Alcohol en gezondheid

Alcoholgebruik heeft invloed op het totale functioneren en verhoogt het risico op ziekten. De gevolgen van het drinken van alcohol worden vaak onderschat, vooral omdat alcohol een sociaal geaccepteerd genotmiddel is. Alcoholgebruik wordt in verband gebracht met zo'n 60 verschillende aandoeningen en er treden effecten op in alle organen van het lichaam. Alcoholmisbruik is verantwoordelijk voor een groot aantal vroegtijdige en onnodige overlijdens per jaar.

Alcohol en gezondheid

Lange tijd werd gedacht dat het consumeren van 1 à 2 drankjes per dag beschermend werkt tegen hart- en vaatziekten. Deze conclusies zijn niet meer actueel, omdat gebleken is dat het risico op problemen snel toeneemt zodra er iets meer gedronken wordt dan 1 of 2 drankjes per dag. De wetenschap heeft nog steeds geen veilige ondergrens gevonden voor de hoeveelheid drankjes die risicoloos gedronken kunnen worden. Alcohol heeft een bewezen invloed op de gezondheid en het ontstaan van ziekten, waardoor een hoger overlijdensrisico ontstaat.

Algemene klachten door alcoholgebruik

Huisartsen krijgen vaak patiënten op hun spreekuur met gezondheidsklachten die mogelijk samenhangen met alcoholgebruik. Een hoog alcoholgebruik wordt vaak niet vermeld, bijvoorbeeld vanwege angst- of schaamtegevoelens. Soms ontbreekt bij de drinker het inzicht in de relatie tussen de ondervonden klachten en het alcoholgebruik. De klachten kunnen door verschillende oorzaken optreden, waardoor ze niet altijd herleidbaar zijn naar overmatig alcoholgebruik. Als klachten vaker voorkomen of in samenhang met elkaar optreden kan het vermoeden van alcoholmisbruik toenemen.

Enkele algemene klachten die kunnen samenhangen met alcoholmisbruik zijn:

• Moeheid, ziektegevoelens, hyperventilatie, overmatig transpireren
• Klachten van het maag/darmstelsel, diarree, vergrootte lever, alvleesklierontsteking
• Hoge bloeddruk, hartritmestoornissen, longinfecties
• Hoofdpijn, trillingen, spierklachten, geheugenstoornissen
• Jicht, botbreuken door valincidenten, kneuzingen, verstuikingen of wonden door ongevallen
• Rode vlekjes in het gezicht (petichiën), zwelling van het gezicht
• Afwijkende bloedwaarden, vooral van de lever

Alcohol en risico op aandoeningen

Een aantal aandoeningen kunnen rechtstreeks in verband gebracht worden met alcoholgebruik. De kans op het krijgen van deze aandoeningen betreft alleen een grotere kans op het krijgen van gezondheidsproblemen. Niet iedereen die veel drinkt wordt ziek en niet iedere ziekte kan herleid worden naar een ongezonde leefwijze, zoals alcoholmisbruik.

Kanker

Bij één op de 10 mannen en één op de 33 vrouwen wordt kanker veroorzaakt door het drinken van alcohol. De oorzaak voor het optreden van kanker ontstaan door het vrijkomen van de kankerverwekkende stof acetaldehyde bij de afbraak van alcohol. Acetaldehyde beschadigt cellen die daarom vervangen worden door gezonde cellen, waarbij een verhoogde celdeling ontstaat. Door de verhoogde celdeling treedt een toename van het risico op kanker op, omdat het bij elke celdeling fout kan gaan. De combinatie van alcohol en roken vergroot het risico op het ontstaan van kanker aanzienlijk. Er is een aantoonbaar verband gevonden tussen het drinken van alcohol en het ontstaan van kanker in de volgende delen van het lichaam:

• Mond
• Keel
• Strottenhoofd
• Slokdarm
• Lever
• Darmen
• Borsten, bij vrouwen

Maag en slokdarm

Maagontsteking, slokdarmontsteking en varices (spataderen in de slokdarm) komen regelmatig voor bij alcoholmisbruik. Alcohol irriteert het slijmvlies van de maagwand en zorgt voor een verhoogde productie van maagsappen. Pijnklachten en bloed bij de ontlasting zijn enkele symptomen van deze aandoeningen.

