Wrijvingsbrandwonden op de huid door wrijving en warmte

Een wrijvingsbrandwonde ontstaat wanneer de huid wordt afgeschraapt door contact met een hard voorwerp, zoals de weg, een vloer, tapijt, touw, enzovoort. Dit type brandwonde is zowel een schaafwond door wrijving als een brandwond door warmte. Vaak ontstaan milde wrijvingsbrandwonden, waarbij pijn en roodheid van de huid optreden, maar blaarvorming is ook mogelijk. In milde gevallen zijn zelfzorgmaatregelen vaak voldoende, terwijl ernstige brandwonden mogelijk chirurgische ingrepen vereisen. Het is cruciaal om een goede wondverzorging toe te passen om infecties te voorkomen.

• Epidemiologie van wrijvingsbrandwonden
• Mechanismen van wrijvingsbrandwonden op de huid
• Fysieke impact van wrijving op de huidlagen
• Hittestress door wrijving en snelle temperatuurverhoging
• Scheuring en schade aan huidcellen door mechanische kracht
• Risico op ontsteking door microbeschadigingen in de huidbarrière
• Blaarvorming als verdedigingsmechanisme
• Invloed van de omgevingstemperatuur en vochtigheid op wrijvingsbrandwonden
• Verhoogde gevoeligheid van kwetsbare huidzones
• Oorzaken: huidschade door wrijving en warmte
• Wrijving als oorzaak van huidschade
• Thermische schade door wrijving
• Schurende oppervlakken als externe factoren
• Huid-op-huid contact als interne factor
• Risicofactoren
• Sportieve activiteiten en wrijving
• Ongevallen met fietsers en motorrijders
• Warmte en vochtigheid als omgevingsfactoren
• Kwetsbaarheid van de huid door bepaalde medische aandoeningen
• Symptomen aan de huid
• Locatie
• Tekenen
• Alarmsymptomen wrijvingsbrandwonden
• Diagnose en onderzoeken wrijvingsbrandwonden
• Behandeling van wrijvingsbrandwonden
• Prognose van wrijvingsbrandwonden
• Complicaties van brandwonden door wrijving
• Preventie

Epidemiologie van wrijvingsbrandwonden

Incidentie en prevalentie wereldwijd
Wrijvingsbrandwonden zijn wereldwijd veelvoorkomend, vooral onder bevolkingsgroepen die actief zijn in sport en fysieke arbeid. De incidentie is moeilijk exact te bepalen vanwege de neiging van veel patiënten om geen medische hulp te zoeken voor deze verwondingen. Het komt vaak voor bij activiteiten waarbij de huid in contact komt met ruwe oppervlakken, zoals bij sporten en bepaalde beroepen. In 2023 geven recente rapporten aan dat wrijvingsbrandwonden zowel in ontwikkelde als in ontwikkelingslanden ondergerapporteerd zijn, wat de noodzaak onderstreept voor betere documentatie en preventiemaatregelen.

Risicogroepen en omgevingsfactoren
Atleten, vooral hardlopers, voetballers, wielrenners, en hockeyspelers, lopen een verhoogd risico op wrijvingsbrandwonden door direct contact met harde of ruwe oppervlakken tijdens hun activiteiten. Beroepsgroepen zoals bouwvakkers, landarbeiders, en magazijnmedewerkers lopen ook meer risico vanwege het herhaaldelijk contact met ruwe materialen. In het dagelijks leven lopen zelfs kinderen het risico op deze brandwonden door bijvoorbeeld vallen tijdens het spelen. Daarnaast zijn ongevallen met fietsen en motorfietsen belangrijke oorzaken, vooral wanneer er onvoldoende beschermende kleding wordt gedragen.

Onderzoek en data-registratie
Epidemiologische data over wrijvingsbrandwonden blijft beperkt, mede omdat deze brandwonden vaak niet als ernstig worden beschouwd. In oktober 2024 hebben sommige onderzoeksinstellingen zich echter gericht op het verbeteren van de data-registratie voor sportblessures, waaronder wrijvingsbrandwonden. Deze verbeterde documentatie kan toekomstige preventieprogramma’s ondersteunen door beter inzicht te bieden in het aantal gevallen en de omstandigheden waarin deze wonden ontstaan.

