De sluipende symptomen van levercirrose

Levercirrose staat in het teken van onherstelbare leverschade, doorgaans in de latere stadia van leverziekten en virusinfecties. Bij levercirrose vormt zich bindweefsel rondom de levercellen, de galwegen en de lymfebanen. Als gevolg daarvan hebben de leverfuncties ernstig te lijden. De symptomen treden doorgaans sluipend op, variërend van een zwaar gevoel in de leverstreek tot vermoeidheid, algehele malaise, gebrek aan eetlust en weerzin tegen vette levensmiddelen. De beschadiging van het leverweefsel is onherstelbaar. De prognose is afhankelijk van de mate van leverschade, de progressie van de aandoening en de complicaties. Alcoholmisbruik is een grote risicofactor bij het ontstaan van levercirrose.

Inhoud

• De vele functies van de lever
• Wat is levercirrose?
• Oorzaken van levercirrose
• Onderliggende aandoeningen
• Alcoholmisbruik
• Karakteristieke verschijnselen van levercirrose
• Symptomen
• Complicaties
• Leverfalen
• Portale hypertensie
• Diagnose
• Behandeling
• Prognose

De vele functies van de lever

De lever (hepar) bevindt zich rechtsboven in de buik, waarbij de bovenkant aan het middenrif grenst. Twee grote bloedvaten voeden de lever: de vena porta (poortader), die de voedingsstoffen uit het darmstelsel naar de lever transporteert, en de leverslagader (arteria hepatica), die het leverweefsel van zuurstof en voedingsstoffen voorziet.

De lever als buffer
De lever weegt ongeveer 1,5 kilo en heeft door de vele functies veel zuurstof nodig (verbranding). De talloze leverkwabjes, waaruit de lever bestaat, zijn ongeveer 1 mm in doorsnede. De functies van de lever zijn talrijk, variërend van de opslag van vitaminen en mineralen, de aanmaak van gal en de verwerking van aminozuren, ofwel de bouwstenen van de te vormen lichaamseiwitten. Ook speelt de lever een belangrijke rol in de koolhydraatstofwisseling, aangezien het teveel aan glucose in het bloed als glycogeen wordt opgeslagen in de lever en spieren. De lever fungeert in dat opzicht als een buffer.

Wat is levercirrose?

De Franse arts en uitvinder René Laennec (1781-1826) heeft verschillende longziekten beschreven, waaronder tuberculose. Ook was hij de uitvinder van de stethoscoop, waarmee de harttonen worden beluisterd. Bovendien was hij de eerste arts-onderzoeker die levercirrose herkende en van wetenschappelijk commentaar voorzag. Bij levercirrose is het leverweefsel vervangen door vezelachtig littekenweefsel, ofwel bindweefsel. Dit bindweefsel ontwikkelt zich rondom de levercellen, de vertakkingen van de poortader (vena porta), de galwegen en de lymfebanen. Hierdoor kan de gal minder goed afvloeien, met geelzucht (icterus) als gevolg, en stijgt de druk in de poortader (portale hypertensie). Door dit degenererende proces komen de levercellen in de verdrukking en raken onherstelbaar beschadigd, waardoor de leverfuncties onherroepelijk achteruitgaan. Cirrose kan overigens ook optreden in de milt en longen.

Sluipende aandoening
In symptomatisch opzicht heeft levercirrose een sluipend karakter. Iemand kan zich met andere woorden jarenlang relatief gezond blijven voelen (gewenning aan de klachten), terwijl hij een ernstige levercirrose onder de leden heeft. De aandoening komt in de meeste gevallen voor bij mensen tussen de 45 en 60 jaar. Door het functieverlies van de lever als geheel treden er compensatiemechanismen op, zoals een versnelde deling van gezonde levercellen waardoor de lever in eerste instantie groter wordt maar uiteindelijk schrompelt. Met behulp van de Child-Pugh Classificatie wordt de ernst van levercirrose ingedeeld, van A (mild) tot C (ernstig). Daarnaast is er de MELD-score, oplopend van 7 tot 40. Score 15 is al ernstig te noemen en geeft reden tot levertransplantatie. Hoe hoger de score, hoe slechter de prognose en hoe groter het overlijdensrisico door leverfalen.

Oorzaken van levercirrose

De oorzaken van levercirrose kunnen velerlei zijn. De meest voorkomende is een virale hepatitis (B, C of D). Daarnaast is overmatig drankgebruik een van de boosdoeners. Levercirrose is met andere woorden gerelateerd aan een chronische infectie of een chronische (lever)ziekte. Een van de directe oorzaken van levercirrose is de blokkering van gal, die in de lever wordt aangemaakt en in de galblaas opgeslagen. De galkanaaltjes kunnen ontsteken, waardoor de afvoer van gal vermindert, zich in de lever ophoopt en het leverweefsel beschadigt. In sommige gevallen van levercirrose blijft men in het ongewisse over de oorzaak ervan. Belangrijke aandoeningen die levercirrose veroorzaken zijn:

Onderliggende aandoeningen

• chronisch drankmisbruik;
• auto-immuunhepatitis (AIH);
• leververvetting (vaak gevolgd door chronische ontsteking van het leverweefsel);
• hepatitis A, B, C, D;
• primaire sclerotische cholangitis (PSC, ontsteking van de galwegen);
• primaire biliaire cholangitis (PBC, ontsteking van de kleine galwegen);
• hemochromatosis (ijzerstapelingsziekte), waarbij overtollig ijzer wordt opgeslagen in onder andere de lever;
• ziekte van Crohn;
• dikkedarmontsteking (colitis ulcerosa);
• galstenen (chronisch).

Alcoholmisbruik

Een veelvoorkomende oorzaak van levercirrose is drankmisbruik. Mede gerelateerd daaraan is de geringe eiwitopname van de alcoholist en de giftige werking van alcohol op de lever. Alcohol beschadigt bepaalde enzymsystemen in ernstige mate.

Karakteristieke verschijnselen van levercirrose

Levercirrose kenmerkt zich in de meeste gevallen als een sluipende ziekte, hoewel de verschijnselen karakteristiek zijn. Mensen met ernstige levercirrose kunnen zich jarenlang 'gezond' voelen. De verslechtering van de gezondheidstoestand treedt voor de patiënt soms zo onmerkbaar op dat er sprake is van een soort gewenning aan de verschijnselen. Typerend in het beginstadium is doorgaans de moeheid, ofwel de algehele malaise, waarbij de patiënt vaak misselijk is en een gebrek aan eetlust vertoont. Vaak worden daar andere oorzaken aan toegeschreven en denkt men in eerste instantie niet aan levercirrose. Dat is ook de reden waarom levercirrose vaak wordt gediagnosticeerd als de patiënt onderzocht wordt voor een andere aandoening en men er zogezegd toevallig op stuit.

Symptomen

De onderstaande klinische symptomen treden doorgaans op zodra de leverbeschadiging een ernstige fase is ingegaan. Door de genoemde compensatiemechanismen zal het orgaan de leverfuncties zo lang mogelijk optimaal proberen te houden. De aanvankelijke leververgroting is daarvan een gevolg. Een greep uit de vele symptomen die na verloop van tijd onherroepelijke optreden:

• vermoeidheidsklachten;
• vaak misselijk;
• braken;
• weerzin tegen vette voedingsmiddelen en maaltijden;
• gewichtsverlies;
• opgezette buik;
• buikpijn;
• zwaar gevoel in de leverstreek;
• vermindering van spiermassa;
• lichte geelzucht (icterus) van oogwit en huid, doorgaans zonder jeuk;
• slechte adem;
• stervormige bloedvatuitzettingen in de huid (spider naevus), met name op de borst en bovenarmen;
• menstruatiestoornissen;
• bij mannen vaak borstvorming en impotentie;
• vergrote lever, in een later stadium is er juist sprake van verschrompeling;
• roodgekleurde handpalmen, met name onder de duim en pink;
• vergrote milt.

Complicaties

Mettertijd kunnen de complicaties omvangrijk, ernstig en uiteindelijk levensbedreigend zijn. Levercirrose kan een bloeddrukverhogende (portale hypertensie) werking hebben op de slokdarmaders, waardoor ze gaan uitzetten en kronkelen (spataderen) en er bloedingsgevaar dreigt. Ook kan er ondervoeding optreden en een sterke vermagering door te weinig vetopname met een vitaminetekort in het kielzog.

Leverfalen

Leverfalen is eveneens een van de complicaties van levercirrose, zoals ook leverkanker. Een van de symptomen van leverfalen of ernstige leverinsufficiëntie is oedeem in de buikholte (ascites) en spinnenwebadertjes (spider naevus) in de huid. Door leverfalen ontstaan makkelijk bloedinkjes (blauwe plekken) doordat de stollingsfactoren in verminderde mate worden aangemaakt in de lever. Er kan encefalopathie (hersendegeneratie) optreden door een te hoog ammoniakgehalte in het bloed. Ook de nierfunctie kan verstoord raken. Het fatale hepatisch coma treedt in de laatste fase van levercirrose op.

Portale hypertensie

Levercirrose veroorzaakt een verhoogde bloeddruk in de lever als gevolg van stuwing in de levervaatjes. Hierdoor neemt ook de druk in de poortader (vena porta) toe. Symptomen van een portale hypertensie zijn onder andere ascites (buikvocht), slokdarmspataderen, een vergrote milt en aambeien.

Diagnose

De diagnostiek inzake levercirrose omvat een aantal onderzoeken, zoals bloedonderzoek, echografie, CT-scan, eventueel een leverbiopsie voor microscopisch onderzoek en een MRI-scan waarmee de vorm van de lever wordt bepaald.

Behandeling

Bij levercirrose is het beschadigde leverweefsel onherstelbaar verloren gegaan. Verdere schade kan alleen voorkomen worden indien de onderliggende oorzaak/aandoening verholpen wordt. In elk geval moet alcoholgebruik meteen worden gestaakt. Een eventueel tekort aan voedingsstoffen, vitaminen en mineralen wordt opgevangen met supplementen en een aangepast dieet.

Herstel
Mogelijk komt de patiënt in aanmerking voor een levertransplantatie. Verder is de behandeling gericht op het voorkomen van complicaties en het verminderen van gezondheidsklachten. Bij een adequate behandeling behoort een herstel van de leverfuncties tot de mogelijkheden dankzij de aangroei van leverweefsel.

Prognose

De prognose is zeer wisselend. Soms kan de progressie van levercirrose een proces van jaren zijn met weinig klinische symptomen. Het kan echter ook snel gaan met complicaties als slokdarmspataderen, portale hypertensie, ernstige maag- en slokdarmbloedingen en uiteindelijk leverfalen met het fatale coma hepaticum.

Lees verder

• Leverfalen of leverinsufficiëntie – acuut en chronisch
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – lever en galwegen
• Spijsvertering onder de loep – de lever
• Alcoholisme – de vier stadia
• Leververvetting (steatose) en levercirrose door alcohol