Verdwaald in een grot of verlaten mijn – wat nu?

Een grot verkennen vereist ervaring, de juiste uitrusting en adequate voorzorgsmaatregelen. Het kan leuk, spannend en educatief zijn om onder leiding van een ervaren speleoloog of berggids al klimmend, kruipend en bukkend een onderaardse route te volgen. Als toerist op eigen houtje een grot of verlaten mijn betreden is levensgevaarlijk. De kenners zijn zich bewust van de gevaren. Niettemin komen elk jaar in Europa amateurspeleologen om in het 'onderaardse'. En niet te vergeten waaghalzerige vakantiegangers die elkaar opjutten tijdens een wandeling langs de verlokkende ingang van een grot. En elk jaar moeten er in Europa gespecialiseerde reddingsbrigades op pad om 'durfallen' uit benarde situaties te halen. Dat geldt zowel voor grotten en verlaten mijnen in de heuvelachtige Ardennen als voor de bergen. Wie door welke oorzaak dan ook verdwaald raakt in een grot zal zich enkele tips en adviezen ter harte moeten nemen. Ze kunnen het verschil betekenen tussen leven en dood.

Inhoud

• Lonkende grotten
• Het gevaar van grotten
• Verlaten mijnen
• Verdwaald in een grot of mijn en geen hulp
• Wat te doen?
• Verdwaald en het licht van zaklamp of smartphone valt uit
• Wat te doen?

Lonkende grotten

Een Europese vakantie in de Ardennen, de Franse Dordogne of in de Alpen. Wie daar een wandeltocht maakt en de gebaande paden voor een deel links laat liggen, zal ze ongetwijfeld tegenkomen: grotten die (nog) niet adequaat zijn afgesloten met een poort of deugdelijk hekwerk. Deze onderaardse krochten met spelonken, gangen en misschien wel sprookjesachtige 'zalen' en onontdekte 'kamers' oefenen op veel mensen een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit.

Gids
Velen hebben van die fascinatie hun vak gemaakt en zijn speleoloog van beroep geworden. Weer anderen maken er hun hobby van: de amateurspeleologen. Verstandige toeristen en andere mensen die het gebied niet kennen, laten zich in het lonkende onderaardse leiden door een gids. De veilige manier. De langste grot ter wereld is de Mammoth Cave in Kentucky (VS) en telt bijna 650 kilometer. Voor de diepste grot (2197 meter) moet men naar Georgië in Oost-Europa.

Het gevaar van grotten

Tal van avontuurlijke en zichzelf overschattende 'ontdekkingsreizigers' hebben het meegemaakt en zijn met de schrik vrijgekomen. Zoals groepjes argeloze toeristen die tijdens een wandeling zichzelf of elkaar overhalen om een onveilige grot of verlaten mijn te betreden en steeds verder te lopen, dieper de grot in. De eerste gang lukt nog wel, men ziet immers het licht van de ingang. Overmoed, en vooral niet voor elkaar onderdoen, doet velen ertoe bewegen om de volgende gang in te lopen. Het krachtige ledlampje van de smartphone wijst hen immers de weg. Na de eerste kruising gaat het soms al mis en wordt op de terugweg de verkeerde afslag genomen. In die fase is men al hard op weg naar een serieus probleem dat kan uitmonden in een gevecht op leven en dood.

Speleologen
Ervaren speleologen kennen als geen ander de gevaren van grottenstelsels. Bij het verkennen van deze onderaardse werelden bereiden ze zich grondig voor op de verraderlijkheid ervan. Ze beschikken over de juiste uitrusting, zoals warme kleding (in een grot is het altijd koud en vochtig), stevige wandelschoenen, een veiligheidshelm met helmlamp, voldoende energierijk voedsel, een lichtgevend horloge, een eerstehulpdoos en klimtouwen. Ook gaan ze nooit met minder dan vier mensen op verkenningstocht. Want wanneer er onverhoopt sprake is van een noodsituatie – doordat iemand bijvoorbeeld zijn enkel verstuikt en niet meer kan lopen, of bij een ander gezondheidsprobleem – zal één persoon immers altijd bij de gewonde of zieke blijven. De twee andere speleologen kunnen dan helpen bij de evacuatie. Of ze kunnen hulp zoeken en zullen elkaar tijdens die tocht nodig hebben. Het spreekt vanzelf dat bovengronds mensen moeten weten waar, wanneer en op welke wijze men een grottenstelsel is ingegaan.

