Alcoholisme – de psychische gevolgen

Van alle intoxicerende stoffen, zoals in drugs en tabaksrook, spant alcohol zonder twijfel de kroon. De gevolgen zijn zeer ingrijpend voor zowel het individu als de directe omgeving, maar ook voor de samenleving als geheel. Langdurig alcoholmisbruik heeft ernstige lichamelijke effecten, maar de psychische consequenties worden vaak onderschat. De geestelijke achteruitgang door alcohol staat in het teken van de teloorgang van de mens. Chronisch alcoholmisbruik veroorzaakt tal van psychiatrische ziektebeelden, variërend van de pathologische alcoholroes tot de bekende alcoholparanoia en de verwoestende ziekte van Korsakov. Alcoholisme ontwikkelt zich vaak sluipend. In veel gevallen staat gewoontedrinken aan de basis ervan.

Inhoud

• Van gewoontedrinker tot chronische drinker
• Onthoudingsverschijnselen
• Chronische intoxicatie
• Van levercirrose tot chronische depressie
• Psychosen bij chronisch alcoholmisbruik
• Pathologische alcoholroes
• Delirium tremens
• Hallucinaties
• Ziekte van Korsakov
• Jaloersheidswanen en achterdocht
• Dementie en psychopathisering

Van gewoontedrinker tot chronische drinker

Gewoontedrinken. Het klinkt onschuldig. En zo begint het ook vaak. Alleen een drankje op verjaardagen, recepties, in het weekend. In een later stadium breidt die gewoonte zich uit naar doordeweekse dagen en drinkt men ook in stressvolle situaties. Zoals indrinken voor een sollicitatiegesprek of het 'sussen' van heftige podiumangst. In die gevallen zit het alcoholgebruik er al stevig ingebakken. Het drinkpatroon kan tal van vormen aannemen en steeds zichtbaarder worden voor de omgeving. Zoals na het werk een borrel nemen, een biertje bij de maaltijden en tussendoor een glas wijn schenken. ’s Avonds voor het slapen gaan een paar glazen whisky drinken, omdat men anders de slaap niet kan vatten. Maar bijvoorbeeld ook geregeld dronken thuiskomen na bijvoorbeeld de wekelijks gang naar de biljartclub, de kaartclub, enzovoorts.

Huisarts
Weet dat een (inmiddels) zware drinker alleen zelf het besluit kan nemen om te stoppen. Dat geldt ook voor de gang naar de huisarts en het CAD. De omgeving kan hem of haar alleen helpen in die besluitvorming en een steuntje in de rug bieden. In veel gevallen is bescherming van het slachtoffer in eerste instantie dan ook geen oplossing.

Schulden
Wie in de schulden zit door drankgebruik, daardoor rekeningen niet op tijd meer betaalt, slecht functioneert op de werkvloer en overal en altijd te laat komt, zal om te beginnen zelf voor de gevolgen moeten opdraaien. Anders wordt het drankgebruik vaak alleen maar aangemoedigd. De psychische, sociale en maatschappelijke teloorgang, nog afgezien van de lichamelijke aandoeningen, heeft alles te maken met beschadiging van de hersenen met als gevolg daarvan een gebrekkig onderscheidingsvermogen, een slecht kritisch vermogen, gespeend zijn van ziekte-inzicht, prikkelbaarheid, labiliteit, sterke vermindering van het probleemoplossend vermogen en tal van andere psychische tekortkomingen die er insluipen bij de gewoontedrinker en uiteindelijk bij chronisch alcolholmisbruik.

Onthoudingsverschijnselen

In het begin went het lichaam aan grote hoeveelheden alcohol. Opvallend is de gestage vergroting van de lever. Dit orgaan groeit als gevolg van de toenemende ontgiftingscapaciteit, waar het lichaam om vraagt om fysiologisch effectief te kunnen blijven functioneren, voor zolang als het duurt. Wie hulp heeft gezocht en plotseling stopt met drinken, of drastisch mindert, kan last krijgen van onthoudingsverschijnselen. Enkele symptomen zijn:

• Beven, vooral in de ochtend. Een biertje helpt. Bij sommige alcoholisten is het beven zo erg dat ze het lepeltje niet meer in het kopje koffie kunnen krijgen om te roeren.
• Delirium tremens, enkele dagen na de laatste slok.
• Opwinding, hallucinaties.
• Onthoudingsverschijnselen houden doorgaans een kleine week aan en verdwijnen dan net zo snel als ze gekomen zijn.

Chronische intoxicatie

Een alcoholist drinkt niet meer voor zijn plezier een biertje of een borrel. Hij is in een fase beland waarin hij al dan niet grote hoeveelheden alcohol nodig heeft om überhaupt voor zijn doen de dag goed door te komen. En om de dagelijkse spanningen aan te kunnen en om op het werk te kunnen functioneren, hoewel hij snel tegen de lamp zal lopen en het dreigende ontslag voortdurend als een zwaard van Damocles boven zijn hoofd hangt als gevolg van steeds slechtere prestaties. Wie een welwillende baas heeft, zal mogelijk clementie en respijt krijgen, zelfs begeleiding om van de drank af te komen. Maar die werkgevers zijn dun gezaaid, vooral als de positieve resultaten niet snel zichtbaar worden of van meet af aan onvoldoende blijken.

Van levercirrose tot chronische depressie

De lichamelijke afwijkingen hebben grotendeels te maken met de giftige werking van alcohol, voor een deel door deficiënties (vitamine B-complex) en het feit dat een alcoholist slechter gaat eten, waardoor hij vermagert. Ook treedt leverbeschadiging (levercirrose) op. Net als alcoholhepatitis, polyneuropathieen en aantasting van het maagslijmvlies met als gevolg chronische maagklachten en gastritis. In psychiatrisch opzicht zijn veel alcoholisten al gepsychopathiseerd voordat ze beginnen met stevig drinken.