Lever

Omdat alcohol een giftige stof is, moet deze stof afgebroken en onschadelijk gemaakt worden door het lichaam. De lever heeft hier een belangrijke rol in en wordt zwaar belast door de afbraak van alcohol. De volgende fasen van alcohol gerelateerde leveraandoeningen kunnen optreden:

• Leververvetting: door overbelasting treedt een vergroting van de lever op vanwege een toename van vetten in de levercellen. Als het alcoholgebruik gestopt wordt, zijn de gevolgen nog omkeerbaar.
• Alcoholische hepatitis: uiteindelijk raakt de lever zo overbelast dat deze ontstoken raakt. Er ontstaan klachten zoals misselijkheid, buikpijn, ophoping van vocht in de buik en geelzucht.
• Levercirrose: als het drankgebruik niet aangepast wordt sterven uiteindelijk levercellen af en wordt littekenweefsel gevormd. Geleidelijk treden klachten op en zal de (bloedzuiverende) werking van de lever afnemen. Als de werking verder afneemt kan levercirrose dodelijk verlopen.

Een afwijking in de leverfunctie kan vastgesteld worden door het doen van bloedonderzoek naar de leverwaarden of leverenzymen. Als de lever minder goed functioneert worden uiteindelijk ook andere organen aangetast.

Alvleesklier

De pancreas of alvleesklier heeft taken in de spijsvertering en in het regelen van de bloedsuikers. Bij een chronische alvleesklierontsteking gaan de enzymen die de alvleesklier uitscheidt te vroeg aan het werk. Normaal werken de enzymen pas in de dunne darm, bij een ontsteking werken de enzymen al in de alvleesklier. Hierdoor treden ontstekingsverschijnselen op die behandeld moeten worden. Een alvleesklierontsteking veroorzaakt een verhoogde kans op alvleesklierkanker. Overmatig alcoholgebruik is de belangrijkste oorzaak van chronische alvleesklierontsteking.

Diabetes Mellitus

Diabetes Mellitus of suikerziekte kan ontstaan door langdurig overmatig alcoholgebruik. Als naast alcoholgebruik ook sprake is van ongezonde voeding en weinig lichaamsbeweging neemt de kans op diabetes type 2 toe. De in het bloed aanwezige glucose kan dan niet meer in de cellen opgenomen worden. Klachten zijn veel dorst, veel plassen en verhoogde bloedsuikers.

Hart- en vaatziekten

Door alcohol worden de elektrische stromen in het hart ontregeld, waardoor de werking van de hartspier minder goed verloopt. Hartritmestoornissen kunnen hier het gevolg van zijn. Ook kan er een verhoging van de bloeddruk optreden, waarschijnlijk door de verhoogde hoeveelheid adrenaline in het bloed. Een verhoogde bloeddruk vergroot het risico op een hartinfarct of herseninfarct (CVA). Er bestaan aanwijzingen dat een lage alcoholconsumptie een positief effect heeft op het voorkomen van hart- en vaatziekten.

Huid

Alcoholgebruik veroorzaakt huidveroudering omdat de elasticiteit van de huid afneemt. Door vaatverwijding kunnen rode adertjes zichtbaar worden. Een “bloemkoolneus” (Rhinophyma) kan verergeren door overmatig drinken, terwijl drinken hier niet de oorzaak van is.

Immuunsysteem

Alcoholgebruik heeft een negatieve werking op het immuunsysteem. Hierdoor wordt de kans op tuberculose en longontstekingen groter. Ook treed er een groter risico op hiv-infectie op. Verkoudheden komen regelmatig voor bij overmatig drinken. De behandeling van infecties is minder succesvol als er alcohol gebruikt wordt.

