Aanpassingsstoornis: Psychische aandoening met angst

Bij een aanpassingsstoornis, een psychische aandoening, ontstaan emotionele of gedragsmatige symptomen binnen drie maanden na blootstelling aan een stressor (een gebeurtenis of situatie die stress veroorzaakt). Deze symptomen houden maximaal zes maanden aan nadat de stressvolle gebeurtenis voorbij is. Bij een aanpassingsstoornis heeft een patiënt moeite om zich aan te passen aan de situatie of vertoont hij ongepaste reacties op identificeerbare stressoren, wat leidt tot een verminderde functionaliteit in het dagelijks leven. De symptomen zijn niet het gevolg van een andere psychische stoornis, zoals een ernstige depressie of angststoornis. De behandeling bestaat doorgaans uit emotionele steun en psychotherapie.

• Terminologie: Aanpassingsstoornis versus posttraumatische stressstoornis
• Epidemiologie van aanpassingsstoornissen
• Oorzaken: Onaangepaste reactie op een stressor
• Risicofactoren: Na een stressvolle gebeurtenis
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Preventie
• Leefstijl en ondersteuning

Terminologie: Aanpassingsstoornis versus posttraumatische stressstoornis

Een aanpassingsstoornis is niet hetzelfde als een posttraumatische stressstoornis (PTSS), hoewel beide aandoeningen overlappende symptomen kunnen vertonen. Het belangrijkste verschil tussen de twee stoornissen is de aard van de oorzaak. Een aanpassingsstoornis ontstaat meestal door een stressvolle gebeurtenis of levensfase die binnen het normale bereik van menselijke ervaringen valt, zoals een echtscheiding, financiële moeilijkheden of een verhuizing. PTSS daarentegen is het gevolg van een uitzonderlijke en vaak traumatische gebeurtenis, zoals een ernstige verwonding, geweld of een situatie waarin het leven op het spel staat. PTSS kan leiden tot extreme gevoelens van angst, horror en hulpeloosheid en kan soms jaren na de gebeurtenis pas tot uiting komen. In tegenstelling tot PTSS, verschijnen de symptomen van een aanpassingsstoornis binnen drie maanden na de stressvolle gebeurtenis en verdwijnen ze meestal binnen zes maanden.

Epidemiologie van aanpassingsstoornissen

Aanpassingsstoornissen komen relatief vaak voor. De prevalentie wordt geschat op 2% tot 8% bij kinderen en adolescenten, bij wie deze aandoening het vaakst wordt gediagnosticeerd. Ook volwassenen kunnen aan een aanpassingsstoornis lijden. Er is geen significant verschil in incidentie tussen mannen en vrouwen.

Oorzaken: Onaangepaste reactie op een stressor

Een aanpassingsstoornis ontstaat wanneer iemand een onaangepaste reactie vertoont op een identificeerbare stressor. De precieze oorzaak van een aanpassingsstoornis is niet volledig begrepen (anno augustus 2024). Waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol, zoals genetische aanleg, eerdere levenservaringen, temperament, en veranderingen in de chemische balans in de hersenen. Stressvolle levensgebeurtenissen kunnen individuen op verschillende manieren beïnvloeden, afhankelijk van hun persoonlijke omstandigheden en copingmechanismen.

Risicofactoren: Na een stressvolle gebeurtenis

Symptomen van een aanpassingsstoornis kunnen ontstaan wanneer iemand moeite heeft om te omgaan met een stressvolle of traumatische gebeurtenis. De reactie is vaak disproportioneel ten opzichte van de aard van de gebeurtenis. Zowel negatieve als positieve levensgebeurtenissen kunnen een aanpassingsstoornis uitlokken, zoals:

• Verhuizing naar een ander huis of een andere stad
• Echtscheiding of relatieproblemen
• Huwelijk
• Nieuwe baan
• Ziekte of gezondheidsproblemen van zichzelf of een geliefde
• Familieproblemen of conflicten
• Financiële problemen
• Onverwachte rampen
• Schoolproblemen
• Problemen met seksualiteit

Geen voorspelbare uitkomst

Het is niet mogelijk om met zekerheid te voorspellen wie met een bepaalde stressor een aanpassingsstoornis zal ontwikkelen. Copingvaardigheden (manieren om met stress om te gaan) en eerdere ervaringen met stressvolle situaties spelen een rol bij hoe iemand reageert.

