Alcohol en ziekte van de lever: oorzaken en gevolg

De lever is het orgaan dat giftige stoffen zoals alcohol afbreekt. Langdurig en overmatig alcoholgebruik heeft effecten op het functioneren van de lever. Ziekte van de lever wordt vaak laat ontdekt omdat de klachten meestal vaag zijn en pas na lange tijd optreden. Een verhoging van leverenzymen of leverwaarden kan wijzen op ziekte van de lever, bijvoorbeeld vanwege alcoholmisbruik. Vaak is het nog mogelijk om de schade te beperken door het tijdig nemen van maatregelen. Stoppen met alcoholgebruik heeft een belangrijke plek in een effectieve behandeling van leveraandoeningen.

• De lever
• Leverziekten door alcoholgebruik
• Alcoholische leververvetting, alcoholische hepatitis en alcoholische levercirrose
• Leverwaarden
• Ontwikkeling van leverziekten

De lever

De lever is een groot orgaan, dat ongeveer anderhalve kilo weegt. De lever ligt naast de maag, rechtsboven in de buikholte en grotendeels verscholen achter de onderste ribben. In de lever spelen zich ongeveer 600 verschillende chemische processen af. Bij beschadiging of aantasting van de lever kan het functioneren ervan aangetast worden. Hierdoor kunnen talloze problemen optreden in het lichamelijk functioneren. Aantasting van de lever kan ontstaan door overmatig alcoholgebruik, vooral als er méér wordt gedronken dan de lever kan verwerken.

Leverfunctie

In de lever bevinden zich twee afzonderlijke systemen die van invloed zijn op de werking en het functioneren van de lever. Beide systemen dragen bij aan de chemische processen die nodig zijn om het lichaam goed te laten functioneren.

Het bloedvatsysteem
De poortader is het belangrijkste bloedvat dat door de lever stroomt. Het bloedvat voorziet de goed doorbloede lever van bloed dat voornamelijk afkomstig is van de darmen en de milt. Bloed uit de poortader is rijk aan voedingsstoffen, maar ook aan gifstoffen zoals alcohol. Deze voedingsstoffen worden vervolgens opgenomen, opgeslagen of omgezet in stoffen die het lichaam nodig heeft. Eventuele gifstoffen worden afgebroken en door de lever uitgescheiden.

Gal en galgangen
De levercellen produceren galvloeistof die via kleine kanaaltjes naar de galblaas getransporteerd wordt. Vanuit de galblaas komen kleine hoeveelheden galvloeistof in de darmen terecht. Galvloeistof speelt een grote rol bij de spijsvertering, zoals het verkleinen van vetstoffen waardoor ze beter verteerd kunnen worden. Daarnaast draagt de werking bij aan de oplosbaarheid en opname van bepaalde vitaminen. Via de gal worden afbraakproducten van de lever via het darmstelsel uitgescheiden.

Belangrijkste taken van de lever

• Eiwitstofwisseling
• Vetstofwisseling
• Koolhydraatstofwisseling
• Galvorming
• Hormoonafbraak
• Opslagfunctie
• Ontgifting

Leverziekten door alcoholgebruik

Overmatig alcoholgebruik kan levercellen beschadigen en uiteindelijk leiden tot het volledig verlies van leverfunctie. De lever breekt alcohol af, zodat deze stof uit het lichaam verwijderd kan worden. Omdat alcohol niet in het lichaam opgeslagen kan worden, moet de lever de alcohol onmiddellijk afbreken. Deze afbraak wordt door leverenzymen uitgevoerd. Als de hoeveelheid af te breken alcohol te groot is ontstaat er een ophoping van afbraakproducten, zoals het schadelijke aceetaldehyde. Als gevolg hiervan kunnen stoornissen in de stofwisseling van de lever optreden met leverschade tot gevolg.

Factoren

Uit onderzoek is gebleken dat een aantal factoren invloed hebben op het ontstaan van een leverziekte. Zowel de duur als de hoeveelheid alcoholgebruik hebben invloed hierop. Ook erfelijke factoren spelen een rol. Vrouwen lopen meer risico op een leverbeschadiging dan mannen.

Alcoholische leververvetting, alcoholische hepatitis en alcoholische levercirrose

Alcoholische leververvetting (steatose hepatis)

Alcoholische leververvetting treedt op ten gevolge van afzetting van vet in de levercellen. Het is het eerste stadium van de aan alcohol gerelateerde leverziekten. Meestal zijn er geen symptomen aanwezig. Als er wel symptomen zijn, dan zijn het meestal vage klachten zoals vermoeidheid, zwakte en pijnklachten in de rechter bovenbuik. Leverenzymen kunnen verhoogd zijn, met name een licht verhoogd ASAT- en ALAT-gehalte wijst op leververvetting. Vaak worden echter normale leverwaarden gevonden bij het testen van de leverfunctie. Echografie en leverbiopsie kunnen een vervetting van de lever wel aantonen. Als gestopt wordt met het drinken van alcohol, kan leververvetting verdwijnen.

Alcoholische hepatitis

Alcoholische hepatitis wordt gekenmerkt door ontsteking, afzetting van vet in de levercellen en lichte littekenvorming van de lever. Er zijn niet altijd klachten aanwezig. Symptomen die op kunnen treden zijn: misselijkheid, verminderde eetlust, buikpijn, geelzucht, en koorts. De lever is vaak vergroot en pijnlijk. Leverenzymen zijn vaak flink verhoogd en het aantal witte bloedcellen is hoger dan normaal. 35% van de zware drinkers ontwikkelt alcoholische hepatitis. Van deze groep krijgt 55% uiteindelijk de ernstigste vorm van leverziekte, levercirrose.

