Pitting oedeem: Zwelling van weefsels met indeuking bij druk

Oedeem is een symptoom waarbij een zichtbare zwelling van lichaamsweefsels ontstaat door een ophoping van vocht. Deze zwelling kan variëren van mild tot ernstig en kan op verschillende plaatsen in het lichaam voorkomen. Wanneer een indeuking overblijft nadat de gezwollen huid is ingedrukt (bijvoorbeeld met een vinger of door het dragen van strakke kleding), wordt dit ‘pitting oedeem’ genoemd. Hoewel pitting oedeem op zichzelf vaak niet ernstig is, kan het wijzen op onderliggende aandoeningen die medische aandacht vereisen. Na behandeling van de oorzaak verdwijnt pitting oedeem doorgaans. Vaak gaan symptomen zoals een opgeblazen gevoel, doofheid of tintelingen gepaard met het gezwollen gebied.

• Terminologie: Pitting versus niet-pitting oedeem
• Oorzaken: Kuiltjes door vochtophoping in weefsels
• Risicofactoren voor pitting oedeem
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Putjes blijven in de huid staan
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van pitting oedeem
• Prognose van zwelling met indeuking
• Complicaties
• Preventie

Terminologie: Pitting versus niet-pitting oedeem

Oedeem ontstaat wanneer vocht zich ophoopt in de weefsels, wat resulteert in zwelling. Bij pitting oedeem kan een kuiltje in de huid blijven na het uitoefenen van druk. Bij niet-pitting oedeem herstelt de huid onmiddellijk naar zijn oorspronkelijke staat zodra de druk wordt verwijderd. Dit onderscheid is belangrijk voor de diagnose en behandeling van oedeem.

Oorzaken: Kuiltjes door vochtophoping in weefsels

Bij oedeem hoopt zich overtollig vocht op in de weefsels. Wanneer druk wordt uitgeoefend op een gezwollen plek (bijvoorbeeld door het dragen van sokken of strakke kleding), blijft bij pitting oedeem een kuiltje zichtbaar. Deze indeuking ontstaat doordat vloeistof uit de capillairen (haarvaten) in het onderhuidse weefsel lekt. Niet alle oedeem vertoont pitting, afhankelijk van de aard en oorzaak van de zwelling.

Risicofactoren voor pitting oedeem

Aandoeningen

Diverse medische aandoeningen kunnen bijdragen aan pitting oedeem, waaronder:

• Artritis psoriatica (psoriatrische artritis: symptomen aan huid en gewrichten)
• Chronische veneuze insufficiëntie (problemen met de bloedcirculatie door geblokkeerde aders)
• Congestief hartfalen (onvoldoende bloedcirculatie door hartfalen)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Diep veneuze trombose (bloedstolsel, vaak in het been met pijn en zwelling)
• Een geschiedenis van lymfeklieroperaties
• Hartklepaandoeningen
• Hoge bloeddruk (hypertensie)
• Leverziekten
• Longziekten, zoals emfyseem (longaandoening met kortademigheid en hoesten)
• Nierziekten
• Schildklieraandoeningen
• Slechte bloedcirculatie
• Trauma of verwonding (bijvoorbeeld een verstuikte enkel)
• Lage eiwitwaarden in het bloed
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Uitdroging (dehydratie)

Omgevingsfactoren

Medicatie
Sommige medicijnen kunnen het risico op pitting oedeem verhogen, waaronder:

• Intraveneuze (via een ader) vochttoediening
• Medicijnen die oestrogeen aanvullen
• Medicijnen voor de behandeling van hoge bloeddruk
• Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• Steroidmedicijnen
• Thiazolidinediones, een klasse van geneesmiddelen voor de behandeling van diabetes mellitus type 2

Andere omgevingsfactoren
Andere bijdragende omgevingsfactoren kunnen zijn:

• Een meerlingenzwangerschap
• Een voeding die rijk is aan natrium (zout)
• Leven in een warm klimaat
• Vliegen
• Weinig lichaamsbeweging
• Zwaarlijvigheid

Symptomen: Putjes blijven in de huid staan

Oedeem kan bijna overal in het lichaam voorkomen, inclusief de hersenen en de ogen, maar is het meest opvallend in de benen, voeten, enkels en armen. Een zwelling door oedeem geeft de huid een strak uiterlijk en kan zwaar of pijnlijk aanvoelen. Andere symptomen, afhankelijk van de oorzaak, kunnen zijn:

• Een doof gevoel
• Een onverklaarbare hoest
• Een opgeblazen gevoel
• Huid die gezwollen of stijf aanvoelt
• Huid die warm aanvoelt
• Kortademigheid en moeite met ademhalen
• Krampen
• Pijn in de gezwollen gebieden
• Pijn op de borst
• Tintelende of branderige gevoelens rond de zwelling
• Vermoeidheid of verminderde dagelijkse energie (asthenie)
• Waterretentie (vochtvasthouding)

Alarmsignalen

Patiënten die kortademigheid, ademhalingsproblemen, pijn op de borst, duizeligheid, verwardheid, flauwvallen of een zwelling in een specifiek lichaamsdeel ervaren, dienen onmiddellijk medische hulp in te roepen. Als de beenpijn en zwelling aanhouden nadat de patiënt langere tijd heeft gezeten, kan dit wijzen op een diep veneuze trombose. Dit is een medische noodsituatie en vereist eveneens directe aandacht.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Pitting oedeem wordt vaak gediagnosticeerd door een lichamelijk onderzoek waarbij de arts ongeveer vijftien seconden op de gezwollen huid drukt om te zien of er een blijvende indeuking is. Naast het lichamelijk onderzoek is het essentieel om de onderliggende oorzaak van het oedeem te achterhalen. De arts zal ook een gedetailleerde medische geschiedenis en een lijst van gebruikte medicijnen van de patiënt verzamelen.

