Pijn aan stuitje: symptomen en oorzaken van gekneusd stuitje

Pijn aan het stuitje is een vervelende klacht met meerder mogelijke oorzaken. Pijn aan het stuitje na een val of trauma of een pijnlijk stuitje na bevalling of afvallen? Pijn aan het stuitje kent veel mogelijke oorzaken. Het stuitje (of stuitbeen, staartbot, staartbeen of officieel 'os coccygis') zijn de laatste vier onderling vergroeide wervels en bevindt zich direct boven de bilspleet. Het staartbeen stabiliseert het lichaam bij het zitten. Pijn aan stuitje wordt ook wel ‘coccygodynie’ genoemd. Pijn aam het stuitje komt relatief vaak voor, vooral pijn aan stuitje na val of bevalling. De pijn kan verergeren bij plotselinge bewegingen als niezen en hoesten. Pijn ter hoogte van het stuitje kan vooral pijnlijk zijn bij zitten en fietsen. Coccodynia komt van het Grieks en betekent letterlijk ‘pijn in de staart’. Behandelingen voor coccydynia zijn meestal niet-invasief en lokaal. In uitzonderlijke gevallen kan het staartbeen operatief worden verwijderd.

• Wat is pijn aan het stuitje?
• Coccygodynie
• Ongeval of overmatige druk
• Druk op het bot
• Epidemiologie van stuitpijn (coccygodynie)
• Anatomie van het stuitje
• Synoniemen
• Symptomen: pijn aan stuitje bij zitten
• Ontstaansmechanisme
• Oorzaken van een pijnlijk stuitje
• Pijn aan stuitje na een val (gekneusd stuitje)
• Na afvallen
• Ondergewicht of overgewicht
• Ouder worden
• Slechte houding
• Pijn aan stuitje na bevalling
• Pijn aan stuitje tijdens zwangerschap
• Pijnlijk stuitje na overmatige druk
• Tumor (kanker)
• Infectie
• Gewrichtsaandoening of spieraandoening
• Oorzaken van pijn aan het stuitje uit het niets
• Risicogroepen en risicofactoren voor pijn aan het stuitje
• Risicogroepen
• Risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling coccygodynie
• NSAID's
• Vermijd lang zitten
• Aangepaste kussen
• Laxeermiddelen
• Fysiotherapie (NIMOC-methode)
• Injecties
• Chirurgische behandeling
• Zelfzorg
• Prognose
• Preventie

Wat is pijn aan het stuitje?

Coccygodynie

Pijn aan stuitje wordt ook wel ‘coccygodynie’ genoemd. Het is niet precies duidelijk welke delen van de anatomie pijn in het stuitje veroorzaakt. In veel gevallen is de precieze oorzaak van de pijn niet bekend. Dit wordt wel idiopathische coccygodynie genoemd. Idiopathisch betekent zonder bekende oorzaak. In deze gevallen worden alleen de symptomen behandeld.

Ongeval of overmatige druk

In het algemeen kan de pijn worden veroorzaakt door een ongeval of overmatige druk, waardoor de botten buiten hun normale zeer beperkte bereik bewegen, wat resulteert in een ontsteking en gelokaliseerde pijn. Als gevolg van overmatige druk of een val, kan ook het botvlies dat het staartbeen beschermt geïrriteerd of ontstoken raken. In zeldzame gevallen kan er sprake zijn van een fractuur. In zeer zeldzame gevallen is een tumor of een infectie in het stuitbeen de primaire oorzaak van pijn in het stuitbeen.

Druk op het bot

Op het staartbeen hechten pezen van de rugspier en gewrichtsbanden van de wervelkolom aan, welke druk uitoefenen op het bot. Ook hierdoor kan pijn ontstaan.

Epidemiologie van stuitpijn (coccygodynie)

Stuitpijn, ook wel coccygodynie genoemd, is een aandoening die een aanzienlijke invloed kan hebben op de kwaliteit van leven. Het komt wereldwijd voor, al zijn er verschillen in frequentie en oorzaak tussen landen en bevolkingsgroepen. In totaal ervaart naar schatting 1 tot 2% van de bevolking in zijn of haar leven stuitpijn, waarbij het vrouwen vaker treft dan mannen. In Nederland worden jaarlijks duizenden mensen getroffen door coccygodynie, vooral volwassenen tussen de 30 en 50 jaar.

Leeftijds- en geslachtsverschillen
Stuitpijn komt significant vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met een verhouding van ongeveer 5:1. Vrouwen hebben een breder en beweeglijker bekken, waardoor het stuitje meer risico loopt op pijnklachten. Zwangerschap en bevalling vormen belangrijke risicofactoren, omdat tijdens de bevalling het stuitje naar achteren kan bewegen en beschadigd kan raken. Ongeveer 25% van de vrouwen ervaart enige mate van stuitpijn in de weken na de bevalling.

Stuitpijn treft voornamelijk volwassenen; de piekleeftijd ligt tussen de 30 en 50 jaar. Bij oudere volwassenen kan degeneratie van het sacrococcygeale gewricht leiden tot pijn, terwijl bij jongeren en kinderen stuitpijn vaker voorkomt door trauma, zoals een val. Bij jongeren komt coccygodynie relatief zelden voor en is het meestal tijdelijk.