Alcoholische levercirrose

Bij levercirrose is er sprake van littekenvorming van leverweefsel. Zacht leverweefsel wordt vervangen door hard littekenweefsel. De ruimte waar de bloedvaatjes doorheen lopen wordt samengedrukt door het harde weefsel. Hierdoor wordt de bloeddoorstroming belemmerd. De bloeddruk stijgt in de poortader, waardoor stuwing ontstaat in de slokdarm en maag. Levercirrose is de meest ernstige vorm van leverziekte. De symptomen zijn vergelijkbaar met de verschijnselen van alcoholische hepatitis. Circa 10-20% van alle zware drinkers ontwikkelt levercirrose. De schade van de cirrose is niet omkeerbaar, bijvoorbeeld door te stoppen met drinken. Verder schade aan het leverweefsel kan echter wel voorkomen worden door te stoppen met drinken. De resterende leverfunctie kan dan mogelijk behouden worden. Als de schade zeer groot is, neemt de leverfunctie verder af. De enige behandelmogelijkheid is dan een levertransplantatie. Soms is een transplantatie niet mogelijk, als de drinker niet kan stoppen met drinken of vanwege medische redenen. Levercirrose leidt dan tot vroegtijdig overlijden. Er is een verhoogd risico op het ontstaan van een kwaadaardige levertumor in een cirrotische lever.

Diagnose
Medische klachten in combinatie met alcoholmisbruik kunnen wijzen op de aanwezigheid van leveraandoeningen. Verder onderzoek is noodzakelijk om de aard en ernst van de afwijking te bepalen. De meest toegepaste onderzoeken zijn:

• Bloedonderzoek kan uitwijzen of er sprake is van een alcoholgerelateerde ziekte of dat er sprake is van een andere oorzaak;
• De arts kan een klein stukje leverweefsel wegnemen tijdens een leverbiopsie voor microscopisch onderzoek;
• Een MRI- of CT-scan is ook een van de onderzoeken die vaak toegepast wordt voor onderzoek van de lever.

Leverwaarden

Bij bloedonderzoek wordt op meerdere leverenzymen gecontroleerd, waarbij gekeken wordt naar de samenhang tussen de verschillende waarden. Leverenzymen kunnen ook verhoogd zijn door vele andere oorzaken, zoals een goedaardig gezwel, galstenen of Diabetes Mellitus. Enkele enzymen waarnaar onderzoek gedaan wordt bij (een vermoeden van) alcoholmisbruik zijn ASAT, ALAT en Gamma-GT

ASAT en ALAT

• normale waarde 0-45
• stevig drinken 100
• overmatig drinken 400
• cel-versterving 1000
• acuut ingrijpen nodig 2000

Gamma-GT

• normale waarde voor mannen 10-40
• normale waarde voor vrouwen 6-25

Een verhoging van het Gamma-GT-gehalte kan een aanwijzing zijn voor chronisch alcoholmisbruik. Deze waarde dient in samenhang met andere leverwaarden bekeken worden. De waarden bij chronisch stevige drinkers zijn hoger dan die van incidenteel zware drinkers. Gamma-GT-waarden kunnen zeer hoog zijn, dit wijst op een ernstige beschadiging van de lever. Bij 75% van de zware drinkers is sprake van een verhoogd Gamma-GT-gehalte in het bloed.

Ontwikkeling van leverziekten

Veel zware drinkers maken een ontwikkeling door in het ziekteverloop van de lever. De fasen die kunnen optreden verlopen van leververvetting naar hepatitis naar tenslotte cirrose. Soms ontwikkelt een drinker cirrose zonder eerst hepatitis gehad te hebben. Anderen hebben hepatitis zonder ziektesymptomen. Zware drinkers met hepatitis C lopen een extra hoog risico om levercirrose te ontwikkelen.

Complicaties bij alcoholische leveraandoeningen

Na jarenlang zwaar drinken treden vaak complicaties op door alcoholgerelateerde leveraandoeningen. Deze complicaties kunnen ernstig zijn.

• Vochtophoping in de buik (ascitis)
• Bloedingen van spataderen in de slokdarm of maag
• Vergrote milt
• Verhoogde bloeddruk in de lever/poortader
• Disfunctioneren van de hersenen en coma
• Nierfalen
• Leverkanker

Behandeling
Leverziekten worden behandeld door een gezond dieet te volgen, in combinatie met het stoppen met drinken van alcohol. Hiervoor is het vaak noodzakelijk om tevens deel te nemen aan een alcohol ontwenningsprogramma. Soms worden er medicijnen voorgeschreven om om de behoefte aan alcohol te verminderen en de complicaties van leverschade te behandelen. Bij voortschrijdende levercirrose kan een levertransplantatie noodzakelijk zijn. Hiervoor komt men alleen in aanmerking als de patiënt eerst minimaal een halfjaar aantoonbaar is gestopt met het drinken van alcohol.

Lees verder

• Leverenzymen, verbeteren van leverwaarden
• Alcohol en gezondheid
• Alcohol en relaties