Leververvetting (steatose) en levercirrose door alcohol

Leververvetting (steatose) waarbij alcohol in het spel is – door alcoholmisbruik of gewoontedrinken – kan kortdurende of chronische leverbeschadiging tot gevolg hebben. Af en toe 'heel veel' drinken veroorzaakt minder snel leververvetting en uiteindelijk levercirrose dan wanneer het alcoholgebruik in het teken staat van regelmaat en overmaat. Hoe langer men drinkt, hoe groter het risico op leververvetting en leverkanker. Als zodanig kent leververvetting geen of nauwelijks symptomen. De aandoening treedt dan ook sluipend op en blijft doorgaans lang onopgemerkt, gevolgd door alcoholhepatitis en levercirrose. Steatose komt meer voor bij dertigers en ouder, en vaker bij mannen dan bij vrouwen. Langdurig te veel drinken (zoals gewoontedrinken) vormt een belangrijk risico. Er zijn geen noemenswaardige erfelijke factoren die mede bepalen of iemand deze alcoholgeraleerde leverziekte krijgt.

Inhoud

• Leververvetting (steatose)
• Alcoholhepatitis
• Levercirrose
• Zo ontstaat leververvetting
• De gevaren van alcoholmisbruik en gewoontedrinken
• Symptomen alcoholhepatitis
• De laatste fase – levercirrose
• Symptomen beginfase
• Symptomen ernstige levercirrose
• Diagnose
• Behandeling

Leververvetting (steatose)

Langdurig te veel drinken (gewoontedrinken) is zeer bepalend voor de ernst en aard van leveraandoeningen als gevolg van alcoholgebruik of -misbruik. Alcoholgerelateerde leveraandoeningen zijn onder te verdelen in drie typen: leververvetting (steatose), alcoholhepatitis en levercirrose. In veel gevallen treden ze na elkaar op. Zware (gewoonte)drinkers krijgen bijna per definitie steatose, waarbij zich in de levercellen vetbolletjes vormen.

Weinig klachten
Deze vervetting kan ook na korte tijd (dagen) stug doordrinken optreden. Het betreft dan een omkeerbare (reversibele) aandoening. Gevolgd door een 'nuchtere' periode zal de steatose (steatosis hepatis) na enkele maanden weer verdwenen zijn. Leververvetting kent in principe geen tot weinig klachten, behalve dat de lever uiteindelijk vergroot en om die reden rechtsboven in de buik pijnklachten veroorzaakt.

Alcoholhepatitis

Alcoholhepatitis is vaak het gevolg van een lange periode van alcoholmisbruik, dikwijls gecombineerd met een slechte voedingstoestand. Bij alcoholhepatitis zijn de levercellen beschadigd en ontstaan er ontstekingen, waarbij misselijkheid, braken, diarree, vermoeidheid, geelzucht, buikpijn en ascites veelvoorkomende symptomen zijn. Alcoholhepatitis is een zeer ernstige leveraandoening. Het veroorzaakt leverfalen/leverinsufficiëntie en kent een hoge mortaliteit.

Levercirrose

Wanneer de drinker niet tot inkeer komt, en dus niet gaat minderen of stoppen, zullen de door alcohol beschadigde levercellen worden vervangen door bindweefsel, ofwel vezelachtig littekenweefsel. Het leverweefsel wordt met andere woorden fibrotisch (fibrose). Bij een progressief karakter ervan spreekt men van cirrose, waarbij de levercellen onherstelbaar beschadigd raken en de leverfuncties onder druk staan. Doorgaans treden er compensatiemechanismen in werking, zoals een versnelde deling van de nog gezonde levercellen, waardoor de lever vergroot.

