Weggezakt in een moeras – wat nu?

Kopje onder gaan in drijfzand of in een moeras is geen fabeltje uit een avonturenfilm. Door de jaren heen zijn veel mensen verdronken in veengebieden, waaronder de Peel en de Hoge Venen. Ze zakten weg in een moeras met zwakke, korsterige 'oevers', waardoor ze nergens houvast vonden en als gevolg van uitputting en paniek langzaam de verdrinkingsdood stierven. Dat gebeurde ook in vervlogen tijden toen de Romeinse legioenen en Spaanse legers oprukten naar de noordelijke streken en ze de kracht en verraderlijkheid van de Nederlandse moerassen onderschatten. Ook de hedendaagse argeloze wandelaars, die de gebaande paden verlaten, lopen het risico opgeschrikt te worden door grond die letterlijk onder hun voeten wegzakt.

Inhoud

• Verraderlijk moeras
• Vloeibaar drijfzand
• Een gewaarschuwd mens telt voor twee
• Enkele overlevingsregels in het moeras
• Geen paniek
• Trage bewegingen
• Gunstige gewichtsverdeling
• Zorg voor drijfvermogen
• Touw
• Voorkom uitputting

Verraderlijk moeras

Moerassen zijn makkelijk herkenbaar. Deze sponsachtige, natte gebieden in veenstreken komen in Nederland echter haast niet meer voor. In feite betreft het de overgang van zoet water naar land. De Nederlandse moerasgebieden, zoals delen van de Peel, de Weerribben en het Bourtangermoeras – een hoogveengebied in het noordoosten van Nederland – zijn voor het grootste deel ontgonnen of verveend. Uitdroging en verbossing doen de rest. Ook in de Waalse Hoge Venen (Hautes Fagnes) bevinden zich nog moerassen die zeer verraderlijk zijn en waar door de jaren heen veel mensen zijn verdronken.

Gebaande paden
Gevaarlijk moeras is in de meeste gevallen te herkennen aan de zwarte kleur en de geringe vegetatie. Karakteristiek is bovendien de bovenmatige aanwezigheid van kruidachtige vegetatie in verhouding tot de geringe houtachtige plantensoorten. Ook is het oppassen geblazen in de meer uitgestrekte delen van veengebieden, bedekt met groen veenmos. Deze streken doen denken aan slikvlakten, net een groen tapijt, waarbij het lijkt – optisch bedrog – of er makkelijk overheen te lopen is. Wie in de Nederlandse en Belgische veengebieden op de gebaande paden blijft, heeft niets te vrezen. Daarentegen doen mensen met een avontuurlijke en nieuwsgierige inborst er in veel gevallen beter aan zich te beheersen en niet zonder gids van de paden af te gaan om bijvoorbeeld een vennetje of bepaalde vegetatie van dichtbij te bekijken.

Vloeibaar drijfzand

Drijfzand is enigszins te vergelijken met gelei, waarbij de viscositeit onder druk plotseling kan veranderen. Elk zwaar gewicht zakt erin weg. Het betreft doorgaans een gebied waar grondwater vermengd is met een zanderige bodem. Bovendien is drijfzand nogal moeilijk herkenbaar, doordat er zich vaak een harde korst op het oppervlak heeft gevormd. Voor wandelaars die een dagje in hun eentje op stap gaan in de natuur, mogelijk verdwaald raken en geen hulp hebben als het misgaat, kan drijfzand levensgevaarlijk zijn als ze erin vast komen te zitten.

Paniek
Conform de wet van Archimedes drijft het lichaam in of op drijfzand. Het probleem is echter dat het bijzonder moeilijk is om eruit te komen. Het kost tijd, en men mag vooral niet in paniek raken want dat is mede de oorzaak dat men steeds dieper wegzakt. Gevaarlijk zijn ook de bijkomende problemen, zoals onderkoeling en verdrinkingsgevaar (opkomend tij). Vrijwel uitsluitend mensen die de gebaande paden voor gezien houden en een eigen route kiezen door onbekende zandterreinen worden er het slachtoffer van. Dat geldt overigens ook voor moerassen.

