Staartbeen (stuitje): functie, taken, anatomie en klachten

Het onderste deel van de wervelkolom onder het heiligbeen wordt het staartbeen, stuitbeen of stuitje (Latijn: os coccygis of coccyx) genoemd. Het bestaat uit 3 tot 5 kleine samengesmolten wervels die samen een botstructuur vormen. Het stuitje dient voornamelijk als aanhechtingsplaats voor spieren, pezen en ligamenten van de bekkenbodem en de heup. Het stuitbeen functioneert ook om je te ondersteunen en te stabiliseren terwijl je je in een zittende positie bevindt. Bij chronische pijn aan het staartbeen, waarbij conservatieve behandelingen geen soelaas bieden, kan bij hoge uitzondering worden overwogen om de stuit te verwijderen (coccygectomie). De bedoeling van een operatie is om het staartbeen te verwijderen, zodat het geen pijn meer veroorzaakt.

• Wat is het staartbeen?
• Anatomie en structuur van het stuitje
• Locatie en structuur
• Beweging en evenwicht
• Functie en taken
• Schokdemper en evenwicht
• Aanhechtingsplaats
• Klachten aan de staartbeen
• Kneuzing van het staartbeen
• Gebroken staartbeen
• Scheefstand van het stuitje
• Ontsteking of microtrauma's
• Zenuwirritatie
• Tumor
• Onderzoek en diagnose
• Klachten bespreken
• Lichamelijk onderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Zenuwonderzoek
• Behandeling van staartbeenklachten
• Zacht zitten bij kneuzingen
• Breuken? Zitten op een wolkje!
• Scheef stuitje? Tijd voor een 'alignement'
• Ontsteking of microtrauma's? Kalmte herstelt!
• Zenuwirritatie? Zenuw in de luwte
• Tumor? Weg met de boosdoener

Wat is het staartbeen?

Het staartbeen of stuitje is het laagste deel van de wervelkolom, direct na het heiligbeen. Het bestaat uit 3 tot 5 wervels samengegroeide wervels door ossificatie (beenvorming). Het staartbeen is verbonden met het heiligbeen door middel van een amphiarthrodiaal gewricht, een gewricht dat slechts een geringe beweging toestaat, zoals die tussen de wervels. Dit is een soort gewricht dat functioneel slechts een kleine hoeveelheid beweging toestaat. Later in het leven kan het staartbeen versmelten met het heiligbeen, hoewel dit vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen.

Het staartbeen fungeert als een aanhechtingspunt voor de pezen, ligamenten en spieren van de bekkenbodem, het bekken en de heupen, wat belangrijk is voor de statica of evenwicht van het menselijk lichaam. Een totale verwijdering van het stuitbeen kan resulteren in problemen met de sterkte en statische kracht in het gebied van de heupen en het bekken.

Anatomie en structuur van het stuitje

Locatie en structuur

Het stuitbeen wordt vaak het 'stuitje' genoemd, omdat het zich aan de basis van je wervelkolom bevindt. Het staartbeen wordt gekenmerkt door het samengroeien van de 3 tot 5 staartbeenwervels in een enkel botlichaam. Dit proces wordt synostose genoemd. Het staartbeen is echter niet versmolten tot een massief stuk bot, zoals vroeger wel werd gedacht. Er is een beperkte beweging mogelijk tussen de botten door vezelachtige gewrichten en ligamenten.

Beweging en evenwicht

Het staartbeen verbindt zich met het heiligbeen door het sacrococcygeale gewricht en er is normaal gesproken een beperkte beweging tussen het staartbeen en het heiligbeen, het grootste bot van de wervelkolom. Het staartbeen beweegt meestal iets naar voren of naar achteren als het bekken, de heupen en de benen bewegen. Wanneer je zit of staat, roteren de botten waaruit het bekken bestaat (waaronder het staartbeen) iets naar buiten en naar binnen om het lichaam beter te ondersteunen en in evenwicht te brengen.

Functie en taken

Schokdemper en evenwicht

De belangrijkste functie van het staartbeen is het absorberen van de kracht van de spieren, ligamenten en pezen die op de bekkenbodem, het bekken en de heupen zijn bevestigd; een soort schokdemper. Het speelt derhalve een ​​belangrijke rol in de statica van het lichaam. Het staartbeen is een deel van een driedelige ondersteuning als je je in een zittende positie bevindt. Je gewicht wordt dan verdeeld tussen de onderste gedeelten van de twee heupbeenderen (ossa coxae) en het stuitje, waardoor evenwicht en stabiliteit wordt geboden.

Aanhechtingsplaats

Het stuitje dient voornamelijk als aanhechtingsplaats voor spieren, pezen en ligamenten van de bekkenbodem en de heup. Deze spieren ondersteunen de anus, spelen een rol bij het poepen, ondersteunen de vagina bij vrouwen en helpen bij het lopen, rennen en bewegen van de benen.

Klachten aan de staartbeen

Kneuzing van het staartbeen

De positie van het staartbeen in het lichaam maakt het kwetsbaar voor letsel door vallen op de billen of door directe impact. Het kan leiden tot verstuikingen en kneuzingen of zelfs tot een pijnlijk gebroken staartbeen. Het staartbeen kan ook ontwricht raken.

Gebroken staartbeen

Het is praktisch onmogelijk om het stuitbeen te immobiliseren om een staartbeenfractuur te laten genezen, zodat verdere pijn niet kan worden voorkomen en alleen symptomatisch kan worden behandeld. Om het breekpunt te verlichten, kan een ringkussen worden gebruikt voor zitposities, die de drukkrachten gedeeltelijk overdraagt.