Gezonde levercellen
Bij patiënten die in een eerdere fase van het leverziekteproces steeds meer alcohol konden verdragen, is er vaak sprake geweest van het genoemde compensatiemechanisme. De lever maakt als gevolg van het grotere alcoholaanbod meer capaciteit vrij om de alcohol af te breken. In een later stadium, bij een fibrotische lever en een sterke vermindering van gezonde levercellen, treedt juist het tegenovergestelde effect op en zal de patiënt amper meer alcohol kunnen verdragen.

Zo ontstaat leververvetting

Alcohol wordt niet opgeslagen, maar meteen afgebroken door de lever. Dit gebeurt met behulp van enzymen. Bij een hoge en korte dan wel langdurige alcoholinname, of na een langdurige maar gestage inname (gewoontedrinken), komen bij een te hoog alcoholaanbod afbraakpoducten vrij die giftig zijn voor de lever. Hierdoor raakt onder andere de vetstofwisseling (in de lever) in het ongerede. Dit uit zich in een te hoog triglyceridengehalte (vetzuren) in het bloed en de aanwezigheid van urinezuur, een stof die onder andere jicht veroorzaakt.

De gevaren van alcoholmisbruik en gewoontedrinken

Leververvetting als zodanig veroorzaakt weinig tot geen klachten. Soms is de lever vergroot en klaagt de patiënt over een pijnlijk of zeurend, zwaar gevoel rechtsboven in de buik. Alcoholhepatitis is een ander verhaal. De levercellen raken beschadigd en er ontstaan ontstekingsverschijnselen. De aandoening gaat vooraf aan leverfibrose en cirrose. De levercellen sterven af en worden vervangen door bindweefsel. De verschijnselen of symptomen van de laatstgenoemde aandoeningen treden doorgaans na een tiental jaren op, bij vrouwen eerder dan bij mannen. Niettemin komt de aandoening als gevolg van het drinkgedrag vaker bij mannen dan bij vrouwen voor. Vrouwen zijn echter gevoeliger voor dit soort leverziekten door de wijze waarop de lever alcohol afbreekt. Verder ontwikkelt levercirrose zich bij hen sneller, ook bij een lagere alcoholinname.

Symptomen alcoholhepatitis

De eerste symptomen van leververvetting en alcoholhepatitis treden doorgaans sluipend op, later worden de verschijnselen manifester, dringender en kan de hepatitis dodelijk zijn als gevolg van leverfalen. Alcoholhepatitis kan ontstaan in de fase van leververvetting, maar ook in het cirrotische stadium. De verschijnselen van alcoholhepatitis mogen niet worden onderschat, aangezien de mortaliteit hoog is.

• Misselijkheid, soms gevolgd door braken.
• Pijn in de buik (rechtsboven).
• Verminderd reactievermogen.
• Maagklachten,
• Gewichtsverlies.
• Geelzucht (oogwit en huid).
• Opgewollen buik door vochtophoping (ascites).
• Soms koorts.
• Stollingsproblemen.
• Hersenbeschadiging.
• Acuut leverfalen of leverinsufficiëntie.

De laatste fase – levercirrose

Leverfibrose gaat vooraf aan levercirrose, waarbij door aangroeiend bindweefsel de bloedvaatjes in de lever vernauwen. Het is een voortschrijdend proces dat dus uiteindelijk de bloeddoorstroming belemmert. De aangroei van bindweefsel is zodanig dat er alleen nog eilandjes van gezond leverweefsel overblijven (noduli). Deze verbindweefseling met verschrompeling als gevolg van alcoholmisbruik heeft portale hypertensie in het kielzog, ofwel verhoogde bloeddruk in de poortader door vernauwing van de kleine levervaten. Het leidt onder andere tot spataderen in de slokdarm – een van de gevaarlijkste complicaties – met uiteindelijk bloedingen in het spijsverteringskanaal.

