Chemo brein: wat veel oncologen niet vertellen

Kanker: een van de meest gevreesde ziekten van de 21e eeuw. Kanker is een aandoening die jaarlijks behoorlijk wat mensen raakt. In 2011 werden er ruim 100.000 nieuwe gevallen van kanker vastgesteld. Een van de mogelijke behandelingen van kanker is chemotherapie. In de beginjaren van chemo werd er vooral gekeken naar de kwantiteit van leven: wat zijn de overlevingspercentages van mensen die chemo ondergaan? Nu de behandelingen van kanker kwalitatief beter zijn wordt er ook gekeken naar de kwaliteit van leven na chemotherapie. Chemotherapie blijkt namelijk niet alleen levensreddende eigenschappen te bezitten maar lijkt ook cognitieve veranderingen teweeg te kunnen brengen, resulterende in een zogenaamd "chemobrein".

Chemotherapie

Wanneer iemand kanker heeft, kunnen er verschillende soorten behandeling in gezet worden. Welke behandeling een patiënt krijgt is onder andere afhankelijk van de soort kanker. Eén van de mogelijke behandelvormen van kanker is chemotherapie. Chemotherapie is een combinatie van zogenaamde antikankermedicijnen, ook wel cytostatica genoemd. Chemotherapie heeft invloed op de cellen die kanker veroorzaken en probeert deze zogenaamde kankercellen te remmen. Er zijn verschillende soorten chemotherapie met elk hun eigen werkwijze. Welke vorm chemotherapie geschikt is, is onder meer afhankelijk van stadium waarin de tumor zich bevindt, je algehele gezondheid en de soort kanker die je hebt. Hoewel chemotherapie bedoeld is om alleen kankercellen aan te pakken, kunnen normale, gezonde cellen ook beschadigd raken. Dit komt doordat chemotherapie in het gehele lichaam terecht komt en niet alleen op het kankergezwel. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld andere organen en de hersenen ook beschadigd raken. Omdat het aantal mensen dat kanker overleeft stijgt, wordt langzaam maar zeker duidelijk dat de kanker en behandeling op de langere termijn hun sporen na kunnen laten.

Mogelijke bijwerkingen van chemotherapie

Chemotherapie heeft niet alleen effect op kankercellen, ook gezonde cellen komen met de chemotherapie in aanraking. Dit zorgt ervoor dat chemotherapie bijwerkingen kan geven. Sommige bijwerkingen treden onmiddellijk op, andere zijn pas later zichtbaar. Mogelijke bijwerkingen van chemotherapie:

• Bloedarmoede
• Infecties
• Misselijkheid
• Braken
• Diarree
• Haaruitval
• Vermoeidheid
• Vruchtbaarheidsproblemen

Cognitieve gevolgen van chemotherapie: chemobrein

Lange tijd is het onderzoek naar de bijwerkingen van chemotherapie vooral op de puur lichamelijke bijwerkingen (zoals misselijkheid en haaruitval) gericht geweest. Daar is verandering in gekomen nu de perspectieven van veel mensen met kanker er wat rooskleuriger uit zien door onder meer een verbeterde behandeling. Mensen met kanker leven gemiddeld steeds langer, waardoor er ook tijd komt te kijken naar "na de kanker". Mensen die kanker overleefd hebben proberen vaak hun oude leventje weer op te pakken, zoals het werk en hobby's. Activiteiten waar er vaak flink wat gevraagd wordt van je denkvermogen, dat mede bepaald wordt door je hersenen.

Bloed-hersenbarrière en chemotherapie

De hersenen worden tegen schadelijke invloeden van buitenaf beschermd door de zogenaamde bloed-hersenbarrière. Mede door deze bloed-hersenbarrière werd er lange tijd aangenomen dat chemotherapie de hersenen niet of nauwelijks bereikt. Chemotherapie blijkt echter wel degelijk ook in de hersenen terecht te komen. Dit kan gevolgen hebben voor het functioneren van de hersenen en mogelijk ook het zogenaamde cognitief functioneren. Cognitief functioneren is een soort paraplubegrip voor hersenfuncties die te maken hebben met informatieverwerking, geheugen, aandacht en concentratie en taal. Aangezien chemotherapie ook in de hersenen terecht kan komen is het niet ondenkbaar dat dit cognitief functioneren ook beïnvloed kan worden, toch?

Vergeetachtigheid na chemotherapie, kan dit?

Dit blijkt inderdaad het geval te zijn. Onderzoekers schatten dat 15 tot wel 80 procent van de mensen die chemotherapie gehad hebben te kampen hebben met cognitieve klachten zoals vergeetachtigheid en een gebrekkige concentratie. Sommige mensen hebben tijdelijk last van dergelijke klachten, bij anderen houden de klachten nog jarenlang na het afronden van de chemotherapie aan. Hersenscans laten ook veranderingen in de hersenstructuur na chemotherapie zien. Het is echter lastig om te bepalen welke invloed chemotherapie an sich nu heeft. Er zijn namelijk ook andere factoren die cognitieve klachten kunnen veroorzaken, zoals een depressieve stemming, angstklachten en andere medicijnen.

Wie loopt risico op een "chemobrein"?

Niet iedereen die chemotherapie ontvangt lijkt even veel kans te hebben op het ontwikkelen van cognitieve klachten na chemotherapie. Factoren die de kans op een "chemo brein" lijken te vergroten zijn:

• Een lager opleidingsniveau
• Aanvullende behandeling met hormoontherapie
• Hogere leeftijd
• Hogere dosis chemotherapie

Wat moet je weten over cognitieve bijwerkingen van chemotherapie?

• Ongeveer een derde van de mensen hebben cognitieve klachten na chemotherapie, zoals vergeetachtigheid, moeite met plannen en organiseren en moeite met het leren van nieuwe informatie
• Chemotherapie kan de hersenstructuur veranderen
• Cognitieve bijwerkingen van chemotherapie kunnen tijdelijk zijn, maar kunnen ook nog jaren na de chemotherapie aanwezig zijn
• Er wordt momenteel dieronderzoek verricht om de effecten en bijwerkingen van verschillende soorten chemotherapie met elkaar te vergelijken