Een gewaarschuwd mens telt voor twee

Zorg ervoor dat u de gevaren van veengebieden kent, zeker als u de gebaande paden verlaat. Houd bij het doorkruisen van drassige gebieden de hooggelegen plaatsen aan, herkenbaar aan het feit dat er meer bomen en struiken groeien. Loop zoveel mogelijk over graspollen, de grond is er droger. Ook kunt u de vastheid van de bodem testen door er een grote steen op te gooien of er met een stok in te prikken. Met de voeten stampen is eveneens een effectieve methode.

Stok en touw
Trillende grond is steevast een veeg teken als u drijfzand denkt te ontwaren. Neem altijd een stok en een touw van tien tot vijftien meter mee als u zich in drijfzand- of moerasgebieden begeeft. Zonder metgezel op pad gaan vormt in dat opzicht een groot risico. Als het misgaat, kan niemand u te hulp schieten.

Enkele overlevingsregels in het moeras

Besef dat moerassen zowel in hoog- als laaggelegen (veen)gebieden kunnen voorkomen. De betrouwbaarheid testen van de grond waarop u loopt is een van de belangrijkste zaken die u ter harte moet nemen.

Geen paniek

Als u met een voet vast komt te zitten, beweeg dan naar achteren, terug naar waar u vandaan kwam. Maak vooral geen paniekerige grote stap naar voren. Het verplaatste lichaamsgewicht zorgt er immers voor dat de voorwaarts gezette voet nog dieper wegzakt. Ga langzaam terug, gun uzelf de tijd.

Trage bewegingen

Raak niet in paniek. Een gulden regel is: hoe trager u beweegt, hoe makkelijker u loskomt. Doe zodra u vastzit in een moeras of drijfzand uw (zware) rugzak af. Plaats de stok achter uw lichaam en laat u beheerst en dus gecontroleerd achterovervallen zodra u beseft dat er geen ontkomen aan is en u zich voor even gewonnen moet geven aan het moeras of drijfzand. Een ander voordeel is dat u liggend dichter bij de vaste grond bent waar u vandaan kwam.

Gunstige gewichtsverdeling

Spreid de armen. Aldus wordt het lichaamsgewicht zo gunstig mogelijk verdeeld, en dat vergroot het drijfvermogen. Ga vooral niet spartelen. Blijf kalm, hoe moeilijk dat ook is in deze situatie. U zult dan niet wegzakken. Ontspan u, adem rustig door.

Zorg voor drijfvermogen

Maak langzame, bedachtzame en dus beheerste bewegingen. De gedachte erachter is dat modder of drijfzand bij elke beweging rondom elk lichaamsdeel moet vloeien. Ook dat komt het drijfvermogen ten goede. Hoe sneller u beweegt, hoe meer vacuüms er ontstaan in het materiaal met als gevolg dat u dieper in het moeras of het drijfzand wordt gezogen. Pauzeer af en toe, voorkom uitputting.

Touw

Het is altijd handig als u een touw meeneemt wanneer u op pad gaat in een drassig veengebied of als u onbekende zandgebieden (stranden) betreedt. Blijf stil liggen tot uw metgezel u een touw toewerpt of een stok geeft. Maak altijd lange, krachtige en trage bewegingen als u zich uit het moeras of het drijfzand trekt. Laat uw metgezel het touw vastmaken aan een boom, zodat u uzelf eruit kunt trekken met hulp van de ander. Nogmaals, voorkom uitputting. Maak als u de klus zonder hulp moet klaren zwembewegingen die op de borstslag lijken. Peddel u aldus naar vaste grond.

Voorkom uitputting

Probeer graspollen, struiken of wortels beet te pakken met behulp waarvan u zich naar vaste grond trekt of hijst.
Haastige spoed is zelden goed. Dat geldt ook in dit soort situaties. Bereid u erop voor dat het in sommige omstandigheden uren kan duren voordat u uzelf uit het moeras hebt bevrijd. Spreid bij uitputting de armen en rust even uit, u blijft dan gegarandeerd drijven.

Lees verder

• Verdwaald en geen proviand – de eetbaarheidsproef
• Gevaarlijk zwemmen – van kramp tot uitputting
• Door het ijs gezakt... en geen hulp
• Ingesloten door bosbrand of heidevuur – hoe overleef je het?
• Een vulkaanuitbarsting overleven: voortekenen en wat te doen