Medicijnen voor hart en bloedvaten – diuretica (plaspillen)

Diuretica (plaspillen) worden vaak voorgeschreven bij onder andere chronisch hartfalen en hoge bloeddruk. De werking ervan is doorgaans zeer effectief. Plaspillen verminderen immers het bloedvolume, verlagen aldus de bloeddruk en beïnvloeden de pompwerking van het hart op positieve wijze. De patiënt knapt er in veel gevallen van op, hoewel diuretica de oorzaak van de te behandelen aandoening niet oplossen. Er zijn veel soorten diuretica. Ze hebben allemaal een ander werkingsveld. Naast natrium scheiden de nieren met het vocht ook veel kalium uit. Een te laag kaliumgehalte in het bloed kan hartritmestoornissen en spierzwakte veroorzaken. Om die reden wordt naast de voorgeschreven diuretica in sommige gevallen ook een kaliumsupplement of een kaliumsparend diureticum geadviseerd.

Inhoud

• Wat zijn diuretica?
• De werking van plaspillen
• Soorten
• Thiaziden
• Lisdiuretica
• Kaliumsparende diuretica
• Contra-indicaties
• Bijwerkingen
• Thiaziden
• Lisdiuretica
• Kaliumsparende diuretica
• Inname
• Veel voorgeschreven diuretica

Wat zijn diuretica?

Diuretica zijn geneesmiddelen die de huisarts of specialist inzet om een teveel aan vocht uit het lichaam te verwijderen. Dit gebeurt via de nieren (urine). In het merendeel van de gevallen schrijft de arts een diureticum voor bij hoge bloeddruk of chronisch hartfalen (decompensatio cordis), ofwel bij hart- en vaatziekten. Niettemin zijn er tal van andere aandoeningen waarbij er zich vocht in het lichaam ophoopt, vaak zichtbaar als oedeem. Zoals bij ziekten van de lever en nieren. Minder courante aandoeningen waarbij diuretica worden voorgeschreven zijn de ziekte van Menière (aandoening van het binnenoor) en bij glaucoom.

De werking van plaspillen

De werking van diuretica komt erop neer dat dankzij de corrigerende invloed op de nierfunctie de hoeveelheid water en zout (natrium) in verminderde mate in het bloed wordt opgenomen. Het gevolg daarvan is dat er meer vocht aan de weefsels wordt onttrokken en vervolgens uitgescheiden als urine. Anders gezegd: plaspillen hebben grote invloed op de nierfunctie met als doel meer water uit te scheiden.

Nieren
De nierkanaaltjes (tubuli), waardoorheen het bloed stroomt, filteren onder andere door middel van osmose water, zouten (o.a. natrium en kalium) en afvalstoffen (o.a. ureum en creatinine) uit het bloed. Hoewel dankzij hetzelfde filterproces het grootste deel van het vocht weer in de bloedbaan wordt opgenomen, zal hetgeen niet wordt geresorbeerd worden uitgescheiden met de urine. Het effect is dat dankzij plasmiddelen de resorptie van de hoeveelheid water en zouten vermindert en dat het lichaam dus minder vocht vasthoudt en meer vocht uitscheidt. Het bloedvolume daalt drastisch. Hierdoor kan het hart met minder kracht het bloed door het lichaam pompen.

Chronisch hartfalen
De werking van diuretica is dusdanig dat er een zeer positief effect optreedt bij mensen met decompensatio cordis (chronisch hartfalen). Ook de bloeddruk zal dalen. Het klinisch effect ervan bij chronisch hartfalen is dat de patiënt snel zal merken dat de kortademigheid als gevolg van longoedeem vermindert. Dat geldt ook voor oedeem in de voeten, enkels en onderbenen. Wel zal de patiënt vaker en meer moeten plassen.

Soorten

Er zijn drie belangrijke groepen diuretica: de kaliumsparende diuretica, de thiaziden en de lisdiuretica. Elke soort heeft een ander werkingsveld en oefent een andere invloed uit op de verschillende delen van de nierkanaaltjes (tubuli), maar het effect is hetzelfde. Ze grijpen in op de plaats van de resorptie van vocht en zouten. Afhankelijk van de leeftijd en de aandoening(en) schrijft de huisarts of specialist een bepaald diureticum voor. De drie belangrijke soorten diuretica zijn:

Thiaziden

Thiaziden remmen de tubulaire resorptie van natrium, waardoor er meer zout en dus water wordt uitgescheiden met de urine. In veel gevallen wordt dit diureticum ingezet bij hoge bloeddruk. Het middel verlaagt niet alleen het bloedvolume, maar verwijdt ook de bloedvaten. Vaak plassen is echter een van de hinderlijke bijwerkingen. Bij gebruik van thiaziden moet de patiënt regelmatig bloedprikken om onder andere de kaliumspiegel in het bloed te bepalen. Kalium wordt immers met natrium in verhoogde mate uitgescheiden. Bij een dreigend kaliumgebrek schrijft de arts eventueel een kaliumsparend diureticum of een voedingssupplement voor. Elke dag een sinaasappel (bevat veel kalium) is overigens een goed alternatief. Soms is bij gebruik van thiaziden het instellen van diabetes moeilijker.