Stuitpijn in Nederland en zes andere gebieden

• Nederland: In Nederland wordt stuitpijn bij ongeveer 1 tot 1,5% van de bevolking gerapporteerd. Vooral onder vrouwen tussen de 30 en 50 jaar komt coccygodynie vaak voor. Veelvoorkomende oorzaken zijn langdurig zitten op harde oppervlakken, trauma en zwangerschap. Fietsen, een populaire activiteit in Nederland, kan soms bijdragen aan stuitpijn, vooral bij gebruik van een slecht zadel.
• Verenigde Staten: In de Verenigde Staten heeft naar schatting 1% van de volwassenen ooit last van stuitpijn gehad. Overgewicht en langdurig zitten worden vaak genoemd als risicofactoren. De prevalentie ligt iets hoger in stedelijke gebieden door een sedentaire levensstijl.
• Verenigd Koninkrijk: In het Verenigd Koninkrijk komt stuitpijn voor bij ongeveer 1% van de bevolking. Vooral zwangerschap en bevalling zijn belangrijke oorzaken. Ook langdurig zitten, bijvoorbeeld door werk op kantoor, verhoogt de kans op klachten.
• Duitsland: In Duitsland zijn de cijfers vergelijkbaar met die van Nederland, met ongeveer 1,5% van de volwassenen die op enig moment stuitpijn ervaart. Vooral onder mensen met zittend werk komt coccygodynie vaak voor.
• Zweden: Zweden heeft naar schatting 0,8 tot 1% prevalentie van stuitpijn. Veelvoorkomende oorzaken zijn vallen tijdens sporten zoals skiën en langdurig zitten. De medische zorg richt zich vaak op pijnbestrijding en fysiotherapie.
• India: In India wordt stuitpijn minder vaak gemeld, met een prevalentie van ongeveer 0,5%. Dit kan komen door een andere meldingscultuur of minder aandacht voor stuitpijn. Trauma door vallen is de meest gemelde oorzaak.
• Japan: In Japan komt coccygodynie voor bij minder dan 1% van de bevolking. Vooral onder oudere volwassenen wordt het gemeld, vaak als gevolg van degeneratieve aandoeningen en valincidenten.

Risicofactoren
Er zijn verschillende factoren die de kans op stuitpijn vergroten:

• Geslacht: Vrouwen hebben vijf keer meer kans op stuitpijn dan mannen door hun anatomie en hormonale veranderingen.
• Leeftijd: Mensen tussen de 30 en 50 jaar hebben de meeste kans op stuitpijn.
• Obesitas: Mensen met overgewicht hebben vaker stuitpijn, doordat verhoogd lichaamsgewicht extra druk uitoefent op het stuitje. In Nederland komt stuitpijn bij mensen met obesitas bijna twee keer zo vaak voor als bij mensen met een normaal gewicht.
• Ondergewicht: Ook mensen met ondergewicht hebben meer kans op stuitpijn, doordat er minder vetweefsel is om het stuitje te beschermen.
• Langdurig zitten: Mensen die langdurig op harde of ongelijke oppervlakken zitten, zoals kantoorwerkers, hebben een verhoogde kans op stuitpijn. In Nederland heeft naar schatting 20% van de mensen met stuitpijn een zittend beroep.
• Trauma: Een directe val op het stuitje is een veelvoorkomende oorzaak van coccygodynie. In Nederland wordt 15% van de gevallen veroorzaakt door een val.
• Zwangerschap en bevalling: Tijdens zwangerschap en bevalling wordt het stuitje onder druk gezet, wat kan leiden tot pijn. Ongeveer 25% van de vrouwen in Nederland ervaart stuitpijn na de bevalling.

Internationale verschillen
De prevalentie van stuitpijn varieert wereldwijd. In Westerse landen zoals Nederland, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk wordt stuitpijn vaker gerapporteerd, waarschijnlijk door een hogere mate van bewustwording en beschikbaarheid van gezondheidszorg. In India en Japan worden minder gevallen gemeld, mogelijk door culturele verschillen in het bespreken van dergelijke klachten of beperkte toegang tot gezondheidszorg.

Prognose en beloop
De meeste mensen met stuitpijn herstellen binnen enkele weken tot maanden. Vroege interventie, zoals het vermijden van druk op het stuitje en het gebruik van speciale zitkussens, helpt vaak om de klachten te verminderen. Ongeveer 5 tot 10% van de mensen ontwikkelt echter chronische coccygodynie, waarbij de pijn langer dan drie maanden aanhoudt. Bij chronische klachten wordt vaak fysiotherapie ingezet, soms in combinatie met pijnstillende injecties of andere medische behandelingen.

Anatomie van het stuitje

Het stuitje, ook wel bekend als het staartbeen of coccyx, is een klein maar bijzonder deel van ons skelet. Het bevindt zich aan het uiteinde van de wervelkolom, onderaan de ruggengraat, en vormt het laatste segment. Vaak gezien als een overblijfsel van onze evolutionaire voorouders met een staart, speelt het stuitje nog steeds een belangrijke rol in de stabiliteit en mobiliteit van het bekkengebied.

Het stuitje bestaat uit drie tot vijf samengevoegde of gedeeltelijk vergroeide wervels (coccygeale wervels). Het aantal wervels verschilt per persoon, wat kan verklaren waarom sommigen vatbaarder zijn voor stuitpijn. Deze wervels zijn klein en bewegen beperkt, maar die kleine mate van beweging zorgt ervoor dat het stuitje schokken kan opvangen wanneer we zitten of opstaan.

Het staartbeen heeft de vorm van een omgekeerde piramide, met een smalle top die naar beneden en iets naar voren wijst. Bovenaan vormt het stuitje een gewricht met het heiligbeen (sacrum), het sacrococcygeale gewricht. Dit gewricht is met ligamenten verbonden en heeft een beperkte bewegingsmogelijkheid, zoals tijdens de geboorte, waarbij het stuitje iets naar achteren beweegt.