Geen normale rouw

Een normaal rouwproces na het verlies van een dierbare is geen oorzaak of risicofactor voor een aanpassingsstoornis. Echter, als iemand een intensieve of langdurige reactie vertoont na het overlijden van een geliefde, kan dit wijzen op pathologische of complexe rouw.

Symptomen

Emotionele en gedragsmatige symptomen

De symptomen van een aanpassingsstoornis verschijnen meestal binnen drie maanden na de stressvolle gebeurtenis en verdwijnen binnen zes maanden nadat de stressor verdwenen is. Patiënten ontwikkelen emotionele symptomen (zoals angst) of gedragsmatige symptomen (zoals vermijding) als gevolg van de stressvolle levensgebeurtenis. De aard van de symptomen kan variëren op basis van de leeftijd van de patiënt. Kinderen en adolescenten vertonen vaker gedragsmatige symptomen, terwijl volwassenen vaak emotionele symptomen ervaren. Deze symptomen verschillen van die van vergelijkbare stoornissen, zoals PTSS.

Depressie en angst

Patiënten met een aanpassingsstoornis ervaren vaak een depressieve en/of angstige stemming die niet proportioneel is ten opzichte van de stressvolle gebeurtenis. Deze angst kan zich uiten in ongewone gedragingen, zoals verhoogd alcoholgebruik om met de situatie om te gaan. Verder kunnen slaapstoornissen soms optreden.

Diagnose en onderzoeken

Voor de diagnose van een aanpassingsstoornis voert de arts een uitgebreide psychologische evaluatie uit. Dit omvat gesprekken met de patiënt over hun verleden, gedrag, emoties en bronnen van stress. Bij kinderen en adolescenten zijn vaak ook de ouders betrokken bij het diagnostische proces.

Behandeling

De behandeling van een aanpassingsstoornis richt zich meestal op het bieden van sociale steun en het ontwikkelen van gezonde copingstrategieën. Psychotherapie, waaronder cognitieve gedragstherapie, kan effectief zijn in het helpen van de patiënt om met de stress om te gaan en negatieve denkpatronen te doorbreken. Andere therapieën kunnen onder meer relatie- of gezinstherapie, groepstherapie, rouwtherapie, ontspanningsoefeningen, leefstijladviezen (zoals gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging en slaap) en sociale vaardigheidstraining omvatten. In de meeste gevallen wordt medicatie niet voorgeschreven.

Prognose

Aanpassingsstoornissen kunnen de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden, met problemen op het gebied van relaties, werk of school. Als de symptomen zes maanden na het verdwijnen van de stressfactor of de gevolgen daarvan nog steeds aanwezig zijn, moet de arts overwegen een andere diagnose te stellen. Vaak ontwikkelen patiënten met een aanpassingsstoornis na deze periode een depressie.

Preventie

Het voorkomen van een aanpassingsstoornis is niet altijd mogelijk. Vroegtijdige identificatie van de aandoening en het zoeken naar professionele hulp kunnen echter effectief zijn in het verminderen van de ernst van de stoornis en het verbeteren van het algemeen welzijn van de patiënt. Het is belangrijk om bij aanhoudende symptomen of problemen na een stressvolle gebeurtenis tijdig hulp te zoeken om verdere complicaties te voorkomen.

Leefstijl en ondersteuning

Naast professionele behandeling kunnen veranderingen in levensstijl en zelfzorgstrategieën bijdragen aan het herstel van een aanpassingsstoornis. Het ontwikkelen van gezonde gewoonten, zoals regelmatige lichaamsbeweging, een evenwichtig voedingspatroon, en het opbouwen van ondersteunende sociale netwerken, kan de effectiviteit van de behandeling verhogen en bijdragen aan een sneller herstel.

Lees verder

• Pathologische rouw: Langdurig en intens rouwproces
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS): Soort angststoornis
• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen