Intra-operatieve radiotherapie bij borstsparende behandeling

Voor patiënten met borstkanker zijn er in grote lijnen twee behandelopties: een niet-sparende operatie (borstamputatie) en een borstsparende operatie waarbij de chirurg de tumor verwijdert. Wat vrij goed gekend is, is dat na een borstsparende operatie veelal een uitwendige radiotherapie volgt waarbij iemand gedurende meerdere weken elke werkdag een bestralingssessie krijgt. Vrij nieuw is dat hiervoor een IORT-behandeling bestaat: Dit is een afkorting voor Intra-Operatieve RadioTherapie. Hierbij gebeurt de bestraling tijdens de operatie zelf en dit op de plaats waar de tumor heeft gezeten. Bij deze behandeling komen radiotherapeut en chirurg samen, wat resulteert in een multidisciplinaire aanpak.

• Intra-operatieve radiotherapie: Mechanisme en werking
• Wat is intra-operatieve radiotherapie?
• Technologie achter IORT
• Multidisciplinaire samenwerking
• Doelgroep Intra-operatieve radiotherapie bij borstsparende behandeling
• Voordelen van intra-operatieve radiotherapie
• Tijdsbesparing voor patiënten
• Minder impact op gezond weefsel
• Lagere kans op lokale recidieven
• Praktisch
• Operatie
• Aandachtspunten bij intra-operatieve radiotherapie
• Selectiecriteria voor patiënten
• Beschikbaarheid en expertise
• Bijwerkingen
• Wetenschappelijk onderzoek en resultaten
• Effectiviteit van IORT
• Langetermijnuitkomsten
• Vergelijking met andere methoden
• Niet in alle ziekenhuizen
• Welke ziekenhuizen?
• België
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met intra-operatieve radiotherapie bij borstsparende behandeling
• Zorg voor voldoende rust na de operatie
• Volg de instructies van je arts op
• Pas je kleding aan voor comfort
• Bescherm je huid tegen irritatie
• Blijf goed gehydrateerd en eet gezond
• Let op bijwerkingen van radiotherapie
• Maak gebruik van psychosociale ondersteuning
• Houd contact met je zorgteam
• Blijf actief binnen je mogelijkheden
• Misvattingen rond intra-operatieve radiotherapie bij borstsparende behandeling
• De veronderstelling dat intra-operatieve radiotherapie alleen voor gevorderde stadia van borstkanker geschikt is
• De gedachte dat intra-operatieve radiotherapie meer bijwerkingen heeft dan traditionele radiotherapie
• De overtuiging dat intra-operatieve radiotherapie niet effectief is in het bestrijden van borstkanker
• De veronderstelling dat intra-operatieve radiotherapie een dure behandeling is
• De overtuiging dat intra-operatieve radiotherapie alleen beschikbaar is in grote ziekenhuizen
• De veronderstelling dat intra-operatieve radiotherapie alleen in combinatie met borstverwijdering kan worden gebruikt
• De gedachte dat intra-operatieve radiotherapie geen optie is voor jonge patiënten

Intra-operatieve radiotherapie: Mechanisme en werking

Wat is intra-operatieve radiotherapie?

Intra-operatieve radiotherapie (IORT) is een techniek waarbij bestraling direct tijdens de operatie plaatsvindt, gericht op het bed van de tumor. Het doel is om tumorcellen die mogelijk achterblijven in het operatiegebied meteen te vernietigen. Dit gebeurt met behulp van een speciaal apparaat dat de straling nauwkeurig toedient, terwijl omliggend gezond weefsel zoveel mogelijk wordt gespaard.

Technologie achter IORT

Bij IORT wordt gebruikgemaakt van een mobiel lineair versneller of een elektron-apparaat dat speciaal is ontworpen voor intra-operatieve toepassingen. De straling wordt meestal toegediend in een enkele hoge dosis (boost) direct na de verwijdering van de tumor. Het bestralingsapparaat wordt zo gepositioneerd dat het stralingsgebied precies overeenkomt met het tumorbed.