Symptomen beginfase

Levercirrose is de laatste fase van de bovengenoemde leverdegeneratie als gevolg van alcohol, waarbij een primaire levertumor zich snel kan ontwikkelen. In combinatie met alcoholhepatitis leidt levercirrose vaak tot leverfalen, encefalopathie en het beruchte hepatisch coma, waarbij de patiënt komt te overlijden. In de beginfase zijn de symptomen van levercirrose onder andere:

• Slechte eetlust.
• Gewichtsverlies.
• Weerzin tegen vet eten.
• Misselijkheid.
• Verlies van spierweefsel.

Symptomen ernstige levercirrose

• Vermoeidheid.
• Vermindering van spiermassa.
• Borstvorming bij mannen.
• Impotentie.
• Slechte adem.
• Jeuk.
• Blauwe plekken.
• Vergrote lever.
• Rode handpalmen (vooral onder de duim en pink).
• Menstruatiestoornissen.
• Zwaar gevoel in de leverstreek.
• Weerzin tegen vette maaltijden.
• Geelzucht (icterus) (oogwit en huid).
• Spinnenwebachtige bloedvatdilataties (spider naevus).
• Sterke vermagering.
• Vitaminen- en mineralengebrek.
• Chronische leverinsufficiëntie.

Diagnose

Om de diagnose 'alcoholgerelateerde leverziekte' te kunnen stellen moet er sprake zijn of zijn geweest van overmatig alcoholgebruik. In dat opzicht is het belangrijk dat de patiënt eerlijk is tegen de huisarts en het drankgedrag niet bagatelliseert wat betreft de hoeveelheid en frequentie. In alle gevallen volgt bloedonderzoek, mogelijk een leverbiopsie, röntgenonderzoek, echografie en een MRI-scan. Bij bloedonderzoek treft men een hoge igA-spiegel (bepaalde antistof) aan. Ook zijn de transaminasen en het urinezuurgehalte verhoogd.

Behandeling

Een eerste vereiste aangaande een adequate behandeling bestaat natuurlijk uit stoppen met alcohol. Voorgoed, ongeacht of men ‘weinig’ drinkt. Een compromis is niet mogelijk. Bij velen is het drankgedrag zo vastgeroest dat ze professionele hulp nodig hebben om 'de fles' te laten staan. Wie toch door blijft drinken, krijgt uiteindelijk te maken met leverfalen en vroegtijdig overlijden. Na het stoppen met alcohol zal de prognose hoe dan ook beter zijn.

Herstel?
Leververvetting kan binnen drie maanden tot een halfjaar verdwijnen, als men maar resoluut stopt met drinken. Herstel van een alcoholhepatitis is dan eveneens volledig. Voordat de patiënt naar de huisarts gaat met serieuze klachten is er in de meeste gevallen echter al sprake van levercirrose en is de leverbeschadiging daardoor onherstelbaar. Bijna de helft van alle patiënten met levercirrose krijgt binnen vijf jaar te maken met leverinsufficiëntie, en een deel daarvan met leverkanker. Levertransplantatie is vaak de enige optie, mits de patiënt voorgoed gestopt is met alcohol en geen bijkomende ernstige gezondheidsproblemen heeft.

Symptomatische behandeling
De behandeling is vaak symptomatisch en mede gericht op het voorkomen van ernstige complicaties. Vochtafdrijvende middelen (diuretica) worden doorgaans ingezet om het oedeem in de buik (ascites) te verminderen. Daarnaast zijn een zoutarm en hoogcalorisch dieet met voldoende eiwitten belangrijk. En extra vitaminen en mineralen bij tekorten. Verder is de behandeling gericht op de complicaties, waaronder portale hypertensie met slokdarmspataderen (slokdarmvarices), ascites (buikoedeem) en encefalopathie. Vaak worden ontstekingsremmende medicijnen voorgeschreven, zoals prednison.

Lees verder

• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – lever en galwegen
• Leverfalen of leverinsufficiëntie – acuut en chronisch
• Zo ontstaat geelzucht (icterus)
• Alcoholisme – de vier stadia
• Alcoholisme – de psychische gevolgen