Door het ijs gezakt... en geen hulp

Zodra het een paar dagen gevroren heeft, kijken veel schaatsliefhebbers al verlangend naar de 'ijsvlaktes'. Kan ik het ijs op? Een tergende vraag. Ondanks alle voorzorgsmaatregelen en waarschuwingen van de betrokken instanties en plaatselijke schaatsverenigingen komt het elk jaar voor dat mensen door het ijs zakken en er levensgevaarlijke situaties ontstaan, ook voor degenen die hulp verlenen. Weet dat het ijs op ondiep water het veiligst is. En dat het ijs midden op een ijsvlakte doorgaans dunner is dan bij de oever. Hoewel daarbij de stroming en de onderwaterbegroeiing in aanmerking moeten worden genomen. Wie door het ijs zakt, kan maar beter niet om zich heen kijken of er hulp in aantocht is. Elke seconde telt, dus kom meteen zelf in actie, want kou is de grootste vijand en doet de krachten in een mum van tijd afnemen.

Inhoud

• Is het ijs dik genoeg?
• Wisselvallig vriesweer – veilig schaatsen op vennen en plassen
• Levensgevaarlijk ijs
• Tips
• Hulpmiddelen voor als het misgaat
• Door het ijs gezakt en geen hulp – wat nu?
• Levensreddende maatregelen

Is het ijs dik genoeg?

Na een korte of langere periode van stabiel vriesweer zijn de binnenwateren in Nederland doorgaans geschikt om op te schaatsen. Hoe dieper het water, en hoe meer onderstroom, hoe dunner het ijs. Ook als het hard gevroren heeft. Ondiep water is doorgaans veiliger. Tenzij er sprake is van onderwaterbegroeiing, wat het water relatief warm houdt.

Voorgeschreven dikte
De KNSB heeft een aantal richtlijnen opgesteld. Twaalf centimeter is de norm voor toertochten. Maar voor wie een rondje op een plas of ven wil maken, met niet te veel schaatsliefhebbers op een kluitje, is ijs met een dikte van minimaal 7 centimeter voldoende.

Wisselvallig vriesweer – veilig schaatsen op vennen en plassen

Het weer in Nederland is vaak wisselvallig. Dat maakt het in veel gevallen lastig te voorspellen of het ijs na een bepaalde periode dik genoeg is om op dat specifieke vennetje of die brede sloot te gaan schaatsen. Nog moeilijker is het geven van een eenduidig antwoord op de vraag hoelang het ijs dik genoeg blijft.

Onderstroom
IJs op watervlaktes met een onderstroom, of met diepere gedeelten, is per definitie dunner. Dat geldt ook voor ijs met onderwaterbegroeiing. Helder en doorzichtig ijs ontstaat al na een nachtje vriezen. Daarna wordt het ijs matter. Hoe donkerder het ijs, hoe sterker het is. Met een stok verticaal op het ijs slaan is een testmethode. Maar het is beter er niet op te vertrouwen, want een paar meter verderop kan het ijs veel dunner zijn dan verwacht.

Dooiend ijs
Pas op voor dooiend ijs. Het kan immers minder gewicht dragen. De sterkte van het ijs is bovendien afhankelijk van de wind- en zonkracht. En of er sneeuw op het ijs ligt. Sneeuw heeft immers een isolerende werking en houdt het ijs dus relatief dun, ook als het hard vriest. Er zijn kortom tal van factoren die medebepalend zijn of na een tamelijk lange periode van vriesweer het ijs op dat leuke vennetje in de bossen sterk en dik genoeg is, en dus veilig.

Levensgevaarlijk ijs

Ga nooit het ijs op zonder eerst de sterkte ervan gecontroleerd te hebben. Maar als leek blijft die controle niettemin risicovol. Houd de betreffende pagina's van de reguliere weersites in de gaten. Ook regionale schaatsverenigingen en andere instanties geven schaatscijfers voor vennen en plassen. Dat biedt in elk geval een veilig gevoel.

Tips

Maar de mens is zoals hij is. Hij wil altijd zelf de controle houden, zelf' 'meten en wegen', zelf tot de conclusie komen dat het geen gevaarlijk ijs betreft. Voor hen zijn er tips inzake veiligheidsmaatregelen en voor het bepalen of het ijs dik en sterk genoeg is om de schaatsen onder te binden.

• Ken het milieu waar u gaat schaatsen. Is het water ondiep? Dan is het ijs relatief dik. Onderwatervegetatie is een minpunt, want het water blijft er warmer. Dat geldt ook voor een mogelijke onderstroom.
• Sneeuw op ijs is eveneens een groot minpunt. Hoe egaler de kleur van het ijs, hoe beter.
• Naar het midden toe wordt het ijs doorgaans dunner. Pas op voor stijgende temperaturen en of de zon op het ijs schijnt.
• Een testmethode: zorg voor houvast, stap met een voet op het ijs bij de oever en stamp erop. Doe dat op verschillende plaatsen.
• Ga nooit alleen het ijs op. Zorg dat er altijd iemand in de buurt is die te hulp kan schieten als er iets naars gebeurt.
• Hoe meer mensen op een kluitje, hoe gevaarlijker het ijs.
• Gooi enkele van de grootste stenen die u kunt vinden op het midden van de ijsvlakte.
• Laat kinderen nooit zonder toezicht op het ijs, ondanks dat het ijs volgens de weersites en de 'kenners' om u heen 'superveilig' is.

Hulpmiddelen voor als het misgaat

Veiligheid voor alles. Zorg altijd voor reddingsmateriaal. Zoals een dik touw, een uitschuifbare, lichtgewicht ladder. Of een lange stok met een lus aan het uiteinde. En een fluitje om anderen te waarschuwen. Het is absoluut niet raadzaam om u alleen op het ijs te begeven zonder iemand in zicht. Maar het komt voor en als het misgaat, en u krijgt hopelijk hulp als u niet zelf uit het wak kunt komen, heeft de betreffende hulpverlener materiaal om u te helpen.

Door het ijs gezakt en geen hulp – wat nu?

Stel dat zich datgene voltrekt wat alleen in uw ergste schaatsnachtmerries gebeurt: u zakt door het ijs. Aanvankelijk zult u wel even blijven drijven omdat er lucht tussen uw kleren zit, wat het drijfvermogen verhoogt. Het grootste gevaar voor iemand die in een wak zit, is de kou. Kou verlamt de spieren en zelfs het hart (acute hartdood). Iemand kan binnen enkele minuten verdrinken, ook al is hij aanvankelijk in staat het hoofd boven water te houden. Het is zaak om niet om u heen te kijken of er hulp in aantocht is, maar meteen het initiatief te nemen, simpelweg omdat dat uw leven kan redden. De kou zal uw krachten in een mum van tijd doen afnemen.

Levensreddende maatregelen

• Probeer te blijven drijven door te watertrappelen (fietsbewegingen).
• Haal steeds langzaam en diep adem. Dat helpt tegen opkomende paniek en in het verlengde daarvan hyperventilatie.
• In het algemeen hebt u twee tot vijf minuten om uit het wak te komen, afhankelijk van uw conditie.
• Als u onder het wak schiet, zoekt u de lichtste plek als het ijs overal donker is (sneeuw). Als het ijs overal licht van kleur is, beweegt u naar de donkerste plek.
• Maak het ijs rondom u stuk door er met de vuisten op te slaan. Doe dat altijd in de richting van de oever. Zodra u het ijs niet meer stuk kunt slaan, is het sterk genoeg om u te dragen.
• Strek daarna de armen uit op het ijs en trap met uw benen naar achteren, probeer horizontaal te komen.
• Trek u met uw armen en romp op het ijs.
• Indien het ijs kraakt, blijft u er plat op liggen en schuift of rolt u verder naar de oever. Ga niet staan.
• Ga zo snel mogelijk op zoek naar onderdak en warmte, bijvoorbeeld in de auto (starten en de verwarming aan). Blaas op het fluitje om hulp, of begeef u meteen naar een woonhuis in de buurt.

Lees verder

• Eerste hulp (EHBO) bij bevriezingsverschijnselen
• Het klimaat en het weer in vogelvlucht
• Gevaarlijk zwemmen – van kramp tot uitputting
• Verdwaald in een grot of verlaten mijn – wat nu?
• Weggezakt in een moeras – wat nu?