Multidisciplinaire samenwerking

Een belangrijk aspect van IORT is de samenwerking tussen de chirurg en de radiotherapeut. Deze multidisciplinaire aanpak garandeert dat de straling op de juiste plaats wordt toegediend en dat de behandeling optimaal verloopt. Tijdens de procedure is ook een fysicus aanwezig om de stralingsdosis nauwkeurig te berekenen.

Doelgroep Intra-operatieve radiotherapie bij borstsparende behandeling

Uit internationaal onderzoek blijkt dat de behandeling veilig toe te passen valt bij borstkankerpatiënten die:

• boven de zestig jaar zijn,
• een niet al te grote tumor hebben (kleiner dan twee centimeter),
• een tumor hebben die niet te dicht bij de huid of de borstwand ligt,
• geen metastasen van borstkanker (medische term voor "uitzaaiingen") in de lymfeklieren bezitten en
• gevoelig zijn voor vrouwelijke hormonen

Voordelen van intra-operatieve radiotherapie

Tijdsbesparing voor patiënten

Een van de grootste voordelen van IORT is de aanzienlijke tijdsbesparing. Doordat de bestraling tijdens de operatie plaatsvindt, wordt een langdurige periode van uitwendige radiotherapie, die normaal gesproken enkele weken duurt, vermeden.

Minder impact op gezond weefsel

IORT richt zich specifiek op het gebied waar de tumor heeft gezeten, wat resulteert in minder bestraling van omliggende gezonde weefsels zoals de huid, ribben en longen. Dit verkleint het risico op langetermijncomplicaties en bijwerkingen.

Lagere kans op lokale recidieven

Door de gerichte aanpak van IORT worden eventuele resterende tumorcellen onmiddellijk behandeld, wat kan bijdragen aan een lagere kans op lokale recidieven.

Praktisch

De totale operatie kent een duurtijd van ongeveer anderhalf uur.

Operatie

De operatie begint de dag voor de operatie waarbij de arts een klein beetje radioactieve stof in de borst aanbrengt zodat hij de dag daarop de poortwachtklier vindt. De patiënt krijgt een volledige narcose. De chirurg verwijdert de tumor en de eerste poortwachtklier in de borst die in verbinding staat met de borst. De anatoom-patholoog onderzoekt onmiddellijk dit stuk weefsel. Is deze afwijkend en zijn er uitzaaiingen aanwezig, dan gebeurt er geen IORT. Is de poortwachtklier niet aangetast door de tumor, dan verwijdert de chirurg de tumor waarbij hij steeds een stuk gezond weefsel rond de tumor meeneemt. De patholoog bekijkt daarna of de tumor voldoende is weggehaald en pas daarna start de IORT op. Hierna berekent de chirurg samen met de radiotherapeut de bestralingsdosis, die afhankelijk is van de grootte en diepte van de tumor. De chirurg plaatst onder de klierschijf van de borst een beschermende schijf die de bestraling die later volgt, tegenhoudt. Hierdoor overbelast de bestraling de onderliggende weefsels zoals hart, longen en ribben niet. De chirurg maakt de klierschijf tijdelijk dicht. Een lineaire versneller (stralingsapparaat) bestraalt daarna éénmalig de wondranden. Dit neemt ongeveer tien tot vijftien minuten in beslag. Eventueel volgt er nog een okselklieruitruiming wanneer tumorcellen in de schildwachtlymfeknoop aangetroffen zijn door de patholoog.

Aandachtspunten bij intra-operatieve radiotherapie

Selectiecriteria voor patiënten

IORT is niet geschikt voor alle patiënten. Factoren zoals tumorgrootte, tumortype en de afstand van de tumor tot de huid spelen een rol bij de selectie. Het is belangrijk dat patiënten worden geselecteerd op basis van specifieke medische criteria.

Beschikbaarheid en expertise

Niet alle ziekenhuizen beschikken over de benodigde apparatuur of expertise om IORT uit te voeren. Daarnaast vereist het een ervaren team van specialisten die gewend zijn om multidisciplinair samen te werken.

Bijwerkingen

Wonde: Deze trekt mogelijk in het begin.

Wetenschappelijk onderzoek en resultaten

Effectiviteit van IORT

Studies tonen aan dat IORT bij geselecteerde patiënten even effectief kan zijn als conventionele uitwendige radiotherapie, met vergelijkbare overlevingscijfers en een lage kans op recidieven.

Langetermijnuitkomsten

Langetermijngegevens over IORT zijn veelbelovend. Patiënten rapporteren een hogere kwaliteit van leven door minder ziekenhuisbezoeken en minder bijwerkingen in vergelijking met traditionele radiotherapie.

Vergelijking met andere methoden

Vergelijkingen tussen IORT en conventionele radiotherapie laten zien dat IORT in specifieke gevallen voordelen biedt, zoals een kortere behandelduur en betere bescherming van gezond weefsel. Echter, de keuze voor IORT hangt af van individuele factoren en de expertise van het behandelteam.

Niet in alle ziekenhuizen

De IORT-behandeling is niet in elk ziekenhuis mogelijk. Hiervoor is namelijk op de operatiekamer een bestralingsmachine vereist, wat een vrij uitzonderlijke situatie is en waarvoor een vergunning noodzakelijk is. In Nederland en België zijn er reeds enkele ziekenhuizen met deze installatie uitgerust. Stilaan zijn meer en meer ziekenhuizen uitgerust met een bestralingsmachine in de operatiekamer.

Welke ziekenhuizen?

[SB]Nederland[/S]
Deze techniek is bekend in:

• Den Haag: Medisch Centrum Haaglanden
• Den Haag: Radiotherapiecentrum West
• Eindhoven: Sint-Catharina-Ziekenhuis

België

In België vindt de techniek plaats in:

• Kortrijk: AZ Groeninge
• Wilrijk: Sint-Augustinus-ziekenhuis

Praktische tips voor het leven met / omgaan met intra-operatieve radiotherapie bij borstsparende behandeling

Intra-operatieve radiotherapie (IORT) is een behandelingsoptie die soms wordt gebruikt bij borstkanker, vooral in combinatie met een borstsparende operatie. Deze therapie houdt in dat bestraling tijdens de operatie direct op de tumorplaats wordt gegeven. Dit heeft voordelen, zoals het beperken van de blootstelling aan gezonde weefsels en het verminderen van de noodzaak voor vervolgbestraling na de operatie. Het kan echter ook enige tijd nodig zijn om te herstellen van de operatie en de bestraling. Hier zijn enkele praktische tips voor het omgaan met intra-operatieve radiotherapie bij een borstsparende behandeling.

Zorg voor voldoende rust na de operatie

Na de operatie en de intra-operatieve radiotherapie is het belangrijk om voldoende rust te nemen om je lichaam de kans te geven zich te herstellen. Dit geldt zowel voor de fysieke als mentale aspecten van je herstel. De bestraling kan het weefsel in je borst aantasten, dus zorg ervoor dat je geen zware activiteiten onderneemt die extra belasting op de operatieplaats leggen. Neem regelmatig pauzes en slaap goed om je lichaam de kans te geven zichzelf te genezen.

Volg de instructies van je arts op

Het is essentieel om de aanwijzingen van je arts of specialist strikt op te volgen na intra-operatieve radiotherapie. Dit kan onder meer betrekking hebben op het gebruik van pijnmedicatie, de verzorging van de wond of het vermijden van bepaalde activiteiten. Ook de controleafspraken zijn belangrijk om ervoor te zorgen dat de behandeling goed aanslaat. Tijdens deze afspraken kan je arts het herstel monitoren en eventuele bijwerkingen tijdig herkennen.

Pas je kleding aan voor comfort

Na de operatie en radiotherapie kan de huid rond de borstwond gevoelig zijn. Het dragen van losse, comfortabele kleding kan helpen om wrijving en druk op de operatieplaats te vermijden. Het is belangrijk om zachte stoffen te dragen die de huid niet irriteren, zoals katoenen stoffen. Dit kan de genezing bevorderen en ongemak verminderen.

Bescherm je huid tegen irritatie

De huid in de buurt van het bestraalde gebied kan gevoeliger worden en kan last krijgen van roodheid of irritatie. Het is belangrijk om je huid goed te verzorgen door deze gehydrateerd te houden en niet te krabben of wrijven. Vraag je arts welke producten veilig zijn om te gebruiken, zoals een milde, ongeparfumeerde lotion of crème. Bij sommige patiënten kan de huid na radiotherapie zelfs schilferen of pijn doen, dus het is belangrijk om in overleg met je arts te blijven voor de juiste verzorging.

Blijf goed gehydrateerd en eet gezond

Een gezond, evenwichtig voedingspatroon speelt een belangrijke rol in het herstelproces na een operatie en radiotherapie. Het kan helpen om ontstekingen te verminderen en de genezing te bevorderen. Drink voldoende water en eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamines en mineralen, zoals groenten, fruit, en volkoren producten. Zorg er ook voor dat je voldoende eiwitten binnenkrijgt, aangezien deze essentieel zijn voor de opbouw en het herstel van weefsels.

Let op bijwerkingen van radiotherapie

Radiotherapie kan bij sommige mensen bijwerkingen veroorzaken, zoals vermoeidheid, misselijkheid, of veranderingen in de huid rondom de bestraalde borst. Het is belangrijk om alert te zijn op deze bijwerkingen en ze te melden bij je arts. Er kunnen medicijnen of andere behandelingen beschikbaar zijn om deze bijwerkingen te verlichten. Sommige patiënten kunnen ook tijdelijke of blijvende veranderingen in de vorm of het volume van de borst ervaren, dus het is goed om hierover met je arts te praten.

Maak gebruik van psychosociale ondersteuning

Het proces van behandelen voor borstkanker, inclusief intra-operatieve radiotherapie, kan emotioneel zwaar zijn. Het kan nuttig zijn om met een psycholoog of andere zorgverleners te praten om je gevoelens te verwerken. Psychosociale ondersteuning kan je helpen omgaan met de stress, angst of andere emoties die kunnen ontstaan tijdens het herstelproces. Dit kan ook helpen bij het bevorderen van je mentale gezondheid tijdens dit uitdagende proces.

Houd contact met je zorgteam

Je zorgteam is er om je te ondersteunen tijdens je herstel. Blijf in contact met hen voor regelmatige opvolging en controleafspraken. Zij kunnen je helpen om je herstel goed te monitoren en advies te geven over hoe je verder kunt herstellen na de operatie en de bestraling. Ook kunnen zij je doorverwijzen naar andere specialisten indien nodig, bijvoorbeeld bij problemen met de spieren of als je andere klachten ervaart na de behandeling.

Blijf actief binnen je mogelijkheden

Hoewel het belangrijk is om rust te nemen na de behandeling, is het ook nuttig om lichamelijke activiteit in je routine op te nemen zodra je arts dit goedkeurt. Activiteiten zoals wandelen kunnen je energieniveau verbeteren, de bloedcirculatie bevorderen en je algehele herstel versnellen. Begin langzaam en verhoog de activiteit geleidelijk om je lichaam niet te overbelasten. Je fysiotherapeut kan je adviseren over de beste oefeningen die passen bij je situatie en herstel.

Door deze praktische tips toe te passen, kun je het herstel na intra-operatieve radiotherapie bij een borstsparende behandeling ondersteunen en het proces zo soepel mogelijk laten verlopen. Zorg goed voor jezelf en blijf in contact met je zorgverleners om ervoor te zorgen dat je herstel zo goed mogelijk verloopt.

Misvattingen rond intra-operatieve radiotherapie bij borstsparende behandeling

Intra-operatieve radiotherapie (IORT) is een behandelingsoptie die steeds vaker wordt toegepast bij borstkanker, vooral als onderdeel van een borstsparende behandeling. Toch bestaan er verschillende misvattingen over deze techniek, zowel bij patiënten als in de medische gemeenschap. Hieronder worden de meest voorkomende misvattingen besproken.