Mechanismen van wrijvingsbrandwonden op de huid

Fysieke impact van wrijving op de huidlagen

Wrijvingsbrandwonden ontstaan wanneer twee oppervlakken over elkaar heen bewegen en een sterke fysieke wrijving veroorzaken. Deze wrijving genereert hitte die de oppervlakkige huidlagen aantast en beschadigt. Het contact zorgt ervoor dat de bovenste huidlaag, de epidermis, afschuurt en in ernstige gevallen kan de onderliggende lederhuid (dermis) worden aangetast. Bij het herhaaldelijk schuiven of glijden van een oppervlak over de huid neemt de kans op wrijvingsletsel toe, vooral op plekken waar de huid dun is of tegen harde oppervlakken wrijft, zoals op de knieën, ellebogen of hielen.

Hittestress door wrijving en snelle temperatuurverhoging

Een belangrijk mechanisme bij wrijvingsbrandwonden is de snelle temperatuurverhoging die optreedt wanneer de huid over een oppervlak schuurt. Wrijving creëert thermische energie, waardoor de temperatuur van de huid lokaal sterk toeneemt. Deze hittestress beschadigt de huidcellen en kan leiden tot eiwitdenaturatie, waarbij de celstructuren veranderen en de huid haar beschermende functie verliest. Als de wrijving aanhoudt, kunnen diepere huidlagen ook worden aangetast, wat resulteert in ernstigere brandwonden.

Scheuring en schade aan huidcellen door mechanische kracht

Naast de thermische schade door wrijving, treedt er ook mechanische schade op aan de huidcellen. De mechanische kracht van wrijving kan huidcellen beschadigen of scheuren, vooral in de bovenste huidlaag. Wanneer de epidermis beschadigd raakt, ontstaat er vaak een ruwe, rode of geschaafde plek. In ernstige gevallen kunnen kleine bloedvaatjes in de huid scheuren, wat leidt tot bloedingen en blaarvorming. Deze blaren vullen zich met vocht als een natuurlijke reactie van het lichaam om de huid te beschermen en te laten herstellen.

Risico op ontsteking door microbeschadigingen in de huidbarrière

Bij wrijvingsbrandwonden ontstaan er microscopisch kleine scheurtjes in de huidbarrière, wat het risico op ontsteking en infectie verhoogt. Deze microbeschadigingen kunnen binnendringende bacteriën of andere pathogenen de kans geven om de huid binnen te dringen, vooral wanneer de huidbarrière verzwakt is door de schade. Het immuunsysteem reageert op deze microscheurtjes door ontstekingscellen naar het gebied te sturen, wat kan leiden tot roodheid, zwelling en pijn rondom de wrijvingswond. Dit ontstekingsproces kan de genezing van de wond verder vertragen.

Blaarvorming als verdedigingsmechanisme

Bij wrijvingsbrandwonden kan er blaarvorming optreden als een beschermende reactie van de huid. Door de constante wrijving en warmteontwikkeling kunnen de bovenste huidlagen loskomen van de onderliggende lagen, wat resulteert in het ontstaan van een met vocht gevulde blaar. Deze blaar dient als een natuurlijke barrière tegen verdere schade en infectie, doordat het wondgebied wordt afgeschermd van externe factoren. De vochtige omgeving in de blaar ondersteunt bovendien het genezingsproces en voorkomt dat de wond uitdroogt.

Invloed van de omgevingstemperatuur en vochtigheid op wrijvingsbrandwonden

Omgevingsfactoren zoals temperatuur en vochtigheid kunnen de kans op wrijvingsbrandwonden vergroten. Een warme en vochtige omgeving maakt de huid kwetsbaarder voor wrijving, omdat de huid zachter en gevoeliger wordt door vocht. Hierdoor neemt het risico op beschadiging door wrijving toe, vooral bij activiteiten waarbij de huid intensief in contact komt met kleding of harde oppervlakken. Vocht door zweet kan ook de wrijving vergroten, wat leidt tot een verhoogd risico op brandwonden bij herhaaldelijke wrijving.

Verhoogde gevoeligheid van kwetsbare huidzones

Bepaalde delen van het lichaam zijn gevoeliger voor wrijvingsbrandwonden door een dunnere of kwetsbaardere huidstructuur. Gebieden zoals de knieën, ellebogen, enkels en hielen hebben minder vet en minder stevige huidlagen, wat betekent dat deze zones sneller beschadigd raken door wrijving. De huid in deze gebieden heeft ook minder natuurlijke bescherming tegen mechanische krachten, waardoor wrijvingsbrandwonden hier vaker optreden, vooral bij herhaaldelijke druk of belasting op de huid.