Bindweefsel en spieren rondom het stuitje
Rondom het stuitje bevinden zich diverse spieren, pezen en ligamenten die bijdragen aan de stabiliteit van het bekken en het staartbeen. Belangrijke spieren zijn de levator ani-spieren, die samen de bekkenbodem vormen. Deze spieren ondersteunen de bekkenorganen, zoals de blaas, baarmoeder en darmen, en zijn betrokken bij functies zoals urineren en ontlasting. Daarnaast zorgen ligamenten, zoals het anococcygeale ligament, voor fixatie van het stuitje, wat gevoelig kan zijn bij overbelasting of letsel.

De spieren en ligamenten rondom het stuitje werken samen met andere bekkenbodemspieren om een stabiele basis voor het lichaam te vormen en bijdragen aan dagelijkse bewegingen zoals zitten, opstaan en lopen. Ook spieren zoals de gluteus maximus (de grote bilspier) zijn aan het stuitje bevestigd en ondersteunen bewegingen van de heup en het bekken.

Relatie met stuitpijn (coccygodynie)
Stuitpijn, of coccygodynie, ontstaat wanneer het stuitje of de omliggende weefsels geïrriteerd, ontstoken of beschadigd raken. De oorzaken van stuitpijn zijn uiteenlopend en kunnen variëren van acute trauma's, zoals een val op het stuitje, tot langdurige druk door vaak zitten op harde ondergronden. Ook herhaalde microtrauma's, bijvoorbeeld door fietsen of paardrijden, kunnen chronische pijn veroorzaken.

Tijdens het zitten rust een groot deel van het lichaamsgewicht op het stuitje, vooral bij een slechte houding of langdurig achterover leunen. Dit kan leiden tot overmatige druk op het stuitje en irritatie van de ligamenten en spieren. Mensen met overgewicht lopen een verhoogd risico op coccygodynie door de verhoogde druk op het stuitje, terwijl ondergewicht kan leiden tot onvoldoende bescherming van het stuitje, waardoor irritatie sneller optreedt.

Ook veranderingen in de beweeglijkheid van het sacrococcygeale gewricht dragen bij aan pijnklachten. Bij sommige mensen is het stuitje juist te beweeglijk, terwijl bij anderen het stuitje vastzit, wat beide tot irritatie kan leiden.

Oorzaken van stuitpijn

• Trauma: Een directe val op de bilstreek is een van de meest voorkomende oorzaken van stuitpijn en kan resulteren in een blauwe plek, verstuiking of zelfs een breuk.
• Zwangerschap en bevalling: Tijdens de zwangerschap beweegt het lichaam van een vrouw om ruimte te maken voor de baby. Het stuitje kan tijdens de bevalling naar achteren kantelen, wat kan leiden tot irritatie en pijn.
• Langdurig zitten: Zitten op harde of ongelijke oppervlakken kan de druk op het stuitje verhogen, wat pijn veroorzaakt.
• Degeneratieve veranderingen: Met het ouder worden kunnen er degeneratieve veranderingen optreden in het gewricht en de ligamenten rondom het stuitje, wat tot chronische pijn kan leiden.

Functie van het stuitje
Het stuitje wordt vaak gezien als een rudimentair lichaamsdeel, maar het heeft een belangrijke functie in ons bewegingsapparaat. Het stuitje dient als aanhechtingspunt voor verschillende spieren, ligamenten en pezen die de bekkenbodem ondersteunen. Het draagt ook bij aan de verdeling van krachten tijdens zitten en opstaan, en speelt daardoor indirect een rol bij het ondersteunen van de bekkenorganen en het behouden van een goede houding.

Het begrijpen van de anatomie van het stuitje helpt om inzicht te krijgen in de oorzaken van stuitpijn. Het is een samenspel van botstructuren, gewrichten, ligamenten en spieren dat zorgt voor stabiliteit, maar dat ook gevoelig is voor pijn en irritatie wanneer er verstoring optreedt.

Synoniemen

Pijn aan het stuitje stata ook bekend als:

• coccygodynie
• coccyalgie
• coccydynie
• coccygeale pijn
• coccyx-pijn
• pijn aan het staartbeen
• staartbeenpijn
• stuitpijn

Symptomen: pijn aan stuitje bij zitten

Je ervaart milde tot ernstige pijn aan het staartbeentje zelf. Deze pijn is niet voelbaar in de onderste ledematen of het bekkengebied (bekkenpijn). Je kunt constant ongemak of pijn rond het stuitje ervaren, maar het is ook mogelijk dat je pas wat voelt bij een beweging of bij het uitoefenen van druk, bijvoorbeeld tijdens het persen bij poepen of pijn aan het stuitje bij hoesten of niezen. Tijdens de geslachtsgemeenschap ervaren sommige mensen toegenomen pijn ana het staartbeen. Sommige mensen hebben last van pijn wanneer ze zitten of achteroverleunen. De pijn kan ook verergeren bij het zitten op een harde ondergrond of het leunen tegen een muur. Sommige mensen ervaren pijn aan het stuitje wanneer ze gaan staan vanuit een zittende positie, maar andersom kan ook.

Ontstaansmechanisme

Pijn aan het stuitje, ook wel coccygodynie genoemd, is een vaak onderschatte klacht die kan voortkomen uit diverse biomechanische, neurologische en inflammatoire processen. Het stuitje, dat anatomisch bekendstaat als het staartbeen of os coccygis, is een klein, driehoekig botstructuur aan het uiteinde van de wervelkolom. Hoewel het klein lijkt, speelt het een belangrijke rol als steunpunt voor ligamenten, spieren en zelfs de bekkenbodem. Wanneer deze structuren worden verstoord of overbelast, kan dit een cascade van pijn veroorzaken. Hier volgt een uitgebreide analyse van het ontstaansmechanisme.

Biomechanische factoren: druk en impact
Het stuitje is een cruciaal contactpunt bij zitten en kan aanzienlijke druk ervaren, vooral op harde oppervlakken. Langdurige of herhaalde belasting kan leiden tot kleine microtrauma’s aan het kraakbeen dat de botsegmenten verbindt. Een val op het stuitje, bijvoorbeeld tijdens een fietsongeval of door een glijpartij, kan resulteren in een kneuzing, scheur, of zelfs een breuk. Bij vrouwen kan de bevalling een extra risicofactor zijn, waarbij het stuitje wordt belast door de passage van de baby door het bekkenkanaal, soms met langdurige schade tot gevolg.

Ontsteking en irritatie van omliggende weefsels
Het stuitje is omgeven door ligamenten en spieren, waaronder de bekkenbodemspieren. Irritatie of ontsteking van deze structuren, bijvoorbeeld door overbelasting of verkeerde lichaamshouding, kan leiden tot pijn die direct op het stuitje wordt gevoeld. Chronische spanning in de bekkenbodemspieren, vaak door stress of een verkeerde zithouding, kan ook bijdragen aan aanhoudende pijn.

Neurologische prikkeling: zenuwpijn als boosdoener
Het stuitje is rijkelijk voorzien van zenuwen, waaronder takken van de sacrale plexus. Irritatie of compressie van deze zenuwen, bijvoorbeeld door een ontsteking of zwelling, kan leiden tot scherpe of brandende pijn die naar de omliggende gebieden uitstraalt. In sommige gevallen kan een hernia in het onderste deel van de wervelkolom (lumbosacraal gebied) druk uitoefenen op zenuwen die pijnsignalen naar het stuitje doorsturen, wat het gevoel van pijn verergert.

Degeneratieve processen en anatomische afwijkingen
Bij oudere mensen kan slijtage van het kraakbeen tussen de botsegmenten van het stuitje leiden tot pijnlijke wrijving en ontsteking. Anatomische variaties, zoals een abnormale kromming van het stuitje, maken sommige mensen gevoeliger voor coccygodynie. Deze afwijkingen kunnen aangeboren zijn of zich ontwikkelen door trauma of chronische overbelasting.

Rol van systemische en inflammatoire aandoeningen
Systemische aandoeningen zoals artritis kunnen het kraakbeen en de gewrichten rond het stuitje aantasten. Bij mensen met auto-immuunziekten, zoals spondylitis ankylosans, kan ontsteking in het bekkengebied zich uitbreiden naar het stuitje, wat pijn en stijfheid veroorzaakt. Zelfs infecties, zoals een pilonidaal abces (een cyste in de buurt van het stuitje), kunnen lokale druk en ontsteking veroorzaken.

Psychische en psychosomatische factoren
Bij sommige mensen speelt stress een indirecte rol in coccygodynie. Chronische spanning kan leiden tot verhoogde spierspanning in de bekkenbodem, wat een vicieuze cirkel van pijn en discomfort in stand houdt. Bovendien kan pijn rond het stuitje bij stressgevoelige individuen langer aanhouden door centrale sensitisatie, waarbij het zenuwstelsel overgevoelig wordt voor pijnprikkels.

Oorzaken van een pijnlijk stuitje

Een pijnlijk stuitje kan worden veroorzaakt door onder meer één van de volgende onderliggende oorzaken:

• na lokaal trauma;
• na een bevalling;
• tijdens de zwangerschap;
• na overmatige druk;
• na afvallen;
• door tumor of infectie; en
• door gewrichtsaandoening of spieraandoening.

Stuitpijn wordt vaak veroorzaakt door een scheefstand van het staartbeen (stuitje), bijvoorbeeld na een lokaal trauma.

Pijn aan stuitje na een val (gekneusd stuitje)

Lokaal trauma - vaak door een val op het stuitje - is waarschijnlijk de meest voorkomende oorzaak van pijn aan het stuitje. Het staartbeen kan na een val gekneusd of gebroken zijn.

Na afvallen

Als je te snel veel gewicht verliest, kan je last krijgen van pijn aan het stuitje doordat je de beschermlaag verliest van je staartbeen waardoor je meer kans hebt om het te verwonden. Het is daarom belangrijk om langzaamaan gewicht te verliezen door gezond te eten en meer te bewegen; een crashdieet wordt afgeraden.

Ondergewicht of overgewicht

Overgewicht of obesitas kan een overmatige druk uitoefenen op je stuitbeen als je gaat zitten. Dit kan pijn aan het stuitje veroorzaken of reeds bestaande pijn verergeren. Ook krijgen mensen met ondergewicht sneller te maken met pijn aan het stuitje. Zij hebben namelijk onvoldoende vet op de billen, wat bij het zitten zorgt voor wrijving tegen het weefsel rond het staartbeen, wat pijn veroorzaakt.

Ouder worden

Naarmate je ouder wordt, kunnen de kleine schijfjes raakbeen (een taai, flexibel weefsel) die het stuitje op zijn plaats te houden, slijten, wat leidt tot pijn.

