsplitsend is.

Genezende werking van speeksel bij muizen (en mensen)

Bij een schaafwond wordt vaak gezegd dat men er wat spuug op moet doen. Dat zou de wondgenezing bevorderen. In elk geval bevat menselijk speeksel eveneens het eiwit histatine dat wondjes in de mondholte helpt genezen.

Likreflex

Dieren likken voortdurend hun wonden. Het zou intuïtief kunnen zijn, een likreflex die de pijn verlicht en bovendien de wond schoonhoudt. De vraag is of het ook daadwerkelijk de wondgenezing bevordert, los van het feit dat de wond schoon blijft.

Wetenschappelijk onderzoek

Onder andere het Royal Children’s Hospital in Melbourne, Australië, heeft daar onderzoek naar gedaan. Bij een aantal muizen werd een sneetje in de rug aangebracht, waar ze zelf met hun tong niet bij konden. De helft van die dieren werd bij andere muizen gezet, de rest apart opgesloten. Bij de geïsoleerde muizen bleek het genezingsproces langzamer te verlopen dan bij de muizen die niet eenzaam waren opgesloten. Nu zou dat kunnen liggen aan het feit dat die muizen geen soortgenoten om zich heen hadden. Ook bij mensen bevordert eenzaamheid nu eenmaal niet de gezondheid.

Wondbehandeling

Het onderzoek werd herhaald en alle proefdieren kregen gezelschap van andere muizen. Bij een aantal werd echter van tevoren de speekselklieren verwijderd. Nu bleek dat bij de proefmuizen die muizen zonder speekselklieren als gezelschap hadden het genezingsproces minder snel verliep. Aldus werd aangetoond – in elk geval was de conclusie gerechtvaardigd – dat speeksel een genezende werking heeft, wellicht dankzij het eiwit histamine. Verder onderzoek en de ontwikkeling van mogelijkheden daaromtrent zou kunnen bijdragen aan een betere behandeling van wonden die slecht genezen.

Lees verder

• De kracht van enzymtherapie
• Spijsvertering onder de loep – mondholte en slokdarm
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het maag-darmkanaal
• Spijsvertering onder de loep – de maag