Oorzaken: huidschade door wrijving en warmte

Wrijving als oorzaak van huidschade

Wrijvingsbrandwonden ontstaan door intens en herhaaldelijk contact tussen de huid en een ruw of hard oppervlak. Dit contact genereert warmte door de constante wrijving, wat kan leiden tot het schuren of zelfs verbranden van de bovenste huidlagen. Wrijving kan voorkomen tijdens dagelijkse activiteiten of door specifieke situaties, zoals een plotselinge val of botsing, waarbij de huid over oppervlakken zoals de grond, asfalt of andere ruwe materialen schuurt. Het verlies van de bovenste huidlaag door deze schurende beweging zorgt voor pijn, roodheid en een verhoogd risico op infectie.

Thermische schade door wrijving

Bij wrijvingsbrandwonden speelt hitteontwikkeling een belangrijke rol. De combinatie van warmte en mechanische druk op de huid veroorzaakt thermische schade aan de epidermis (bovenste huidlaag) en in sommige gevallen aan de diepere huidlagen. Dit gebeurt met name wanneer de huid langdurig en intens aan wrijving wordt blootgesteld. In ernstige gevallen kan de hitte de huidcellen beschadigen, wat leidt tot pijnlijke brandwonden en soms zelfs tot weefselbeschadiging die langzamer herstelt dan een gewone schaafwond.

Schurende oppervlakken als externe factoren

Verschillende oppervlakken kunnen wrijving en huidschade veroorzaken. Tapijt, beton, kunstgras en andere ruwe materialen zijn veelvoorkomende oorzaken van wrijvingsbrandwonden bij mensen die vallen of langs deze oppervlakken schuiven. Bovendien kunnen kledingmaterialen met een ruwe textuur de huid schuren, vooral als er sprake is van veel beweging en langdurig contact met de huid. Ook touwen en handgrepen van apparatuur, zoals in sportsituaties, kunnen een bron van wrijving zijn die leidt tot schaaf- en brandwonden.

Huid-op-huid contact als interne factor

De huid zelf kan ook als schurend oppervlak fungeren, vooral in gebieden waar huid-op-huid contact veel voorkomt. Dit gebeurt vaak in lichaamsplooien of op plaatsen waar de huid warm en vochtig is, zoals tussen de dijen, onder de oksels of onder de borsten. Wrijving door huid-op-huid contact neemt toe tijdens fysieke activiteit of in warme omgevingen, wat de kans op wrijvingsbrandwonden vergroot. Dit type wrijving kan zelfs leiden tot oppervlakkige brandwonden, roodheid en irritatie van de huid.

Risicofactoren

Sportieve activiteiten en wrijving

Wrijvingsbrandwonden komen vaak voor bij sporters die actief zijn op harde oppervlakken zoals sportvelden, vloeren of kunstgras. Atleten die betrokken raken bij sportieve activiteiten met een hoog risico op vallen of glijden, zoals voetbal, basketbal en hockey, lopen vaak schaaf- en wrijvingsbrandwonden op. Het risico is vooral groot bij sporten die worden beoefend op kunstmatige ondergronden, aangezien deze meestal minder vergevingsgezind zijn voor de huid dan natuurlijke oppervlakken. Naast het risico op huidschade door wrijving dragen sporters die dunne sportkleding dragen minder bescherming, wat de kans op wrijvingswonden vergroot.

Ongevallen met fietsers en motorrijders

Fietsers en motorrijders die betrokken raken bij ongevallen zonder adequate beschermende kleding hebben een aanzienlijk hoger risico op wrijvingsbrandwonden. Wanneer een fietser of motorrijder over asfalt schuift, veroorzaakt de ruwe ondergrond ernstige schaafwonden en oppervlakkige brandwonden op de huid. Het dragen van beschermende uitrusting, zoals een leren motorpak of kniebeschermers, kan de impact van deze wrijving verminderen, maar bij een gebrek aan dergelijke bescherming is de kans op wrijvingswonden groot.

Warmte en vochtigheid als omgevingsfactoren

Warme en vochtige omgevingen kunnen het risico op wrijvingsbrandwonden vergroten, omdat de huid in deze omstandigheden zachter en gevoeliger wordt. Dit maakt de huid vatbaarder voor wrijving, vooral bij activiteiten waarbij de huid in contact komt met ruwe oppervlakken of andere lichaamsdelen. Vochtigheid door zweet verhoogt de kans op wrijvingsletsel, omdat vocht de wrijving versterkt, wat leidt tot een verhoogd risico op huidschade, roodheid en ontsteking.

Kwetsbaarheid van de huid door bepaalde medische aandoeningen

Mensen met aandoeningen die de huid kwetsbaarder maken, zoals diabetes of aandoeningen die het bindweefsel verzwakken, hebben een verhoogd risico op wrijvingsbrandwonden. Deze aandoeningen maken de huid gevoeliger voor mechanische schade, zelfs bij milde wrijving. Bovendien kan een verstoorde bloedcirculatie, zoals vaak voorkomt bij diabetes, de genezing van wonden vertragen, wat de ernst van de wrijvingsbrandwonden kan vergroten en de hersteltijd verlengt.

