Spijsvertering onder de loep – de alvleesklier (pancreas)

De alvleesklier (pancreas of buikspeekselklier) is een langgerekt orgaan en bevindt zich dwars achter de maag. De klier heeft tal van functies en produceert gemiddeld twee liter pancreassap per dag. Verschillende soorten enzymen loost de alvleesklier in de twaalfvingerige darm. Aldus levert het orgaan een grote bijdrage aan het probleemloos laten verlopen van de spijsvertering. Een andere belangrijke taak van de alvleesklier bestaat uit het neutraliseren (alkalisch maken) van de voedselbrij, zodat de enzymen er beter op kunnen inwerken. Zonder de pancreas zou de spijsvertering dan ook stagneren. Verder heeft de alvleesklier een endocriene functie, wat wil zeggen dat het orgaan hormonen aanmaakt, zoals insuline. Hormonen die een vitale rol spelen in de koolhydraatstofwisseling.

Inhoud

• Endocriene en exocriene functie van de alvleesklier
• Pancreassap
• De enzymen van de alvleesklier
• Trypsine
• Lipase
• Amylase
• Endocriene functie van de pancreas
• Insuline
• Glucagon
• Dunne darm

Endocriene en exocriene functie van de alvleesklier

De pancreas is ongeveer 15 centimeter lang en weegt pakweg 100 gram. Deze langgerekte klier ligt dwars achter de maag en retroperitoneaal in de buikholte. De kop (caput) bevindt zich in de bocht van het duodenum (twaalfvingerige darm). Het veel smallere achterdeel loopt lateraal en puntig uit in een staart (causa). De klier heeft endocriene en exocriene functies. Endocrien wil zeggen dat er sprake is van afgifte van hormonen in de bloedbaan. De exocriene taak van de pancreas bestaat uit het afscheiden van verteringssappen in de dunne darm.

Pancreassap

De kliertjes in de pancreas produceren verteringssappen (exocriene secretie), die in de twaalfvingerige darm worden geloosd. De talloze zijtakjes van de klierkwabben in de alvleesklier monden uit in een centrale afvoerbuis (ductus pancreaticus), zoals ook de galbuis (ductus choledochus).

Papil van Vater
Het onderste gedeelte van die afvoerbuis bevindt zich op een weefselverhoging, ofwel de papil van Vater (papilla vateri). De hierin gelegen kringspier (sphincter Oddi) kan de doorgang verkleinen en aldus de afgifte van pancreassap reguleren.

De enzymen van de alvleesklier

De spijsbrij passeert de mond, de slokdarm en de maag. De zure maaginhoud wordt via de pylorus in zeer kleine porties afgegeven aan de dunne darm (duodenum). Naast het darmsap werkt ook het alvleeskliersap in op de inmiddels gedeeltelijk verteerde voedselbrij. Natriumbicarbonaat is naast de gal zeer belangrijk om de zure maaginhoud te neutraliseren, zodat de enzymen beter kunnen inwerken op de spijsbrij. Ook de koolhydraatenzymen kunnen dan weer hun werk doen. Het pancreassap bestaat uit de volgende (belangrijkste) enzymen:

Trypsine

Dit is een enzymenmengsel in niet-actieve vorm. Pas in de twaalfvingerige darm wordt het eiwitsplitsende trypsine actief door middel van enzymen uit de dunne darm.

Lipase

Pancreaslipase, tevens het belangrijkste vetsplitsend enzym, breekt de triglyceriden af in de componenten glycerol en vetzuren. De gal, aangemaakt in de lever, activeert dit enzym.

Amylase

Dit enzym splitst zetmeel en glycogeen, waarmee het speekselamylase al een substantieel begin heeft gemaakt. De darmsappen maken wat de koolhydraatvertering betreft het werk af. De monosachariden, ofwel enkelvoudige suikers, kunnen de darmwand passeren, komen in de bloedbaan terecht en worden opgenomen in de lichaamscellen.

Endocriene functie van de pancreas

In de alvleesklier bevinden zich groepjes cellen die de eilandjes van Langerhans worden genoemd. Ze zijn vernoemd naar hun ontdekker, de Duitse patholoog Langerhans (1847-1888). Deze cellen zijn onder te verdelen in twee soorten:

1. Alfa-cellen. Ze maken het hormoon glucagon aan.
2. Beta-cellen. Deze cellen produceren het hormoon insuline.

Insuline

De cellen van de eilandjes van Langerhans spelen een belangrijke rol in de koolhydraatstofwisseling. De bloedsuikerspiegel wordt immers bepaald door vraag en aanbod van enkelvoudige suikers, waaronder glucose. In het kort komt het erop neer dat het hormoon insuline ervoor zorgt dat een te hoge bloedsuikerspiegel tot normale waarden daalt door glucose om te zetten in glycogeen, dat vervolgens wordt opgeslagen in de lever en spieren. Bij suikerziekte (diabetes) is dit proces ontregeld.

Glucagon

Zodra het glucosegehalte in het bloed te laag is, levert de alvleesklier glucagon af, een hormoon dat het glycogeen weer afbreekt in glucose, waardoor de bloedsuikerspiegel stijgt. Dankzij deze wisselwerking ontstaat er een balans in de suikerhuishouding, waarbij het lichaam adequaat reageert op de vraag naar meer of minder glucose voor de celverbranding. Bijvoorbeeld tijdens het sporten, waarbij veel glucose nodig is, of in rust wanneer de cellen minder glucose verbranden. De hongerklop bij wielrenners is een goed voorbeeld waarbij vraag en aanbod van glucose tijdelijk in het ongerede is geraakt.

Dunne darm

In de dunne darm vindt het grootste gedeelte van de spijsvertering plaats. Hier werken de darmsappen en het pancreassap in op het voedsel. De lever produceert gal voor de dunne darm, maar is in veel meer opzichten belangrijk voor de spijsvertering, ook al geeft dit orgaan geen enzymen af aan de dunne darm. Het luidt de volgende fase in van de fascinerende reis van het voedsel door het spijsverteringskanaal.

Lees verder

• Spijsvertering onder de loep – mondholte en slokdarm
• Spijsvertering onder de loep – de maag
• Spijsvertering onder de loep – de dunne darm
• Hormoonstelsel onder de loep – de alvleesklier (pancreas)
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het maag-darmkanaal