De veronderstelling dat intra-operatieve radiotherapie alleen voor gevorderde stadia van borstkanker geschikt is

Veel mensen denken dat intra-operatieve radiotherapie (IORT) alleen geschikt is voor gevorderde stadia van borstkanker. Dit is echter niet het geval. IORT wordt juist vaak toegepast bij patiënten met vroege stadia van borstkanker, waar het mogelijk is om tumoren te verwijderen zonder de borst volledig te hoeven verwijderen. Dit maakt het een waardevolle optie voor veel patiënten die kiezen voor borstsparende chirurgie.

De gedachte dat intra-operatieve radiotherapie meer bijwerkingen heeft dan traditionele radiotherapie

Een andere misvatting is dat intra-operatieve radiotherapie (IORT) meer bijwerkingen heeft dan traditionele radiotherapie. Hoewel elke behandelingsoptie bijwerkingen met zich mee kan brengen, blijkt uit verschillende studies dat de bijwerkingen van IORT vergelijkbaar zijn met die van conventionele radiotherapie. Bovendien wordt IORT tijdens de operatie toegediend, wat betekent dat patiënten minder vaak naar het ziekenhuis hoeven voor vervolgbehandelingen.

De overtuiging dat intra-operatieve radiotherapie niet effectief is in het bestrijden van borstkanker

Sommigen denken dat intra-operatieve radiotherapie (IORT) niet effectief is in het bestrijden van borstkanker. Dit is onjuist, aangezien IORT net zo effectief is als traditionele radiotherapie bij de behandeling van borstkanker in vroege stadia. Het biedt het voordeel dat het de gezonde weefsels rondom de tumor zo veel mogelijk spaart. Dit komt doordat de bestraling direct na de tumorresectie wordt toegediend, wat resulteert in een gerichtere behandeling.

De veronderstelling dat intra-operatieve radiotherapie een dure behandeling is

Een andere misvatting is dat intra-operatieve radiotherapie (IORT) een veel duurdere behandeling is dan traditionele radiotherapie. Hoewel de kosten van IORT soms hoger lijken, zijn de kosten van deze behandeling vaak vergelijkbaar met die van traditionele radiotherapie. Bovendien bespaart het ziekenhuis vaak op vervolgafspraken en ziekenhuisbezoeken, wat de totale kosten op de lange termijn kan verlagen.

De overtuiging dat intra-operatieve radiotherapie alleen beschikbaar is in grote ziekenhuizen

Veel mensen denken dat intra-operatieve radiotherapie (IORT) alleen beschikbaar is in grote academische ziekenhuizen. Dit is echter niet waar. Steeds meer ziekenhuizen bieden IORT aan als behandelingsoptie voor geschikte patiënten. Het aantal ziekenhuizen dat deze technologie aanbiedt, groeit elk jaar, wat de toegankelijkheid van deze behandeling vergroot.

De veronderstelling dat intra-operatieve radiotherapie alleen in combinatie met borstverwijdering kan worden gebruikt

Er bestaat ook de misvatting dat intra-operatieve radiotherapie (IORT) alleen kan worden toegepast bij patiënten die hun borst volledig laten verwijderen. Dit is niet juist. IORT wordt juist vaak gebruikt bij borstsparende chirurgie, waarbij alleen de tumor en een klein beetje gezond weefsel rondom de tumor worden verwijderd, terwijl de borst behouden blijft. Dit maakt IORT een uitstekende keuze voor veel patiënten die niet voor een borstverwijdering willen kiezen.

De gedachte dat intra-operatieve radiotherapie geen optie is voor jonge patiënten

Sommige jonge patiënten denken dat intra-operatieve radiotherapie (IORT) geen geschikte optie voor hen is. Dit is niet het geval; IORT kan effectief zijn voor jonge patiënten, vooral als het gaat om vroege stadia van borstkanker. Er is geen leeftijdsbeperking voor het gebruik van deze therapie, en het kan een waardevolle optie zijn voor patiënten die de voorkeur geven aan borstsparende behandelingen zonder langdurige bestralingsschema’s.

Lees verder

• Borstkanker (mammacarcinoom) bij vrouwen: Tumor in borst