Symptomen aan de huid

Locatie

Wrijvingsbrandwonden kunnen op elk deel van het lichaam voorkomen, maar ze treffen vaak benige gebieden zoals de handen, onderarmen, ellebogen, knieën en schenen. Minder ernstige wrijvingsbrandwonden kunnen ook optreden op gevoelige huidoppervlakken, zoals de geslachtsorganen.

Tekenen

Bij een wrijvingsbrandwonde worden de bovenste huidlagen (stratum corneum, stratum granulosum, stratum spinosum, en stratum basale) afgeschraapt, waardoor de lederhuid bloot komt te liggen. Dit kan leiden tot (ernstige) pijn, roodheid van de huid en bloedingen. Bij ernstigere wrijvingsbrandwonden, zoals bij een touw dat snel door de handen wordt getrokken, kunnen diepere huidlagen beschadigd raken, wat leidt tot blaarvorming.

Alarmsymptomen wrijvingsbrandwonden

Ernstige roodheid en zwelling
Bij wrijvingsbrandwonden kan de huid in het getroffen gebied snel rood en gezwollen worden. Hoewel milde roodheid vaak vanzelf geneest, kunnen ernstige roodheid en zwelling duiden op een diepere huidbeschadiging en ontsteking. Als deze symptomen verergeren of zich uitbreiden, kan dit wijzen op een infectie of een tweede- of derdegraads brandwond.

Blistervorming en vochtlekkage
Het verschijnen van blaren is een alarmsymptoom dat vaak duidt op een ernstigere wrijvingsbrandwond. Deze blaren kunnen gevuld zijn met heldere vloeistof of pus als er een infectie optreedt. Vochtlekkage uit de blaren of het wondoppervlak is ook een signaal om medische hulp te zoeken, omdat dit kan wijzen op infectie of verder huidverlies.

Pijn die verergert of niet afneemt
Hoewel pijn bij brandwonden gebruikelijk is, kan aanhoudende of toenemende pijn wijzen op een complicatie. Bij ernstige wonden kan pijn zelfs verergeren, vooral als er sprake is van een infectie. Aanhoudende pijn, ondanks pijnstilling en verzorging, vereist medische beoordeling om verdere schade te voorkomen.

Warmte, roodheid en pusvorming rond de wond
Infecties zijn een veelvoorkomende complicatie bij brandwonden, inclusief wrijvingsbrandwonden. Symptomen van infectie omvatten warmte in de huid rondom de wond, opvallende roodheid en pusvorming. Deze symptomen kunnen gepaard gaan met koorts en algehele malaise. Een infectie moet snel worden behandeld om verspreiding te voorkomen.

Verlies van gevoeligheid of tintelingen
Wanneer een wrijvingsbrandwond zenuwen beschadigt, kan er een verlies van gevoel optreden in het aangedane gebied, evenals tintelingen. Dit kan wijzen op een ernstigere huid- of zenuwbeschadiging die verdere medische zorg vereist. Aanhoudend gevoelloosheid of tintelingen zijn alarmsymptomen die niet genegeerd mogen worden.

Verkleuring en slechte genezing van de wond
Een wrijvingsbrandwond die donker wordt of een andere ongebruikelijke kleur aanneemt, kan wijzen op weefselnecrose of het afsterven van huidcellen. Bovendien kan een wond die na verloop van tijd niet geneest, of zelfs erger wordt, wijzen op dieperliggende schade of infectie. Verkleuring en aanhoudende wondproblemen zijn duidelijke signalen dat medische interventie nodig is.

Diagnose en onderzoeken wrijvingsbrandwonden

Klinisch onderzoek en beoordeling van de huid
De eerste stap in de diagnose van wrijvingsbrandwonden is een klinisch onderzoek van de huid. De arts beoordeelt de omvang, diepte en kleur van de wond, evenals de aanwezigheid van symptomen zoals blaren, roodheid, zwelling of vochtlekkage. Deze symptomen helpen om te bepalen of de brandwond oppervlakkig of diep is en of aanvullende behandeling nodig is. De arts kan vragen stellen over de oorzaak van de wrijving of de omstandigheden waaronder de verwonding is ontstaan om een beter beeld te krijgen van de ernst.