Verlaten mijnen

Uiteraard zijn verlaten mijnen eveneens gevaarlijk en in bepaalde opzichten zelfs verraderlijker dan grotten. Schachten van oude mijnen zijn doorgaans afgesloten met een hekwerk of poort, voorzien van een waarschuwingsbord. Avontuurlijke wandelaars die de gebaande paden links laten liggen zouden in afgelegen gebieden nog wel eens een vergeten mijningang kunnen aantreffen. Wie zich in zo’n gang begeeft, riskeert in veel gevallen zijn leven.

Gevaarlijke gassen
Verticale schachten kunnen immers worden aangezien voor schaduwen. Uitgehakt gesteente werd vroeger soms weggewerkt op houten vlonders aan het plafond. Rottend hout kan bij het minste of geringste breken en naar beneden storten. Ook bedorven lucht kent risico's. Concentraties gevaarlijke gassen kunnen de lucht explosief maken. Het is een van de karakteristieke kenmerken van oude mijnen uit vervlogen tijden. Ga niet naar binnen en meld liever dat er een onbeveiligde mijningang is gevonden.

Verdwaald in een grot of mijn en geen hulp

Ga om te beginnen nooit een grottenstelsel of mijn in zonder een ervaren gids of speleoloog. Het risico op verdwalen is levensgroot. Wie op vakantie een grot wil zien, richt zich op georganiseerde tochten die in elk bergachtig vakantieoord worden aangeboden, zoals in de Ardennen. Ga nooit een onbeveiligde grot in. Gespecialiseerde reddingsbrigades moeten in bergachtige gebieden jaarlijks vele malen op pad gaan om vakantiegangers in grotten uit benarde posities te bevrijden. Ook amateurspeleologen komen zo nu en dan in de problemen zonder dat ze daar zelf een oplossing voor vinden.

Groepsdynamiek
Wie zich in een wandelgroepje van familie en vrienden bevindt, waarbij de groepsdynamiek die dag avontuurlijk te noemen is, kan zich tijdens een wandeling in de 'wildernis' laten overhalen om bij een verlaten grot- of mijningang mee te gaan, een eindje de grot in. Zo van: ‘Even kijken, het kan geen kwaad, we gaan niet ver!’ De praktijk van de reddingsbrigades wijst uit dat het daar niet bij blijft. En dat mensen telkens een gang verder gaan. Vergeet ook niet dat uw smartphone in een grot geen bereik heeft. Maak gebruik van enkele tips die het verschil kunnen maken indien u verdwaald raakt.

Wat te doen?

• Stop onmiddellijk als u denkt verdwaald te zijn in een grottenstelsel. Uw gezond verstand weet dat u bij de eerste gang niet verder had moeten gaan, maar de groepsdynamiek neemt het in veel gevallen over.
• Doe het ledlampje van de smartphone even uit. Ziet u licht van de ingang? Zo ja, ga dan onmiddellijk terug zoals u gekomen bent. Zo nee, dan bent u verder gegaan dan u dacht en is het probleem al groter. Raak in elk geval niet in paniek. Ga dus niet in het wilde weg rondlopen, maar blijf systematisch, methodisch denken en te werk gaan.
• Markeer de positie waar u zich op dat moment bevindt. Leg bijvoorbeeld wat stenen op elkaar, kras een merkteken in de wand.
• Toen u met de anderen voorzichtig de grot betrad, hebt u waarschijnlijk niet op uw horloge gekeken. Niettemin is het belangrijk dat u de tijd inschat die u onderweg bent sinds u in die andere twee gangen met dat kruispunt wilde kijken. Door de tijd in te schatten kunt u ook ruwweg de duur van de terugtocht bepalen.
• Keer letterlijk op uw schreden terug. Blijf om u heen kijken of u herkenningspunten ziet. Wees u ervan bewust dat bepaalde gangen er van een kant anders uitzien dan toen u erin ging. Vandaar dat u zoveel mogelijk op uw schreden moet terugkeren en hopen dat uw herinnering het bij het juiste eind heeft.
• Doe onderweg vaak de ledlamp van uw telefoon uit, laat de ogen minstens vijf minuten wennen aan de duisternis en kijk of u het licht van de ingang nu wél ziet. Zorg ook dat van alle telefoons in de groep maar één ledlampje aan is om batterijen te sparen.
• Rust op de terugweg regelmatig uit. Door de wellicht paniekerige opwinding verbruikt u veel energie.
• Laat onderweg telkens merktekens achter in de vorm van op elkaar gestapelde stenen of krassen in de wand.
• Mocht u de route zijn kwijtgeraakt, en geen licht van de ingang zien terwijl u gelet op het geschatte tijdspanne dat wel had moeten zien, hebt u waarschijnlijk een verkeerde route gekozen, dieper het grottenstelsel in. Keer in dat geval terug naar een bekend punt door de merktekens te volgen.
• Probeer regelmatig of u bereik hebt met uw smartphone.
• Met deze methode zult u uiteindelijk de bekende route terugvinden en wordt een doolhof van gangen min of meer overzichtelijk.

Verdwaald en het licht van zaklamp of smartphone valt uit

Dat u verdwaald bent geraakt in een grot is al erg genoeg, Maar stel dat u al zolang ronddoolt dat de ledlampjes van ieders smartphone bijna tegelijk uitgaan omdat de batterijen leegraken. Dat risico is zeer klein, maar enfin... stel dat. Het probleem is dan dat u niet alleen verdwaald bent, maar ook nog eens zonder licht zit.

Geen paniek
Wie zou niet in paniek raken als het licht ook nog eens uitvalt? Toch is het belangrijk om de rust te bewaren, want de dood ligt heus niet op de loer, ongeacht of iedereen paniekerig naar iedereen begint te roepen. Eerst moet de rust in de groep weerkeren. Neem de tijd om kalm na te denken, hoe moeilijk dat misschien ook is. Dit is van het grootste belang.

Wat te doen?

• Stop onmiddellijk zodra het licht uitvalt of zo zwak wordt dat verder gaan geen zin heeft.
• Raak vooral niet in paniek en ga dus niet in het wilde weg rondlopen of kruipen.
• Maak pas op de plaats en ga op uw hurken zitten. Plaats een hand achter u, de andere hand voor u. Draai u nu om, het gezicht in het verlengde van de hand die zich achter u bevindt. Keer het gezicht dus naar de gang waar u vermoedt dat de ingang van de grot zich bevindt. In geval dat u vóór u de ingang vermoedt, wijst de hand die zich voor u bevindt de weg. Deze procedure kan van nut zijn omdat duisternis zeer desoriënterend werkt en u in het begin de neiging hebt om u heen te kijken en rond te draaien.
• Blijf minstens 10 minuten zo zitten. De reden daarvan is dat uw ogen binnen dat tijdsbestek volledig gewend zullen zijn aan de duisternis.
• Na 10 minuten volledige duisternis mag u erop vertrouwen dat uw ogen zelfs het minste spoortje licht van de ingang zullen waarnemen.
• Ziet u licht? Zelfs het minste lichtschijnsel is van belang. Kruip dan langzaam op handen en voeten in de richting ervan. Doe dat heel bedachtzaam, zodat u zich niet bezeert of verwondt aan rotsranden of aan scherpe punten van de grotwand.
• Ziet u geen licht? Het zit dan niet mee! Probeer u in dat geval de route te herinneren, tastend langs de wand tot u licht ziet.
• In een gevaarlijk en ingewikkeld grottenstelsel zal het bij al deze negatieve factoren bijna onmogelijk zijn om de uitgang zelf te vinden. Zeker als u voorheen steeds verder van de ingang gedwaald bent. Houd elkaar dan warm, druk de smartphone onder uw kleren tegen uw buik (opwarmen batterij), probeer zo nu en dan of u bereik hebt of dat het ledlampje het weer doet en wacht op hulp.

Lees verder

• Verdwaald en geen proviand – de eetbaarheidsproef
• Bergwandelen – pas ook in de zomer op voor onderkoeling
• Weggezakt in een moeras – wat nu?
• Eerste hulp (EHBO) bij bevriezingsverschijnselen
• Gevaarlijk zwemmen – van kramp tot uitputting