Niet stressbestendig
Drinken is bij hen niets anders dan een uiting en een gevolg van de persoonlijkheid. Zoals onvolwassenheid, niet spanningstolerant en niet stressbestendig zijn. Hun karakter was met andere woorden al disharmonisch. Ook neurotische oorzaken kunnen eraan ten grondslag liggen dat hij of zij steeds naar de fles grijpt, zoals men vaak ziet bij mensen met een chronische depressie. Ook bij bepaalde ziektebeelden is alcoholgebruik vaak een symptoom, zoals bij een sluipende schizofrene psychose.

Psychosen bij chronisch alcoholmisbruik

De psychiatrische afwijkingen en ziektebeelden bij alcoholisme hebben te maken met de giftige werking van alcohol. Het is deze gifstof die aan de basis staat van alcoholdementie, abnormale prikkelbaarheid, stemmingslabiliteit, gebrek aan ziekte-inzicht, maar ook ethische afstomping en in bepaalde stadia het stuitende gebrek aan oordeelsvermogen, kritisch vermogen en onderscheidingsvermogen. Sommige psychosen zijn karakteristiek bij alcoholisten. Hieronder volgen enkele belangrijke voorbeelden daarvan en andere psychische aandoeningen als gevolg van langdurig alcoholmisbruik:

Pathologische alcoholroes

Dit is een kortdurende delirante toestand, ook wel pathologische roes genoemd. Met symptomen als hallucineren, waanbeelden, angst en als gevolg daarvan gevaarlijke situaties voor zichzelf en de omgeving.

Delirium tremens

Alcoholisten weten er alles van. Als ze maar lang genoeg en jarenlang stug door hebben gedronken, zullen ze het delirium tremens verschillende keren hebben meegemaakt. De symptomen van een delirium tremens zijn onder andere:

• Hallucinaties.
• In het verlengde van het hallucinatoire karakter van dit delirium geldt het ontwaren van insecten en dieren die er niet zijn, zoals spinnen op de muur, met als gevolg heftige angstgolven. Meestal betreft het insecten en dieren (zoals muizen) waar men ook vroeger, toen men nog niet dronk, huiverig voor was. Er zijn gevallen bekend van mensen die dan zo bang worden dat ze bijvoorbeeld van hun balkon springen of een drukke straat op rennen.
• Hevige onrust.
• Slapeloosheid.
• Inprentingsproblemen en oriëntatiestoornissen (in tijd, plaats en persoon).
• Beven, soms zeer heftig, waardoor bijvoorbeeld schrijven onmogelijk wordt. Voor sommigen is roeren in een koffiekopje al moeilijk. Of het kopje optillen en het zonder morsen naar de mond brengen.
• Een delirium kan enkele dagen tot soms weken duren als er door omstandigheden geen alcohol wordt genuttigd. Of bij een lichamelijke ziekte. Het hoogtepunt wordt nogal eens gevormd door een lange, diepe slaap.

Hallucinaties

Typisch zijn de gehoorshallucinaties. De alcoholist met een psychose denkt van alles te horen, waarbij hij niettemin een helder en ‘scherp’ bewustzijn lijkt te hebben en vaak zeer alert is. Angstaanjagende hallucinaties staan op de voorgrond. Door de angst kan hij een gevaar zijn voor zichzelf en de omgeving. Een gezichtshallucinatie kan bij een delirium tremens zeer heftig zijn, zoals torren, spinnen en mieren in grote aantallen door de kamer zien krioelen. Dus letterlijk overal. Op de vloer, het plafond, op de muren, op het lichaam. Als het dan ook nog gaat om bijvoorbeeld insecten waar hij zeer bang voor is in het gewone leven, zoals grote loopspinnen (huisspin), vogelspinnen of kakkerlakken, dan kan men zich voorstellen dat de paniek onvoorstelbaar groot wordt. Overigens komen geur- en smaakhallucinaties zelden voor.

Ziekte van Korsakov

Komt nogal eens voor bij alcoholisten. Net als alcoholdementie. Karakeristiek is de desoriëntatie in tijd, geheugenverlies, gebrek aan inprentingsvermogen en het verkondigen van allerlei verzinsels (confabulaties). Dit treedt op bij alcoholintoxicaties, maar bijvoorbeeld ook na een hersentrauma en arteriosclerose in de hersenen.

Jaloersheidswanen en achterdocht

Soms aansluitend op een delirium tremens. Typisch is de jaloersheidswaan, maar ook het gevoel achtervolgd te worden (voortdurend over de schouder kijken), en grootheidswaan. En denken dat er steeds over hem gepraat en geroddeld wordt. Zoals tijdens het binnenlopen van een winkel ‘merken’ dat men over hem mompelt of smiespelt.

Dementie en psychopathisering

Ook karakterveranderingen ziet men optreden bij chronisch alcoholmisbruik, zoals zeer heftige prikkelbaarheid, kleine problemen opblazen, overdreven sentimenteel worden, maar ook grootdoenerij en wantrouwen. Bij psychopathisering ontstaat bij de alcoholist vaak crimineel gedrag. De (alcohol)dementie is onomkeerbaar, ofwel de geestelijke achteruitgang met alle mogelijke symptomen zoals geheugenverlies (korte en lange termijn), ziekelijke jaloezie, wanen, hallucinaties en een sterke achteruitgang van de cognitieve vermogens.

Lees verder

• Alcoholisme – de vier stadia
• Eerste hulp (EHBO) bij extreme alcoholvergiftiging
• Hallucinaties – wat zijn dat?
• Wat is een waan?
• De sluipende symptomen van levercirrose