Slechte houding

Lang in een ongemakkelijke houding zitten, zoals op het werk of tijdens het autorijden, kan te veel druk uitoefenen op je stuitbeen. Dit veroorzaakt pijn en ongemak dat erger wordt naarmate je langer in deze positie blijft.

Pijn aan stuitje na bevalling

Tijdens de bevalling passeert het hoofd van de baby over de bovenkant van het stuitbeen. Hierbij ontstaat druk tegen het stuitbeen. Dit kan soms leiden tot schade aan de stuitbeenstructuren. Slechts zelden leidt de druk tot een breuk in het stuitbeen.

Pijn aan stuitje tijdens zwangerschap

De bekkenbodem is een soort kommetje van spieren die het bekken van onder afsluit. De voorzijde wordt begrensd door het schaambeen en de achterzijde door het stuitje. Het is de basis waar alle bekkenorganen, de blaas, darmen en baarmoeder, op rusten. Daarnaast is het een actieve ondersteuner van de werking van de bekkenorganen. De bekkenbodem speelt een belangrijke rol bij poepen, plassen en vrijen. Bekkenklachten kunnen zowel voor als na de bevalling ontstaand oor verweking van het kapsel-bandenapparaat in het bekkengebied. Dit gebeurt onder invloed van het zwangerschapshormoon relaxine. Bij een verkeerde houding en/of overbelasting kan in het reeds verzwakte bekkengebied bekkenpijn ontstaan.

Pijnlijk stuitje na overmatige druk

Bepaalde activiteiten die langdurige (en overmatige) druk op het stuitje uitoefenen, zoals paardrijden en na zitten op een hard oppervlak voor langere tijd, kunnen pijn in het stuitbeen veroorzaken. Soms kan deze pijn chronische vormen aannemen.

Tumor (kanker)

Slechts in zeldzame gevallen is een pijnlijk stuitje te wijten aan een tumor of infectie in het stuitbeengebied. Bijvoorbeeld botkanker of botmetastasen (uitzaaiingen van kanker in het bot).

Infectie

Pijn aan het stuitje kan ook komen door een infectie in het stuitbeengebied. Bij een sinus pilonidalis of haarnestcyste kan ook pijn in je staartbeen ontstaan.

Gewrichtsaandoening of spieraandoening

Pijn aan het stuitje kan ook gerelateerd zijn aan een gewrichts- of spieraandoening, zoals reuma, artrose, bekkeninstabiliteit, verzwakking van de bekkenbodemspieren, een beknelde zenuw, ziekte van Bechterew en fibromyalgie.

Pijn aan het stuitje uit het niets: als je staartbeen je plotseling in de steek laat

Je hebt het vast weleens meegemaakt: je zit lekker op de bank, staat op, en BAM, daar is het – een scherpe, zeurende pijn onderaan je rug. Het voelt alsof je stuitje, normaal zo onopvallend aanwezig, ineens besluit om alle aandacht op zich te vestigen. Pijn aan het stuitje, ook wel coccygodynie genoemd, kan zomaar uit het niets de kop opsteken, zonder dat je er iets geks voor hebt gedaan. Hoe kan dat nou? Laten we duiken in het mysterie van deze spontane stuitpijn.

Het mysterie van plotselinge stuitpijn
Je vraagt je misschien af hoe zo’n pijn aan je stuitje zomaar kan opduiken. Je hebt niet hard gevallen, geen marathon gefietst en zelfs die ene pilatespose waar je een haat-liefdeverhouding mee hebt, heb je deze week gelaten voor wat het is. Toch is daar die pijn, onverwacht en onaangenaam. Vaak speelt er een combinatie van factoren die samen voor deze spontane coccygodynie zorgen: spieren die wat meer gespannen zijn dan je denkt, een houding die misschien niet ideaal is geweest, of simpelweg de stress van het alledaagse leven die doorwerkt tot in de puntjes van je lichaam.

Risicogroepen en risicofactoren voor pijn aan het stuitje

Pijn aan het stuitje, of coccydynie, komt voor bij verschillende groepen mensen en kan door uiteenlopende factoren worden veroorzaakt. Sommige mensen lopen meer risico op het ontwikkelen van deze klacht vanwege hun levensstijl, gezondheidstoestand of specifieke omstandigheden. Hieronder bespreken we de belangrijkste risicogroepen en -factoren.

Risicogroepen

Vrouwen
Vrouwen lopen vijf keer zoveel risico op het ontwikkelen van pijn aan het stuitje als mannen. Dit komt voornamelijk door de anatomische verschillen in het bekken. Tijdens de zwangerschap en bevalling wordt het stuitbeen onder druk gezet, wat kan leiden tot coccydynie. Na de bevalling kan deze pijn vaak nog enige tijd aanhouden.

• Feit: Pijn aan het stuitje komt in ongeveer 70% van de gevallen voor bij vrouwen, vooral na de zwangerschap.

Zwangere vrouwen en vrouwen na de bevalling
Zwangere vrouwen lopen een groter risico op pijn aan het stuitje door de toenemende druk op de onderrug en het stuitje naarmate de zwangerschap vordert. Tijdens de bevalling kan het stuitje zelfs worden verschoven of gekneusd, wat pijn veroorzaakt. Na de bevalling kan herstel langzaam gaan, waarbij de klachten soms enkele maanden aanhouden.