Diagnostisch onderzoek
Naast het lichamelijk onderzoek kan de arts verschillende aanvullende tests uitvoeren om de oorzaak van het pitting oedeem te bepalen, zoals:

• Bloedonderzoek om algemene gezondheid en specifieke markers te controleren
• Urineonderzoek om nierfunctie en andere parameters te evalueren
• Echocardiografie (hartonderzoek met behulp van geluidsgolven) om de hartfunctie te beoordelen
• Beeldvormende onderzoeken, zoals een röntgenfoto om vochtretentie en eventuele longproblemen op te sporen

Stadiëring
Pitting oedeem wordt ingedeeld op basis van de diepte en duur van de indeuking, wat helpt bij het bepalen van de ernst van de aandoening en bij het vaststellen van een behandelplan. De stadia zijn:

• Graad 1: De druk laat een indeuking van 0-2 millimeter (mm) achter die onmiddellijk weer verdwijnt. Dit is het minst ernstige type pitting oedeem.
• Graad 2: De druk laat een indeuking van 3-4 mm achter die terugkaatst in minder dan 15 seconden.
• Graad 3: De druk laat een indeuking van 5-6 mm achter die tot 30 seconden aanhoudt.
• Graad 4: De druk laat een indeuking van 8 mm of dieper achter, die meer dan 20 seconden blijft.

Behandeling van pitting oedeem

De behandeling van pitting oedeem richt zich op het aanpakken van de onderliggende oorzaak. Conservatieve behandelingen kunnen onder meer zijn:

• Het dragen van compressiekousen om de bloedsomloop te verbeteren
• Het omhoog houden van het gezwollen ledemaat boven het niveau van het hart
• Het voorschrijven van diuretica (plaspillen) om overtollig vocht te verwijderen
• In ernstige gevallen kan vaatchirurgie noodzakelijk zijn om de onderliggende vaatproblemen te verhelpen

Prognose van zwelling met indeuking

Pitting oedeem is een veelvoorkomend symptoom dat meestal verdwijnt wanneer de onderliggende oorzaak effectief wordt behandeld. De prognose hangt af van de oorzaak en de mate van behandeling.

Complicaties

Oedeem kan verschillende complicaties met zich meebrengen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst van de zwelling. Enkele mogelijke complicaties zijn:

• Infecties: Langdurige zwelling kan de huid barrière verzwakken en het risico op huidinfecties verhogen, zoals cellulitis of erysipelas. Bij tekenen van roodheid, warmte, of pus is medische hulp noodzakelijk.
• Huidbeschadiging: Chronische oedeem kan leiden tot huidveranderingen, zoals verzwakking, blaarvorming, of ulceratie. Deze huidproblemen kunnen extra zorg en behandeling vereisen om infecties te voorkomen.
• Verminderde mobiliteit: Ernstige of langdurige zwelling kan de beweging van het getroffen ledemaat beperken, wat kan leiden tot verminderde mobiliteit en spieratrofie. Dit kan de kwaliteit van leven en dagelijkse activiteiten beïnvloeden.
• Bloedstolsels: Vooral bij diep veneuze trombose (DVT), kan oedeem leiden tot de vorming van bloedstolsels, die op hun beurt kunnen leiden tot ernstige complicaties zoals longembolie.
• Chronische pijn: Het voortdurende ongemak en de pijn door oedeem kunnen leiden tot chronische pijnklachten, wat invloed kan hebben op het algemeen welzijn en de levenskwaliteit van de patiënt.
• Verhoogde bloeddruk: Langdurig oedeem, vooral bij chronische aandoeningen zoals hartfalen, kan de bloeddruk verhogen en bijdragen aan het verergeren van hypertensie.
• Problemen met genezing: Oedeem kan het genezingsproces van wonden of letsels vertragen, wat kan leiden tot langdurige genezingsproblemen en complicaties bij patiënten met chronische aandoeningen.

Preventie

Preventieve maatregelen kunnen helpen de kans op oedeemvorming te verminderen. Enkele aanbevelingen zijn:

• Gewicht verliezen indien nodig
• Voldoende lichaamsbeweging en regelmatige activiteit
• Voorkomen van langdurig zitten of staan
• Volgen van een zoutarm dieet om vochtretentie te verminderen

Lees verder

• Gezwollen benen: Oorzaken & behandeling van zwelling been
• Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken