Leverenzymen, verbeteren van leverwaarden

Leverenzymen kunnen door verschillende oorzaken afwijkend zijn van de normale waarden. Als het gehalte van leverenzymen in het bloed verhoogd is, kan dit negatieve gevolgen hebben voor het lichamelijk functioneren. Leverwaarden in het bloed kunnen soms verbeteren door een verandering in leefstijl, waardoor leverschade beperkt wordt. Gezonde voeding, matig gebruik van alcohol en regelmatig bewegen helpen om de lever gezond te houden.

• De lever
• Functies van de lever
• Wat zijn leverwaarden
• Leverfunctie onderzoek
• Verhoging ASAT en ALAT
• Oorzaken verhoogde leverwaarden
• Symptomen van leverziekten
• Gezondheid van de lever verbeteren
• Verlaging van verhoogde leverenzymen
• Welk effect kan verwacht worden van het opvolgen van de adviezen

De lever

De lever is een groot orgaan dat zich aan de rechterzijde van de buik bevindt. Een gezonde lever weegt ongeveer 1500 gram. De lever is onmisbaar voor ongeveer 600 verschillende chemische processen in het lichaam. Deze processen zijn nodig om te kunnen functioneren: het is niet mogelijk om in leven te blijven zonder een werkende lever. Per minuut wordt circa 1,5 liter bloed door de lever gevoerd, waaruit stoffen opgenomen worden en uitscheiding plaatsvindt. Daarnaast vindt er afvoer van stoffen plaats via de galvloeistof naar de darmen. De lever bezit het unieke vermogen om na een operatie aan te groeien, waardoor ook na het wegnemen van een aangetast deel de leverfunctie behouden kan blijven.

Functies van de lever

Koolhydratenstofwisseling

• omzetting van glucose in glycogeen
• opname van suikers uit het bloed
• opslag van glycogeen
• glucosevorming, onder andere uit aminozuren
• omzetting van glycogeen in glucose

Vetstofwisseling

• vorming van niet-essentiële vetzuren
• omzetting en vorming van cholesterol

Eiwitstofwisseling

• afbraak van overtollige eiwitten
• vorming van bloedeiwitten
• transaminering: vorming van niet-essentiële aminozuren

Verwijderen van giftige stoffen uit het bloed

• onschadelijk maken van stoffen zoals alcohol, medicijnen en drugs

Afbraak van rode bloedcellen

• bilirubine is het afbraakproduct van rode bloedcellen, bij normale uitscheiding via de darm ontstaat de bruine kleur van ontlasting
• ferritine: het afgebroken ijzer uit de rode bloedcellen wordt gebonden aan ferritine en in de lever opgeslagen

Produceren van enzymen voor de spijsvertering

• vetten kunnen door deze enzymen uit de voeding gehaald worden
• in vet oplosbare vitamines (D en K) kunnen door het lichaam opgenomen worden

Afbreken van overtollige hormonen en omzetten van hormonen naar andere hormonen

Opslag van stoffen

• gifstoffen die niet afgebroken kunnen worden (bijvoorbeeld cadmium, lood, kwik en arsenicum)
• opslag van vitaminen en mineralen

Wat zijn leverwaarden

De lever zorgt voor een groot aantal processen in het lichaam, waardoor veel verwacht wordt ten aanzien van het goed functioneren ervan. De symptomen van een beschadigde lever laten zich meestal pas na lange tijd zien, vaak pas nadat er flinke schade is opgetreden. Om vast te stellen of er sprake is van een aandoening van de lever of een blokkade in de lever kan bloedonderzoek plaatsvinden. Tijdens dit onderzoek worden verschillende in de lever voorkomende enzymen onderzocht en vergeleken met de normaal voorkomende hoeveelheden. Deze leverenzymen vormen samen de leverwaarden.

Een verhoogd enzymniveau in de lever is één van de symptomen van een beschadigde lever. Een verhoogde hoeveelheid enzymen betekent echter niet altijd dat de lever méér enzymen produceert, maar dat de hoeveelheid enzymen in het bloed toegenomen is, bijvoorbeeld door weglekken uit de lever of door een blokkade in de afvoer van galvloeistoffen.

De precieze oorzaak van de verhoging van het enzymgehalte kan alleen na grondig onderzoek vastgesteld worden. Het is van belang dat als een verhoging vastgesteld wordt, hierover met de behandelend arts te spreken. Om het gesprek met de arts te voeren, is het belangrijk om te weten wat verhoogde leverenzymen zijn. Meer kennis vergroot het inzicht in welke maatregelen zelf genomen kunnen worden om de gezondheid van de lever te verbeteren.

Leverfunctie onderzoek

Bij het onderzoek van de leverfunctie worden een aantal stoffen in het bloed onderzocht. Hierbij wordt altijd gekeken naar de samenhang tussen de verschillende waarden. Normaalwaarden kunnen per laboratorium verschillen. De in de tabel vermelde referentiewaarden kunnen daarom afwijken van de door de eigen arts gevolgde normaalwaarden.