Scheefstand van het stuitje

De minder frequent voorkomende dislocatie of scheefstand van het staartbeen, die niet altijd gemakkelijk te diagnosticeren is, kan worden gecorrigeerd door een ervaren fysiotherapeut met behulp van de NIMOC-methode. NIMOC staat voor Non-Invasive Mobilization of the Coccyx. Met behulp van milde, fysiotherapeutische technieken wordt het stuitje weer in de eigen, natuurlijke positie teruggebracht. Hierna volgt al snel verlichting van de pijnklachten aan het stuitje.

Ontsteking of microtrauma's

Een veel voorkomende oorzaak van de langdurige pijn aan het staartbeen is ontsteking van de pezen, ligamenten of spieren op het punt van bevestiging aan het staartbeen of microtrauma's, die worden veroorzaakt door overbelasting als gevolg van een ongunstige zitpositie of door ongewone, steeds terugkerende bewegingspatronen. Behandeling kan bestaan uit ontstekingsremmende en pijnstillende middelen.

Zenuwirritatie

Zenuwirritatie als gevolg van een hernia in het onderste deel van de lumbale wervelkolom kan ook coccygodynie (staartbeenpijn) veroorzaken.

Tumor

In zeldzame gevallen wordt staartbeenpijn veroorzaakt door een tumor.

Onderzoek en diagnose

Pijn aan je staartbeen kan behoorlijk vervelend zijn, vooral omdat het je dagelijks functioneren beïnvloedt—zitten, staan, zelfs lopen kan lastig worden. Als je met deze klachten naar de dokter gaat, zijn dit de stappen die je kunt verwachten tijdens het onderzoek en de diagnose:

Klachten bespreken

De arts wil weten hoe en wanneer de pijn begon. Heb je je gestoten of gevallen? Voel je de pijn vooral bij zitten of bewegen? Komt de pijn in vlagen of is het constant aanwezig? Dit gesprek geeft de arts al een idee van wat er aan de hand zou kunnen zijn, zoals een kneuzing of breuk van het staartbeen.

Lichamelijk onderzoek

De arts zal je staartbeen voorzichtig onderzoeken. Vaak wordt gevraagd om te gaan zitten en staan, en de arts drukt zachtjes op het stuitje om te bepalen waar de pijn precies zit. Dit onderzoek helpt bij het uitsluiten van scheefstand, kneuzing of ontsteking.

Beeldvormend onderzoek

Als de klachten ernstig zijn of als er een vermoeden is van een breuk of tumor, wordt vaak een röntgenfoto of MRI gemaakt. Een röntgenfoto toont mogelijke breuken of scheefstand van het stuitje, terwijl een MRI eventuele ontstekingen, zenuwirritaties of zelfs tumoren in beeld brengt.

Zenuwonderzoek

Bij pijn die uitstraalt of gepaard gaat met tintelingen of gevoelloosheid, kan er sprake zijn van zenuwirritatie. In dat geval kan een EMG (elektromyografie) worden uitgevoerd om te zien of de zenuwen goed functioneren. Dit geeft meer duidelijkheid over eventuele beknelde of beschadigde zenuwen.

Behandeling van staartbeenklachten

Bij klachten aan het staartbeen hangt de behandeling af van de exacte oorzaak. Hier zijn de meest voorkomende behandelingen op een rij:

Zacht zitten bij kneuzingen

Bij een kneuzing van het staartbeen is tijd de beste genezer. Rust is je grootste vriend, en pijnstillers zoals paracetamol zorgen voor verlichting. Gebruik een donutkussen om de druk op je stuitje te verminderen en probeer lange periodes van zitten te vermijden. Regelmatig van houding wisselen doet ook wonderen.

Breuken? Zitten op een wolkje!

Een gebroken staartbeen klinkt pijnlijk, en dat is het ook. Maar gelukkig is een operatie zelden nodig. Met rust, een ijscompres en een speciaal zitkussen zit je letterlijk zachter. Fysiotherapie helpt de spieren rond je rug en bekken te versterken, waardoor je weer soepeler gaat bewegen.

Scheef stuitje? Tijd voor een 'alignement'

Bij een scheefstaand stuitje komt manuele therapie om de hoek kijken. Een therapeut helpt je met oefeningen en technieken om je spieren los te maken en het stuitje weer in balans te brengen. Dit verbetert niet alleen de stand, maar ook je comfort tijdens het zitten en bewegen.

Ontsteking of microtrauma's? Kalmte herstelt!

Ontstekingen of kleine blessures rond het staartbeen vragen om rust en ontstekingsremmende medicatie. Bij hardnekkige pijn komt een corticosteroïde-injectie soms van pas om de ontsteking te kalmeren. Met fysiotherapie wordt de druk op je stuitje verlicht door sterke spieren rondom te trainen.

Zenuwirritatie? Zenuw in de luwte

Zenuwpijn rondom het staartbeen veroorzaakt een uitstralende pijn die lastig te negeren is. Pijnstillers, ontstekingsremmers en soms een zenuwblokkade zijn de oplossing om de pijn te verzachten. Fysiotherapie en rekoefeningen zorgen voor ontspanning en minder belasting van de zenuw.

Tumor? Weg met de boosdoener

Bij een tumor rond het staartbeen is vaak een operatie nodig om de tumor te verwijderen. Na de ingreep krijg je begeleiding om weer soepel te kunnen bewegen. Fysiotherapie helpt je om mobiliteit terug te winnen en je rug en stuitje opnieuw te versterken.

Lees verder

• Gebroken staartbeen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Pijn aan stuitje: symptomen en oorzaken van gekneusd stuitje