Chemotherapie: wat is het en hoe werkt het?

Chemotherapie is een onderdeel van de behandeling voor patiënten met kanker. Chemotherapie wordt ook wel cytostatica of kortweg "chemo" genoemd en kan in tabletvorm of als infuus aan de patiënt gegeven worden. Samen met bestraling en een operatie is dit de meest toegepaste manier om kanker te kunnen behandelen of om symptomen te bestrijden.

Hoe werkt het?

Om dit goed te kunnen begrijpen is het belangrijk om te weten hoe kanker ontstaat. De meeste kankercellen ontstaan doordat er in de erfelijke informatie van de cel - het DNA - een fout is opgetreden. Hierdoor worden normale processen in de cel verstoord en kunnen cellen ongeremd gaan delen en dus gaan woekeren in het lichaam. Chemotherapie grijpt in op dit groeiproces en voorkomt dat cellen verder kunnen delen waardoor de cel uiteindelijk doodgaat.

Waarvoor wordt het gebruikt?

Afhankelijk van welk type kanker er is vastgesteld, zijn er grofweg 3 soorten:

• Genezen van kanker. Het vernietigt de kankercellen in dusdanige mate dat er geen kankercellen meer in het lichaam gevonden kunnen worden.
• Controleren van kanker. Het voorkomen van verdere verspreiding om symptomen en verdere groei te voorkomen.
• Behandelen van symptomen. Indien de kanker niet meer kan worden genezen kan chemotherapie nog worden ingezet om symptomen zoals pijn of een opgezette buik te verminderen.

Welke soorten chemotherapie zijn er?

Er zijn een heleboel verschillende soorten chemotherapie. Welke soort een patiënt krijgt hangt af van de soort kanker die een patiënt heeft. Het kan ook een combinatie van chemotherapie zijn. Behandeling met 1 soort heet monotherapie. Behandelingen met meerdere chemotherapie tegelijkertijd wordt combinatietherapie genoemd.

De conventionele chemotherapie maakt geen onderscheid tussen gezonde en zieke cellen. Hierdoor worden gezonde cellen die ook snel delen - zoals haar of slijmvlies van mond of darmen - aangetast. Andere vormen zijn hormoontherapie en doelgerichte chemotherapie. Hierbij richt de chemotherapie zich specifiek op de kankercel en laat in grote gedeelte de gezonde cellen met rust.

Hoe wordt het gegeven?

Sommige behandelingen kunnen niet dagelijks worden gegeven omdat de bijwerkingen anders te ernstig zouden worden. Als gevolg hiervan krijgen patiënten het middel soms intermitterend toegediend. Dit betekend dat na de behandeling er een periode volgt van rust zodat het lichaam weer tijd krijgt om zich te herstellen. Hoe het gegeven wordt en hoe lang dit noodzakelijk is hangt af van het soort chemotherapie dat wordt gegeven.

Globaal kan het op manieren gegeven worden:

• Intraveneus. Het middel wordt direct in de ader gegeven middels een infuus. De duur kan variëren tussen een paar minuten tot enkele uren.
• Oraal. Sommige middelen kunnen in de vorm van een pil of capsule via de mond worden ingenomen. Dit is met name bij de nieuwere generatie chemotherapie.
• Intramusculair. Het middel wordt via een spuitje in de spier van de bovenarm, buik of bovenbeen gegeven.
• Intra-arterieel. Het middel wordt direct in de slagader gespoten die naar de kankercel toeloopt.
• Intraperitoneaal. Het middel wordt via een slangetje in het buikvlies gegeven.
• Lokaal. Het middel kan direct op de huid worden gesmeerd door middel van een crème.

Bijwerkingen

Elke soort chemotherapie heeft bijwerkingen. Hoe vaak en hoe ernstig is afhankelijk van de soort chemotherapie, maar ook verschillend per patiënt. Sommige bijwerkingen zijn tijdelijk, zoals haarverlies, en sommige middelen kunnen directe en onomkeerbare schade aanrichten. Voor het starten van een dergelijke chemokuur vertellen de oncoloog (de arts) en de oncologieverpleegkundige uitgebreid wat er wel en niet verwacht kan worden.

Grofweg zijn dit de meest voorkomende bijwerkingen:

• Misselijkheid en braken
• Buikpijn en diarree
• Koorts en ontstekingen
• Vermoeidheid
• Haarverlies
• Droge huid

Fertiliteit en chemotherapie

Sommige vormen van chemotherapie kunnen de fertiliteit - de vruchtbaarheid - beïnvloeden. Soms is dit tijdelijk, maar dit kan ook permanent optreden. Het is dus belangrijk om dit voor de start van de chemotherapie goed met een oncoloog te bespreken.

Soms bestaat er een kinderwens, maar zijn er geen alternatieven voor de chemotherapie die de vruchtbaarheid aantastten. Gelukkig zijn er dan per geslacht enkele manieren om de vruchtbaarheid te behouden. Mannen kunnen bijvoorbeeld hun sperma laten invriezen om dit later weer te gebruiken. Vrouwen kunnen hun eicellen (bevrucht of onbevrucht) laten invriezen. Onbevruchte eicellen hebben later echter wel een verminderde kans op bevruchting, maar verbetering van de gebruikte technieken zorgt elk jaar voor een hogere kans.

Meer informatie?

Op de website van de KWF-kankerbestrijding is meer informatie over de verschillende soorten kanker en de behandeling ervan te vinden.

Lees verder

• Bloedarmoede (anemie)
• Lymfeklierkanker (maligne lymfoom)