Mensen met een zittende levensstijl of zittend beroep
Personen die veel zitten, zoals kantoormedewerkers, chauffeurs, en mensen met zittende beroepen, lopen een hoger risico op coccydynie. Langdurig zitten kan het stuitbeen belasten, vooral als de stoel of zitplek hard of slecht ondersteunend is.

Sporters met vallen of druk op het staartbeen
Sporters die betrokken zijn bij sporten waar vallen of druk op het stuitbeen veel voorkomt, zoals wielrennen, skaters, paardrijden, skiën, en schaatsen, kunnen een verhoogd risico hebben op stuitpijn door direct letsel of herhaalde belasting.

• Voorbeeld: Paardrijden kan stuitklachten verergeren doordat de ruiter langere tijd zit en het stuitje belast bij sprongen of hobbels.

Mensen met overgewicht of obesitas
Overgewicht zorgt voor extra druk op het stuitbeen, vooral tijdens zitten. Dit kan leiden tot pijn en ongemak, vooral als het gewicht niet goed verdeeld is over het lichaam of als de zithouding slecht is.

• Feitje: Mensen met obesitas hebben vaker last van stuitpijn, omdat het extra gewicht meer druk uitoefent op het stuitje bij zitten.

Mensen met rugklachten of degeneratieve aandoeningen
Personen met chronische rugklachten, artrose, of andere degeneratieve aandoeningen aan de wervelkolom hebben een verhoogd risico op coccydynie. De degeneratie van de gewrichten kan de druk op het stuitbeen verhogen, wat pijn veroorzaakt.

Mensen die vaak zitten
Mensen die werk verrichten waarbij ze lang achter een bureau zitten, zoals kantoormedewerkers of chauffeurs, lopen meer risico op het ontwikkelen van stuitpijn door de constante druk op het stuitbeen.

Postoperatieve patiënten
Na operaties in het bekkengebied of wervelkolom kunnen mensen vatbaarder zijn voor pijn aan het stuitje als gevolg van verlittekening of veranderde anatomische structuren.

Risicofactoren

Trauma of letsel
Vallen op het stuitje of een harde stoot kan het stuitbeen direct beschadigen, waardoor het gebroken, gekneusd of verschoven raakt. Dit leidt vaak tot acute pijn, die zonder behandeling weken tot maanden kan aanhouden.

• Voorbeeld: Een val op een gladde ijsbaan kan resulteren in een gekneusd of gebroken stuitje, wat langdurige pijn bij zitten of bewegen veroorzaakt.

Langdurig zitten op harde oppervlakken
Lang zitten op harde, oncomfortabele oppervlakken, zoals houten stoelen of beton, kan het stuitbeen irriteren en overbelasten. Dit kan leiden tot coccydynie, vooral als de zithouding niet optimaal is.

Lichamelijke afwijkingen
Bij sommige mensen is de hoek van het stuitbeen afwijkend, wat het risico op coccydynie verhoogt. Dit kan aangeboren zijn of zich ontwikkelen door letsel of degeneratie van het kraakbeen rond het stuitje.

Postoperatieve complicaties
Mensen die operaties hebben ondergaan in het gebied van de onderrug of het bekken, zoals rug- of heupoperaties, kunnen een verhoogd risico hebben op pijn in het stuitje. Operaties kunnen het omliggende weefsel verzwakken of zenuwen irriteren, wat tot pijn leidt.

Veranderingen door veroudering
Naarmate mensen ouder worden, neemt de kans op coccydynie toe door de natuurlijke degeneratie van kraakbeen en botten. Het kraakbeen in de gewrichten van het stuitbeen kan dunner worden, waardoor het stuitje kwetsbaarder wordt voor druk en letsel.

• Feitje: Ouderen lopen vaker risico op pijn aan het stuitje door degeneratie van het kraakbeen en botten in de wervelkolom.

Onderzoek en diagnose

Wanneer je last hebt van pijn aan het stuitje (coccydynie), kan het een flinke impact hebben op je dagelijkse leven. De pijn kan variëren van mild ongemak tot scherpe, stekende pijn, vooral bij het zitten of het uitvoeren van bepaalde bewegingen. Om de juiste diagnose te stellen, zal de arts een aantal stappen ondernemen om de oorzaak van de klachten te achterhalen. Hieronder een overzicht van hoe het onderzoek en de diagnose van pijn aan het stuitje doorgaans verloopt, ondersteund met een praktijkvoorbeeld.

Anamnese (het gesprek met de arts)
De eerste stap in de diagnose van stuitpijn is een uitgebreid gesprek met de arts, waarbij je klachten en medische geschiedenis worden besproken. De arts zal vragen stellen zoals:

• Wanneer begon de pijn aan het stuitje?
• Is er sprake geweest van een trauma, zoals een val of een harde stoot tegen het stuitje?
• Verergert de pijn bij specifieke activiteiten, zoals zitten, lopen of opstaan?
• Zijn er andere symptomen, zoals tintelingen, gevoelloosheid of uitstralende pijn naar de benen?

Dit gesprek helpt de arts om een beeld te krijgen van mogelijke oorzaken en kan ook duidelijk maken of verdere onderzoeken nodig zijn.

• Sophie, een 35-jarige vrouw, bezoekt haar huisarts vanwege aanhoudende pijn aan het stuitje. Ze vertelt dat de klachten begonnen na een val tijdens het schaatsen enkele weken geleden. De pijn is het ergst bij het zitten, vooral op harde stoelen, en verergert tijdens het opstaan uit een zittende positie. Tijdens het gesprek geeft ze aan dat ze geen eerdere rugklachten heeft gehad.

