Zo ontstaat een steenpuist

Stafylokokken zijn de veroorzakers van steenpuisten. Het is een ernstige infectie die altijd in een haarzakje of talgklier ontstaat. Kenmerkend voor een steenpuist is het harde infiltraat – vandaar de naam – en de necrose in het hart ervan. Meestal breekt een steenpuist binnen een week open. Dat wil zeggen dat de necrotische prop eruit komt. Hoe dieper de ontsteking zit, hoe langer de 'rijping' van de huidinfectie duurt. Steenpuisten kunnen gevaarlijk zijn, met name als ze zich in het gezicht bevinden, zoals een lipsteenpuist of een neusfurunkel. De bacteriën kunnen immers uitzaaien naar de hersenen en een meningitis veroorzaken. Bij recidiverende steenpuisten zal de arts altijd bedacht zijn op suikerziekte. Diabetici zijn immers vatbaarder voor deze aandoening.

Inhoud

• Waar ontstaat een steenpuist (furunkel)
• Behaarde huid
• Infiltraat en 'rijpe' steenpuist
• Ontstekingsverschijnselen (symptomen) van een steenpuist
• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Wanneer naar de huisarts?
• Ernstige symptomen
• Complicaties en behandeling van steenpuisten
• Huismiddeltjes
• Oorzaken, verspreiding en voorkomen van steenpuisten

Waar ontstaat een steenpuist (furunkel)

Een steenpuist is een ontsteking van de huid – uitgaande van een talgklier of haarzakje – en de subcutis, die voornamelijk bestaat uit vetweefsel met bindweefseltussenschotjes en die zich onder de huid (lederhuid en opperhuid) bevindt. Het is een stafylokokkeninfectie die necrose (versterf) veroorzaakt.

Behaarde huid

Zodra een steenpuist zich plaatselijk uitbreidt, noemt men dat een karbonkel (negenoog). Het hoeven overigens geen negen steenpuisten te zijn. Steenpuisten, of steenzweren, vormen zich op behaarde, bij voorkeur vochtige delen van de huid, met name als er tevens sprake is van wrijving, zoals in de oksels, billen (bilspleet) en hals (boord). Maar bijvoorbeeld ook aan de binnenkant van de neusvleugels (neusfurunkel) als gevolg van neuspeuteren.

Infiltraat en 'rijpe' steenpuist

Een steenpuist is een bacteriële infectie die meestal op bepaalde lichaamsdelen ontstaat. Door de virulentie van de (doorgaans) staphylococcus aureus – er zijn ruim 20 soorten stafylokokken – is het niet verwonderlijk dat deze besmetting relatief makkelijk plaatsvindt in een gezin. De bacteriën veroorzaken ontstekingshaardjes rondom een haarzakje of talgklier. Door de groei van de bacteriekolonie worden de omringende huidcellen vernietigd. De toegestroomde witte bloedlichaampjes en de elders gevormde antilichamen binden de strijd aan.

Zweer
Tal van fagocyterende granulocyten en macrofagen verlaten de haarvaten (capillairen) en omhullen de bacteriën. Hierdoor ontstaat een soort verdedigingswal rondom de ontstekingshaard, die na verloop van tijd steeds meer op een massagraf gaat lijken van dode huidcellen, dode bacteriën, dode witte bloedlichaampjes en andere lichaamscellen. Er is dus sprake van abcesvorming. Een oppervlakkig abces, zoals een steenpuist, noemt men overigens een zweer of huidabces.

Rijpen
Zolang de steenpuist nog niet rijp is, en er geen witte kop (massagraf van cellen) op de puist is ontstaan. moet men ervan afblijven. De steenpuist dient met andere woorden eerst te rijpen. Als men dat natuurlijke proces zijn gang laat gaan, zal de verdediging door het lichaam sneller verlopen, waardoor het risico kleiner wordt dat de infectie zich verspreidt.

Ontstekingsverschijnselen (symptomen) van een steenpuist

Een steenpuist is te vergelijken met een microvulkaan. De veroorzaker, veelal de staphylococcus aureus, is een zeer virulente bacterie. Deze ziekmakende micro-organismen dringen via een wondje in de huid en infecteren vervolgens een haarzakje of een verstopt talgkliertje. Daarna ontstaan de vijf karakteristieke ontstekingsverschijnselen:

• Roodheid (rubor).
• Warmte (calor).
• Zwelling (tumor).
• Pijn (dolor).
• Functieverlies (functio laesa).

Sepsis (bloedvergiftiging)

De bovengenoemde ontstekingsreacties zijn het gevolg van het feit dat het lichaam er alles aan doet om de ontsteking plaatselijk te houden en dus een sepsis (bloedvergiftiging) te voorkomen. Het is kort gezegd een heftige strijd tussen met name de witte bloedlichaampjes en de indringers (stafylokokken). Ook de steenpuist kent deze karakteristieke ontstekingsverschijnselen, waarbij de volgende symptomen op de voorgrond treden:

• Rode verkleuring van de aangedane huid.
• Door infiltraatvorming ontstaat er een hard schijfje in de huid.
• Pijn en/of jeuk.

Wanneer naar de huisarts?

Een karbonkel, ook wel negenoog genoemd, is een verzameling steenpuisten die ogenschijnlijk één geheel vormt. In feite betreft het tal van necrosehaardjes die nadat ze zijn opengebarsten, en de pus kan wegvloeien, typische gaatjes of holtes in de huid achterlaten. Het kunnen er drie, maar bijvoorbeeld ook zes of zeven zijn. Het gevaar van steenpuisten is dat de bacteriën in de bloedbaan terechtkomen en een sepsis (bloedvergiftiging) veroorzaken.

Ernstige symptomen

Steenpuisten in het gezicht, zoals de neusfurunkel, is berucht vanwege het gevaar voor meningitis. Knijp dus nooit in een steenpuist. Ga naar de huisarts bij de volgende klachten en symptomen:

• De steenpuist is erg pijnlijk.
• Als de steenpuist onder een eeltlaag zit of als er een karbonkel ontstaat.
• Als het infiltraat groter wordt en er zich geen puskop vormt.
• Bij koorts, rillingen en symptomen van algehele malaise.
• Bij gezwollen lymfklieren of een onderhuidse rode streep (lymfebaan) die zich van de steenpuist verwijdert.
• Als er sprake is van suikerziekte (diabetes).
• Als de steenpuisten steeds terugkomen (recidiveren), ofwel furunculose. Een onderliggende aandoening, zoals een onbehandelde diabetes, kan deze personen vatbaarder maken voor steenpuisten.

Complicaties en behandeling van steenpuisten

Warme kompressen zijn een prima methode om de steenpuist sneller te laten rijpen. Doe dit dagelijks enkele keren gedurende een halfuurtje. Blijf dat overigens een paar dagen volhouden nadat de steenpuist is opengebarsten. Uiteindelijk vormt zich een kop, die opengaat, waarna de pus kan wegvloeien en de (schone) wond geneest. Houd zodra de steenpuist is doorgebroken de huid rondom goed schoon. Neem liefst een douche en geen bad. Dit om verspreiding te voorkomen. Bedek de open steenpuist met steriel gaas. Druk om eerder genoemde redenen een steenpuist nooit uit.

Antibiotica
De huisarts zal de furunkel doorgaans behandelen (laten rijpen) met een trekzalf, zoals diachylon, en mogelijk later besluiten tot een incisie. Antibiotica wordt alleen voorgeschreven bij een dreigende uitbreiding van de infectie of bij een aangezichtsfurunkel, die grotere risico's kent. De complicaties van een steenpuist zijn recidieven en bloedvergiftiging (sepsis). Ook een tromboflebitis is berucht: de veneuze bloedafvoer van bepaalde delen van de neus verloopt immers via de vena ophtalmica naar de schedelholte, met name de sinus cavernosus. Een neusfurunkel uitknijpen is dus sowieso uit den boze.

Huismiddeltjes

Er zijn allerlei volksremedies die een steenpuist snel laten rijpen. Beschouw ze als alternatief voor het warme kompres, ze dienen trouwens eveneens elke paar uur vervangen te worden:

• Nat theezakje.
• Een schijfje tomaat.
• Een rauw schijfje ui.
• Een geplette knoflook.

Oorzaken, verspreiding en voorkomen van steenpuisten

Een slechte weerstand, algehele malaise of bepaalde aandoeningen, zoals suikerziekte, zijn vaak de onderliggende oorzaak van furunculose. De huisarts zal daar op zeker moment ook onderzoek naar doen. Om voor de hand liggende redenen verspreiden steenpuisten zich makkelijk in het gezin of in andere samenwoningsvormen. Vaak de handen wassen is belangrijk. Weet dat stafylokokken ook een voedselvergiftiging kunnen veroorzaken. Een gezinslid met een steenpuist dient eigen handdoeken te krijgen. In principe hoort men zeer voorzichtig te zijn met al zijn of haar wasgoed, zoals lingerie en zakdoeken. Het betreft dus in feite 'lichte' quarantainemaatregelen en strikte hygiëne om verspreiding van de bacteriële infectie naar andere gezinsleden te voorkomen.

Gezonde voeding
Tot slot verkleinen een gevarieerde en gezonde voeding, voldoende rust en het verhogen van de algemene weerstand – en dus de weerstand tegen infecties – het risico op het ontstaan van steenpuisten.

Lees verder

• Neusfurunkel (steenpuist) – behandeling en complicaties
• Steenpuist (furunkel) in het oor
• Zo herken je ontstekingsverschijnselen
• Zo ontstaat een abces
• Oorzaken van pijn – ontsteking