Zo ontstaan nierstenen

Een te geringe urineproductie is een van de vele oorzaken van kristallisaties – ofwel nierstenen – in de urinewegen. De symptomen zijn afhankelijk van de plaats waar zich de steen bevindt. Een typische niersteenkoliek is zeer heftig, om nooit meer te vergeten. Hoge stenen veroorzaken meestal pijn in de zij, uitstralend naar de rug. De pijn als gevolg van een lage steen straalt dikwijls uit naar de onderbuik en liezen. Overigens kan een blaassteen zo groot als een appel worden. Vergruizen is dan geen optie meer. In dat geval wordt de steen met behulp van een buikoperatie (sectio alta) verwijderd. Sommige risicofactoren die kristallisaties uitlokken, zijn makkelijk te voorkomen. Een daarvan is te weinig lichaamsbeweging.

Inhoud

• Nierstenen – van calciumsteen tot urinezuursteen
• Soorten nierstenen
• Niersteenkoliek
• Symptomen
• Oorzaken en risicofactoren
• Blaasstenen

Nierstenen – van calciumsteen tot urinezuursteen

Met de urine worden – opgelost in water – tal van afvalstoffen geloosd, veelal eindproducten van de stofwisselingsprocessen, zoals kreatinine, zouten, ureum, restanten van medicijnen en tal van andere stoffen die het lichaam niet (meer) nodig heeft en die door de nieren worden uitgescheiden. Urine is er dus min of meer mee verzadigd.

Calcium
Door allerlei invloeden en oorzaken kunnen er zich in de urine kristallisaties vormen, ofwel een neerslag van (calcium)zouten vermengd met andere stoffen die minder goed oplossen. Bij een hoge calciumspiegel in het bloed scheiden de nieren veel kalk uit. Calciumoxalaatzouten lossen moeizaam op in de urine. Door de hoge concentratie ervan kunnen zich om die reden de beruchte calciumstenen vormen.

Soorten nierstenen

Er zijn allerlei soorten nierstenen, zoals urinezuurstenen en cystinestenen. Wanneer deze kristallisaties, of concrementen, niet met de urine geloosd worden, groeien ze uit tot een steen, doorgaans in het nierbekken (pyelum), om uiteindelijk via de ureter (urineleider) afgevoerd te worden. Een niersteenaanval is meestal het gevolg van het feit dat een steentje uit het nierbekken in de ureter vast komt te zitten en stuwing van de primaire urine veroorzaakt.

Niersteenkoliek

Waar de steen of het steentje zich ook in de urinewegen bevindt, een koliek als gevolg daarvan is altijd zeer pijnlijk. Het gaat steevast gepaard met bewegingsdrang om de pijn te verminderen. Soms is er sprake van zichtbaar bloed in de urine, maar meestal zijn de rode bloedcellen in het urinesediment alleen door de microscoop te zien. Met behulp van een intraveneus pyelogram (IVP) is de niersteen vrijwel altijd te lokaliseren.

Symptomen

In geval van hoge stenen is de pijn in de zij karakteristiek. Bij een lage steen is er doorgaans sprake van pijn in de onderbuik en liezen. Niettemin is een koliekpijn onmiskenbaar en kent onder meer de volgende symptomen:

• Heftige pijn in de flank (nierstreek), krampen die uitstralen naar de rug. De pijn kan ook optreden in de onderbuik en liezen (zoals bij een blaassteen).
• Soms bloed in de urine (hematurie).
• Soms braken.
• Bewegingsdrang om de juiste houding te vinden die de pijn draaglijker maakt.
• Plassen doet soms zeer (strangurie).

Oorzaken en risicofactoren

Zoals bij veel aandoeningen zijn er risicofactoren die de vorming van een niersteen in de hand werken. Ook erfelijke factoren spelen een rol. Door bedlegerigheid, of als gevolg van langdurige immobilisatie door een trauma, kunnen er stoornissen in de kalkstofwisseling ontstaan. Botontkalking (osteoporose) heeft een degeneratieve uitwerking op de botstructuur. De daaraan gekoppelde hoge calciumspiegel in het bloed is vaak de oorzaak van het ontstaan van nierstenen. Ook berucht is hyperparathyreoïdie, ofwel te actieve bijschildklieren die mede de calciumhuishouding regelen.

Medicijnen
Medicijngebruik (o.a. chemotherapie staat erom bekend) heeft eveneens een negatieve invloed, maar bijvoorbeeld ook jicht, kanker en darmontstekingen. Andere factoren die een rol spelen bij het ontstaan van nefrolithiasis (nierstenen) zijn:

• Urineweginfecties. Bacteriën werken steenvorming in de hand.
• Hoge zoutspiegels in het bloed, zoals van calcium en urinezuur. De nieren scheiden deze stoffen in verhoogde mate uit. Jicht waarbij het urinezuurgehalte is verhoogd, gaat vaak gepaard met niersteenvorming.
• Te veel zouten in de urine,. Er ontstaan dan in verhoogde mate kristallisaties. Bovendien is de zuurgraad van de urine van invloed op de oplosbaarheid van zouten.
• Afvloedbelemmeringen, zoals bij een vergrote prostaat, cystennieren en hydronefrose (verwijding van het nierbekken).
• Geringe urineproductie, bijvoorbeeld als gevolg van uitdroging door diarree, braken of door te weinig drinken.

Blaasstenen

Blaasstenen – doorgaans calcium- of urinezuurstenen – ontstaan in de blaas of ze zijn als nierstenen via de ureter meegevoerd naar de blaas en aldaar verder gegroeid. Soms hebben ze zich gevormd doordat de urine zo geconcentreerd is (vochtgebrek) dat er makkelijk kristallisaties ontstaan. Blaasstenen kunnen centimeters groot worden, soms zo groot als een kleine vrucht. Een retentieblaas als gevolg van een vergrote prostaat is dikwijls de boosdoener. Bij deze aandoening blijft er na het plassen telkens een beetje urine achter in de blaas.

Jicht
Jicht staat bekend als een beruchte veroorzaker van urinezuurstenen. De symptomen van een blaassteen variëren van pijn tijdens het plassen, pijn in de onderbuik en frequente aandrang tot bloed in de urine en zelfs koorts.

Lees verder

• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – de nieren
• Oorzaken van pijn – galsteen, niersteen en ileus (kolieken)
• Altijd die vervelende blaasontsteking (cystitis)
• Blaaskanker is geen doodvonnis
• Urine – wat kun je eraan aflezen?