Verhoging ASAT en ALAT

De niveaus van verhoging van leverenzymen kunnen sterk variëren. Bij leveronderzoek wordt vaak gekeken naar de ASAT en ALAT waarden; hoe sterk ze verhoogd zijn en in welke verhouding deze verhoging voorkomt. Als de stijging van ASAT en ALAT 5 tot 20x verhoogd is, dan wijst het op afsterving van levercellen (hepatocellulaire necrose). Zeer sterke verhoging (meer dan 100 x) wijst op hypoxische hepatitis of paracetamol vergiftiging. Meestal is bij leverlijden het ALAT meer gestegen dan het ASAT. Bij leverproblemen door alcoholgebruik is echter meestal het ASAT-gehalte hoger. De oorzaak hiervoor is dat alcohol direct schadelijk is voor de mitochondriën in de levercellen, waardoor ASAT vrijkomt en in het bloed terechtkomt. Bij een tijdelijke beschadiging normaliseren leverwaarden snel, door de korte halfwaardetijd (halveringstijd) van deze leverenzymen. Voor ASAT ligt de halfwaardetijd op circa 17 uur, voor ALAT geldt een halfwaardetijd van circa 47 uur.

Oorzaken verhoogde leverwaarden

• Hepatitis A, Hepatitis B en Hepatitis C
• Leververvetting (niet-alcoholisch)
• Hartfalen
• Medicatie inname, ook pijnstillers zoals Paracetamol
• Alcoholgebruik of alcoholmisbruik
• Alcoholische leververvetting
• Alcoholische leverontsteking (Alcoholische Hepatitis)
• Levercirrose
• Anabole Steroïden
• Obesitas
• Problemen met de schildklier
• Auto-immuunziekten
• Coeliakie
• Infectie
• Diabetes Mellitus (Suikerziekte)
• Ontsteking van de galblaas
• Spieraandoeningen
• Gebruik van kruidensupplementen (kruidentherapieën), waaronder kava, gamander, nonisap en vele anderen (bron: www.kwakzalverij.nl)
• Hoge inname van zout
• Goedaardige tumoren in de lever
• Kwaadaardige tumoren of uitzaaiingen in de lever

Symptomen van leverziekten

Symptomen van een aantasting van de lever treden vaak pas op als deze sterk vermindert functioneert. Als klachten van een leveraandoening optreden kan het om de volgende verschijnselen gaan:

Gevolgen van verminderde afvoer van galvloeistof

• Geelzucht: een gele verkleuring van de huid en van het oogwit
• Donkergekleurde urine
• Lichtgekleurde ontlasting
• Diarreeklachten (zogeheten vetdiarree)
• Tekort aan vitamine D, vitamine K en Calcium, waardoor kans op botontkalking en bloedingen
• Buikpijn
• Verminderde eetlust
• Misselijkheid
• Braken
• Koorts
• Leververgroting
• Vocht in de buikholte (ascitis)
• Bloedingen in maag of darm door spataders
• Verwardheid door aantasting van de hersenfunctie
• Portale hypertensie: hoge bloeddruk in de poortader naar de lever
• Stervormige adertjes (spinnaevi)
• Jeuk
• Vermoeidheid
• Verminderd aantal rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes
• Diabetes Mellitus

Gezondheid van de lever verbeteren

Gezonde personen kunnen leverschade voorkomen door gezond te leven. Voorkomen is altijd beter dan genezen. Het opvolgen van de algemene adviezen draagt bij aan de algemene gezondheid van de lever.

• Drink geen of slechts zeer beperkte hoeveelheden alcohol, zoek hulp bij stoppen met drinken
• Zorg voor een actieve levensstijl, beweging laat de lever beter functioneren
• Rook niet: in tabak zitten 400 schadelijke stoffen die allemaal afgebroken moeten worden
• Vermijd ook een rokerige omgeving
• Eet en drink gezond voedsel. In biologische producten zitten geen chemische toevoegingen, pesticiden of antibiotica
• Eet voldoende groente en fruit volgens de richtlijnen van het Voedingscentrum
• Vermijd frisdranken; regelmatig gebruik kan tot leververvetting lijden
• Bereid voedsel zoveel mogelijk zelf, hierdoor kan het aantal toevoegingen beperkt worden
• Producten met toegevoegde geur- kleur- en smaakstoffen moeten in de lever afgebroken worden. Ook fructose en sucrose vormen een belasting voor de lever
• Visolie bevordert het functioneren van de lever en helpt om het cholesterolniveau te verlagen
• Gebruik alleen medicijnen in overleg met de behandelend arts
• Volg geen kruidentherapie onder het motto: baat het niet dan schaadt het niet; deze therapieën kunnen leverschade veroorzaken
• Groene thee kán in zeldzame gevallen leverproblemen veroorzaken
• Cosmeticaproducten worden door de huid opgenomen, de chemische stoffen moeten door de lever afgebroken worden
• Gebruik plantensterolen en plantenstanolen. Onderzoek (UMC Maastricht 2014) heeft opvallend positieve effecten laten zien
• Voorkom overgewicht, mensen met obesitas hebben relatief meer leverproblemen

Rode gist rijst kan schade toebrengen aan de lever

Voedingssupplementen gemaakt met rode gist rijst worden vaak gebruikt als een natuurlijk preparaat om het cholesterolgehalte in het bloed te verlagen. De werking berust op de fermentatie van rijst, waarbij de stof Monacoline K wordt gevormd. Een andere naam voor deze stof is lovastatine. Het middel wordt voorgespiegeld als een natuurlijk en onschadelijk alternatief voor statines. De pillen worden vaak in biowinkels en bij drogisten, maar ook in apotheken verkocht. In Noord-Amerika en Zwitserland is de verkoop van dit product verboden vanwege de bijwerkingen die overeenkomen met statines. Bijwerkingencentrum Lareb ontving in de periode 2007-2017 zestien meldingen over bijwerkingen. Leverproblemen, spierpijn, spierafbraak, alvleesklierontsteking, ontregeling van de stollingstijd en nierbeschadiging zijn gemelde bijwerkingen. Vooral het gebruik in combinatie met andere geneesmiddelen, pompelmoessap en alcohol zijn berucht. Extra risicovol is dat de hoeveelheid Monacoline in rode gist rijst niet gestandaardiseerd is. Vanwege de risico's heeft de Hoge Gezondheidsraad om een verbod gevraagd van de verkoop van rode gist rijst als voedingssupplement.

Voedingsmiddelen met een positieve werking
Van een aantal voedingsmiddelen wordt beweerd dat ze gunstig zijn voor het functioneren van de lever. Regelmatig eten van de volgende voedingsmiddelen bevorderen de gezondheid van de lever. Een gevarieerd voedingspatroon is altijd van belang.

• Knoflook
• Grapefruit
• Wortelen
• Rode bieten
• Groene groenten (spinazie, andijvie, broccoli, spruiten etc.)
• Avocado’s
• Appels
• Olijven
• Hele granen
• Kruisbloemige groenten (bloemkool, koolrabi, radijs, rode kool etc.)
• Citroenen
• Walnoten
• Asperges
• Boerenkool
• Witlof

Verlaging van verhoogde leverenzymen

Als leverwaarden te hoog zijn is een goede diagnose door een arts altijd nodig. De arts zal nagaan waarom de leverwaarden verhoogd zijn en of behandeling mogelijk is. Bij een blokkade van de galwegen zal eerst gekeken worden of deze opgeheven kan worden. Zolang de leverwaarden verstoord zijn, is regelmatige controle van de leverfunctie aangewezen.

Om verhoogde leverenzymen te verlagen kunnen extra maatregelen genomen worden, aanvullend op de eerder gegeven tips. Een beschadigde of zieke lever wordt ontlast door de volgende maatregelen:

• Drink géén alcohol, stoppen met alcohol is noodzakelijk
• Eet veel groente en fruit, dit helpt de lever met het afbreken van giftige stoffen
• Vermijd zout en kruiden die de lever belasten
• Neem pijnstillers alleen in overleg met een arts, ook paracetamol vormt een belasting voor de lever
• Beperk de inname van cafeïne
• Vermijd gifstoffen in de lucht, niet alleen sigarettenrook maar ook verflucht, uitlaatgassen en rook van houtkachels
• Gebruik voedingssupplementen alleen in overleg met de behandelend arts
• Slaap voldoende, zodat de levercellen de kans krijgen om de schade te herstellen
• Beweeg zoveel als mogelijk, beweging zorgt voor betere glucose verbranding en een verminderde vetopslag in de lever
• Probeer om een gezond gewicht te krijgen of te behouden
• Doe niet aan zelfmedicatie, zelfs kruiden kunnen schadelijk zijn
• Vraag voedingsadvies aan de behandelend arts of een diëtist
• Bespreek met de behandelend arts of de overige medicatie herzien kan worden

Welk effect kan verwacht worden van het opvolgen van de adviezen

Afhankelijk van persoonlijke omstandigheden, zoals leeftijd, oorzaak en ernst van de aandoening, kan het enige tijd duren voordat herstel optreedt van leverenzymen. Sommige waarden kunnen al na enkele dagen verbeteren, voor andere enzymen geldt een termijn van enkele maanden. Een verbetering van de leverenzymen is echter niet altijd mogelijk door de ernst of het soort aandoening. Door het toepassen van de bovenstaande tips wordt een verdere belasting van de lever zoveel mogelijk voorkomen.

Lees verder

• Alcohol en ziekte van de lever: oorzaken en gevolg
• Alcohol en gezondheid