Zenuwen en hersenen

Langdurig excessief drinken (8 of meer consumpties per dag) kan de zenuwbanen aantasten. Hierdoor treden gevoelsstoornissen op in handen en voeten en ontstaat het gevoel op duizenden naalden te lopen. Het risico op valincidenten en verwondingen is groter bij gevoelsstoornissen.
De hersenfunctie wordt beïnvloed door overmatig alcoholgebruik. Vooral een tekort aan vitamine B1 komt vaak voor, waardoor de kans op zenuwbeschadigingen, geheugenstoornissen en het syndroom van Korsakov (alcoholdementie) kunnen optreden.

Seksualiteit en vruchtbaarheid

Bij een verhoogd alcoholgebruik kunnen problemen op seksueel gebied optreden, zoals erectiestoornissen, menstruatieproblemen en vruchtbaarheidsproblemen voor zowel man als vrouw. Als tijdens de zwangerschap niet gestopt wordt met drinken, bestaat het risico op het krijgen van een baby met het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS).

Overige effecten

Hoofdpijn

De beruchte “kater” is een van de bekende verschijnselen die optreedt na overmatig alcoholgebruik. De oorzaak is gelegen in de uitdroging van het lichaam waardoor in de hersenen een verlaging van de druk optreedt. Ook de afbraakproducten van alcohol en stoffen die in alcoholische dranken zitten kunnen hoofdpijn veroorzaken.Een glas water drinken voor het slapengaan kan de ernst van de klachten verminderen.

Voedingstoestand

Door overmatig drankgebruik kunnen gevolgen optreden voor de voedingstoestand. Alcohol heeft een remmende invloed op de eetlust, waardoor ondergewicht kan optreden. Naast de algemene risico's van ondergewicht, treedt een verhoogde kans op een tekort aan vitamine B1 op.
Omdat alcohol lege calorieën bevat en de trek in ongezonde snacks aanwakkert, is er ook een groep die juist overgewicht krijgt door een hoog alcoholgebruik. De bierbuik is een bekend voorbeeld van overgewicht door alcohol. Bij overgewicht door alcoholgebruik neemt de kans op hoge bloeddruk en op hart- en vaataandoeningen toe.

Psychische klachten en gedrag

Psychische klachten: Somberheid, passiviteit, depressie

Alcoholmisbruik en depressieve klachten komen vaak tegelijkertijd voor. Onduidelijk is of de alcohol de oorzaak vormt van de depressie of dat er gedronken wordt vanwege depressieve gevoelens. Een depressie kan overigens wel uitgelokt worden door overmatig alcoholgebruik.

Suïcide

Het aantal gevallen van zelfdoding bij alcoholmisbruik is hoog, een schatting gaat ervan uit dat in 25% van de gevallen van zelfdoding alcohol gebruikt is. Omdat alcohol ontremmend werkt worden impulsieve beslissingen genomen. Ook vertroebelt alcohol het denken, waardoor minder goede besluiten genomen worden. Vaak is er sprake van depressiviteit of hebben de gevolgen van het drinken zoveel impact op het totale functioneren dat de drinker geen andere uitweg ziet dan te kiezen voor zelfdoding.

Chronische agressief en impulsief gedrag

De ontremmende werking van alcohol zorgt voor het optreden van impulsief gedrag. Veel geweldsmisdrijven en agressief gedrag worden veroorzaakt of versterkt onder invloed van alcohol. Kleine irritaties kunnen uitmonden in een agressieve reactie. Bij huiselijk geweld wordt vaak alcoholmisbruik geconstateerd.

Sociale problemen

Door overmatig alcoholgebruik ontstaan vaak problemen op sociaal gebied die het welzijn van de drinker en zijn omgeving negatief beïnvloeden. Sociale problemen kunnen bijvoorbeeld verminderde prestaties op het werk, een hoog ziekteverzuim, financiële problemen, (kinder)mishandeling en relationele problemen zijn.

Lees verder

• Alcohol en ziekte van de lever: oorzaken en gevolg
• Alcohol en relaties
• Leverenzymen, verbeteren van leverwaarden