Lisdiuretica

Het lisdiureticum werkt rechtstreeks in op het opstijgende deel van de lis van Henle in de nierlichaampjes. Lisdiuretica hebben een veel krachtiger effect dan thiaziden. Ze worden doorgaans dan ook voorgeschreven bij hartfalen (links- of rechtsdecompensatie) met longoedeem of oedeem in de voeten, enkels en onderbenen. Ook bij bepaalde aandoeningen van de nieren en lever schrijft de arts in veel gevallen lisdiuretica voor, zoals bij het nefrotisch syndroom en levercirrose. Bij acuut hartfalen wordt dit diureticum per infuus toegediend.

Kaliumsparende diuretica

Dit diureticum wordt in de praktijk veelal gebruikt als aanvulling op de lisdiuretica of thiaziden. Dat geldt met name indien er een kaliumtekort dreigt of inmiddels ontstaan is door het gebruik van de andere genoemde middelen en er eerder sprake is van negatieve effecten. De werking van sommige kaliumsparende diuretica heeft betrekking op de remming van het effect van aldosteron (bijnierhormoon), een mineralocorticoïd dat van invloed is op de kalium- en natriumhuishouding.

Contra-indicaties

Een nadeel van plasmiddelen is het kaliumverlies, dat hartritmestoornissen en spierzwakte kan veroorzaken. Bij jicht en suikerziekte zal de arts voorzichtig zijn met het voorschrijven van diuretica. Er kan sprake zijn van een verhoogd urinezuurgehalte als gevolg van plaspillen. Urinezuur dat zich als kristallen afzet in de gewichten en jicht tot gevolg heeft. Vaak bemoeilijkt een diureticum de instelling van medicijnen bij diabetes.

Bijwerkingen

Er zijn nogal wat algemene bijwerkingen van diuretica, waaronder duizeligheid na het innemen van het medicijn, maar ook kramp in de benen, (tijdelijke) impotentie, misselijkheid en braken komen voor. Bij thiaziden zijn de bijwerkingen in lage doseringen echter te verwaarlozen. Enkele specifieke bijwerkingen uit de drie belangrijke groepen diuretica zijn:

Thiaziden

• Duizeligheid.
• Ernstig kaliumverlies met mogelijk een onregelmatige pols, spierzwakte en verwardheid.
• Verhoogde urinezuurspiegel in het bloed met mogelijk jicht als gevolg.
• Onstabiel bloedsuikergehalte.
• Moeilijk in te stellen medicatie bij diabetes.
• Hoofdpijn.
• Vaak plassen, bij hogere doseringen.

Lisdiuretica

• Lage bloeddruk, met als gevolg duizeligheid, licht in het hoofd.
• Kramp in de benen.
• Verlaagd kaliumgehalte met hartritmestoornissen en misselijkheid.

Kaliumsparende diuretica

• Problemen met de spijsvertering, winderigheid.
• Misselijkheid.
• Droge mond.
• Huiduitslag.
• Kramp in de benen.
• Duizeligheid.

Inname

Bij hoge bloeddruk werken thiaziden al bij een lage dosis. Wie de plaspil ’s ochtends inneemt, zal ’s nachts minder vaak naar het toilet hoeven. In de meeste gevallen wordt een diureticum per tablet ingenomen. Alleen in acute gevallen per injectie of infuus, zoals bij acuut hartfalen. Mogelijk moet u diuretica langdurig of voor altijd innemen. Stop er niet op eigen houtje mee, maar altijd in overleg met uw arts. Bijvoorbeeld als u last hebt van erg hinderlijke bijwerkingen. Meld dit en er wordt een alternatief gezocht.

Veel voorgeschreven diuretica

De huisarts of specialist heeft de beschikking over veel soorten diuretica. De inzetbaarheid ervan is afhankelijk van de aandoening, zoals (chronisch) hartfalen, hoge bloeddruk, nier- en leverziekten.

Lisdiuretica

• Furosemide
• Ethacrinezuur
• Bumetadine

Thiaziden

• Metolazon
• Chlorothiazide
• Hydrochlorothiazide
• Quinethazone

Kaliumsparende diuretica

• Triamtereen
• Amiloride
• Spironolacton

Lees verder

• Hart- en vaatziekten – overzicht medicijnen
• Medicijnen voor het hart – hartglycosiden (digitalis)
• Medicijnen voor hart en bloedvaten – ACE-remmers
• Zo wordt de bloeddruk geregeld
• De slinkse wegen van decompensatio cordis (hartfalen)