Lichamelijk onderzoek
Na de anamnese zal de arts een lichamelijk onderzoek uitvoeren. Dit bestaat uit:

• Palpatie (aftasten) van het stuitje: De arts voelt voorzichtig aan het gebied rond het stuitje om te controleren op pijn, zwelling of abnormale beweeglijkheid van het stuitbeen. Bij ernstige pijn kan dit onderzoek onaangenaam zijn, maar het geeft waardevolle informatie over de ernst van het probleem.
• Bewegingsonderzoek: De arts zal je vragen om bepaalde bewegingen uit te voeren, zoals vooroverbuigen of opstaan uit een stoel, om te zien of dit de pijn verergert.

• Bij Sophie voert de arts een lichamelijk onderzoek uit waarbij lichte druk op het stuitje hevige pijn veroorzaakt. Verder onderzoek wordt aanbevolen om te bepalen of er sprake is van een breuk of kneuzing.

Beeldvormend onderzoek
Als de arts vermoedt dat er sprake is van een breuk of andere schade aan het stuitje, kan hij beeldvormende onderzoeken aanvragen. Deze onderzoeken helpen om interne structuren te visualiseren en de juiste diagnose te stellen.

• Röntgenfoto: Een röntgenfoto kan worden gebruikt om een fractuur in het stuitje uit te sluiten of te bevestigen. Dit is vooral nuttig bij patiënten die een val hebben meegemaakt of een trauma aan het stuitje hebben opgelopen.
• MRI-scan: In sommige gevallen, vooral wanneer de oorzaak niet duidelijk is, kan een MRI-scan nodig zijn. Dit onderzoek geeft een gedetailleerd beeld van de weke delen rond het stuitje, zoals spieren, ligamenten en kraakbeen. Een MRI kan ook helpen bij het opsporen van tumoren of ontstekingen die pijn aan het stuitje kunnen veroorzaken.
• CT-scan: Een CT-scan wordt zelden gebruikt, maar kan nuttig zijn als er verdenking is op complexe botbreuken of andere aandoeningen die moeilijk te zien zijn op een röntgenfoto.

Feitje: Hoewel röntgenfoto's in veel gevallen voldoende zijn om een breuk in het stuitje op te sporen, wordt bij langdurige pijn die niet reageert op behandeling vaak een MRI-scan aangevraagd. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 10-20% van de patiënten met chronische coccydynie een onderliggende weke-delenaandoening heeft.

Zenuwtesten of injecties
Bij vermoeden van zenuwpijn, bijvoorbeeld door beknelling, kan de arts besluiten om een diagnostische injectie met een verdovend middel toe te dienen in het pijnlijke gebied. Als de pijn tijdelijk vermindert, kan dit erop wijzen dat de zenuwen betrokken zijn bij de klachten. Dit kan ook helpen bij het lokaliseren van de exacte plek van de pijn.

• Na de röntgenfoto blijkt dat Sophie geen breuk heeft, maar wel een gekneusd stuitje. De arts bespreekt met haar de volgende stappen en stelt pijnstilling en fysiotherapie voor om haar klachten te verlichten.

Bloedonderzoek
In sommige gevallen kan bloedonderzoek worden uitgevoerd om eventuele onderliggende oorzaken van coccydynie, zoals infecties of auto-immuunziekten, op te sporen. Dit wordt vooral gedaan wanneer er sprake is van onverklaarbare zwelling, roodheid of warmte in het gebied van het stuitje.

Behandeling coccygodynie

Behandelingen voor coccygodynie zijn meestal niet-invasief en lokaal. Onder niet-invasief worden behandelingen verstaan die niet als belastend voor de patiënt kunnen worden beschouwd. De behandeling kan onder meer bestaan uit:

NSAID's

Niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's). Deze middelen dragen bij aan het verminderen van de ontsteking rond het stuitbeen, dat meestal de oorzaak is van de pijn.

Vermijd lang zitten

Vermijden dat de patiënt langere perioden achter elkaar moet zitten en het zo veel mogelijk voorkomen van druk in de omgeving van het staartbeen. Meer bewegen is verstandig.

Aangepaste kussen

Een aangepaste kussen kan helpen de druk op de stuit te verminderen bij het zitten. Gebruik bij voorkeur een schuimrubber kussen in een U-vorm of V-vorm is, waarbij de rug open is, zodat niets het stuitbeen raakt. Elk type kussen of zithouding die bijdraagt aan vermindering van de stuit, is ideaal.

Laxeermiddelen

Als pijn in het stuitje wordt veroorzaakt of toeneemt door of tijdens de stoelgang of obstipatie, dan worden zachtmakende laxeermiddelen (emollientia) en een verhoogde inname van vezels en water aanbevolen.

Fysiotherapie (NIMOC-methode)

Fysiotherapie kan zinvol zijn bij pijn aan het stuitje en kan bij veel mensen effect sorteren. Fysiotherapeutische technieken kunnen toegepast worden om het stuitje de eigen natuurlijke positie terug te geven. Het gaat hierbij om de NIMOC-methode. NIMOC is de afkorting van Non-Invasive Mobilization of the Coccyx. Dit betekent een uitwendige behandeling van het stuitje waarbij de afwijkende stand wordt hersteld. De gebruikte technieken zijn eenvoudig, pijnvrij en zeer effectief: al na de eerste behandeling zakt de pijn tot een acceptabel niveau en reeds binnen een paar maanden wordt de pijn volledig onder controle gebracht en verdwijnt in veel gevallen volledig.

Injecties

Bij aanhoudende of ernstige pijn kunnen injecties met steroïden en lokaal anaestheticum pijnverlichting geven. Sommige patiënten vinden verlichting van de pijn door een chiropractische of fysiotherapeutische behandeling.

Chirurgische behandeling

Bij chronische pijn die niet verlicht of goed gecontroleerd kan worden met niet-chirurgische behandeling en activiteiten, is chirurgische verwijdering van (een deel van) het stuitbeen (coccygectomy) een optie. Deze operatie wordt zelden uitgevoerd. Herstel van de operatie is een langdurig en ongemakkelijk proces voor de patiënt.

Zelfzorg

De volgende zelfzorgmaatregelen kunnen pijn aan het stuitje helpen verlichten:

• Het toepassen van warmte of koude op het getroffen gebied verlicht pijnklachten. Doe dit dagelijks gedurende twintig minuten per keer.
• Zorg voor zitplaats met een kussen.
• Neem bovendien regelmatig pauzes zodat je niet te lang achter elkaar op een stoel zit (of ga werken achter een zit-sta-bureau).
• Masseer twee keer per dag het pijnlijke deel gedurende tien tot vijftien met massageolie.
• Dagelijks gedurende tien tot vijftien minuten in warm water met Epsom Zout baden.
• Pijnstillers en ontstekingsremmers kunnen de pijn verlichten. Vaak helpt een paracetamol al.

Prognose

De prognose voor pijn aan het stuitje, ook bekend als coccygodynie, hangt af van verschillende factoren die samen de duur en ernst van de klachten beïnvloeden. Hier zijn de belangrijkste aspecten die een rol spelen bij het herstelproces en de prognose.

Onderliggende oorzaak
De aard van het probleem is vaak bepalend voor hoe snel en volledig herstel plaatsvindt. Bij een traumatische oorzaak, zoals een val op het stuitje of een directe impact, kan de prognose gunstig zijn als er geen sprake is van ernstige schade, zoals een breuk of dislocatie.

• Traumatisch letsel: Blauwe plekken en lichte kneuzingen genezen meestal binnen enkele weken met rust en symptomatische behandeling. Breuken of dislocaties kunnen echter een langere hersteltijd vergen, afhankelijk van de ernst.
• Niet-traumatische oorzaken: Wanneer de pijn te maken heeft met aandoeningen zoals artritis, een tumor, of een infectie, kan de prognose variëren afhankelijk van de behandelmogelijkheden en de onderliggende gezondheidstoestand.

Ernst van de verwonding
Bij traumatische letsels aan het stuitje speelt de ernst van de verwonding een grote rol.

• Milde verwondingen: Kneuzingen of kleine scheurtjes genezen meestal binnen 2-4 weken met minimale interventie, zoals pijnstilling en zitkussens.
• Complexe verwondingen: Bij breuken of dislocaties kan de hersteltijd oplopen tot enkele maanden. Een chirurgische ingreep kan soms nodig zijn als de pijn aanhoudt of het stuitje instabiel blijft.

Reactie op medische behandeling
Hoe goed je lichaam reageert op de voorgeschreven behandeling heeft een aanzienlijke invloed op de prognose.

• Conservatieve therapie: De meeste gevallen verbeteren met eenvoudige maatregelen zoals ontstekingsremmers, fysiotherapie en het vermijden van druk op het stuitje.
• Invasieve behandeling: Bij aanhoudende klachten kan een injectie met corticosteroïden of zelfs een chirurgische verwijdering van het stuitje (coccygectomie) nodig zijn. In dergelijke gevallen hangt de prognose af van het succes van de interventie.

Herstel- en genezingsvermogen
Ieder lichaam reageert anders op letsel en behandeling. Factoren zoals leeftijd, algehele gezondheid, en het vermogen van je lichaam om ontstekingen en schade te herstellen, spelen een cruciale rol.

• Jonge, gezonde individuen: Deze groep heeft doorgaans een sneller herstel door een betere doorbloeding en een effectiever regeneratievermogen.
• Ouderen of mensen met chronische aandoeningen: Bij deze groep kan het herstel langer duren, vooral als er sprake is van onderliggende aandoeningen zoals osteoporose of diabetes, die het genezingsproces vertragen.

Chronische pijnklachten
Ofschoon de meeste mensen met stuitpijn volledig herstellen, kan een klein percentage chronische klachten ontwikkelen.

• Oorzaken van chronische pijn: Langdurige coccygodynie kan worden veroorzaakt door littekenweefsel, zenuwbeschadiging of aanhoudende ontstekingen.
• Behandeling van chronische klachten: Multidisciplinaire therapie, zoals fysiotherapie, pijnbestrijding en psychologische ondersteuning, kan nodig zijn om de impact van chronische pijn te verminderen.

Preventie

De meeste staartbeenblessures zijn toevallig (zoals een val op het ijs bij het schaatsen) en kunnen daarom niet volledig worden vermeden. Draag de juiste beschermende kleding bij deelname aan contactsporten die mogelijk kunnen leiden tot letsel aan je stuitje. Zorg dat je een gezond gewicht bereikt en handhaaft, niet te snel afvalt en voldoende beweegt en niet hele dagen zit.

Lees verder

• Lage rugpijn: oorzaken en behandeling acute lage rugklachten
• Gebroken staartbeen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Pijn aan de anus of anale pijn: oorzaken van pijnlijke anus
• Staartbeen (stuitje): functie, taken, anatomie en klachten
• Pijn in de zij of flank: rechts en links en pijn in de rug