Bepaling van de graad van de brandwond
Brandwonden worden vaak ingedeeld in graden, afhankelijk van de diepte van de beschadiging. Een wrijvingsbrandwond kan variëren van eerstegraads (oppervlakkige schade) tot tweedegraads (met blaren en dieper gelegen weefselschade). Bij ernstige gevallen kan er sprake zijn van derdegraads schade, waarbij de onderliggende huidlagen en zenuwen zijn aangetast. De arts bepaalt de graad van de brandwond om de juiste behandeling te kunnen adviseren.

Kweekonderzoek bij vermoeden van infectie
Als de arts vermoedt dat de brandwond geïnfecteerd is, kan hij of zij een kweek nemen van het wondvocht of weefsel om de aanwezigheid van bacteriën of schimmels te bevestigen. Dit onderzoek helpt om het type infectie en de juiste behandeling, zoals antibiotica, te bepalen. Een infectie bij een wrijvingsbrandwond kan zich snel verspreiden, vooral als de wond diep is of als er vocht lekt uit blaren of het wondoppervlak.

Beoordeling van pijn en gevoeligheid in het wondgebied
Een ander belangrijk onderdeel van het onderzoek is de beoordeling van pijn en gevoeligheid rondom de brandwond. Ernstige wonden kunnen zenuwbeschadiging veroorzaken, wat kan leiden tot gevoelloosheid of tintelingen in het getroffen gebied. Als de patiënt minder gevoel heeft in de huid rond de wond, kan dit wijzen op een dieperliggende beschadiging. In dergelijke gevallen kan aanvullende medische zorg nodig zijn om complicaties te voorkomen.

Vervolgonderzoek bij slecht genezende brandwonden
Wanneer een wrijvingsbrandwond na verloop van tijd niet geneest of tekenen van verslechtering vertoont, kan de arts aanvullend onderzoek aanbevelen. Dit kan bestaan uit een weefselbiopsie om te bepalen of er sprake is van weefselnecrose (afsterven van huidcellen) of andere onderliggende problemen die de genezing belemmeren. Bij slecht genezende wonden kan ook worden nagegaan of er andere medische oorzaken zijn, zoals diabetes, die de wondgenezing beïnvloeden.

Beeldvormend onderzoek in complexe gevallen
In zeldzame gevallen, vooral bij diepere wonden, kan de arts een beeldvormend onderzoek zoals een echografie of MRI-scan aanbevelen om de omvang van de schade onder de huid te beoordelen. Dit kan helpen om te bepalen of de schade zich uitstrekt naar dieper gelegen weefsels, zoals spieren of pezen. Beeldvorming kan ook nuttig zijn bij de planning van eventuele chirurgische ingrepen om beschadigd weefsel te verwijderen.

Behandeling van wrijvingsbrandwonden

Milde brandwonden
De meeste wrijvingsbrandwonden zijn oppervlakkige brandwonden van de eerste graad die weinig medische behandeling vereisen. Voor milde brandwonden kan het aanbrengen van een ontstekingsremmende crème en het nemen van pijnstillende medicatie voldoende zijn om de symptomen te verlichten.

Ernstige brandwonden
Bij ernstigere brandwonden, zoals die opgelopen worden bij verkeersongevallen door glijdende wrijving, kan een zeer hoge mate van warmte-energie betrokken zijn. Dit kan leiden tot derdegraads brandwonden die een chirurgisch debridement (verwijderen van dood weefsel) vereisen. Goede wondverzorging is essentieel om complicaties te voorkomen.

Prognose van wrijvingsbrandwonden

De prognose voor wrijvingsbrandwonden hangt af van de ernst van de brandwond, de locatie en de tijdigheid van de behandeling:

Milde wrijvingsbrandwonden (Eerste graad)
Deze brandwonden, die alleen de bovenste laag van de huid (epidermis) aantasten, genezen meestal binnen 1 tot 2 weken zonder blijvende schade. De huid kan tijdelijk rood en pijnlijk zijn, maar herstelt meestal volledig zonder littekens.

Matige wrijvingsbrandwonden (Tweede graad)
Deze brandwonden, die zowel de epidermis als de bovenste laag van de lederhuid (dermis) aantasten, kunnen enkele weken tot een paar maanden duren om te genezen. Ze kunnen leiden tot blaarvorming en bij genezing mogelijk littekens veroorzaken. Goede wondverzorging is cruciaal om complicaties te voorkomen en het genezingsproces te versnellen.

Ernstige wrijvingsbrandwonden (Derde graad)
Hoewel zeldzaam voor wrijvingsbrandwonden, kunnen ernstige gevallen die de volledige dikte van de huid aantasten, aanzienlijke littekens en huidbeschadiging veroorzaken. De genezing kan maanden duren en kan vereisen dat huidtransplantaties worden uitgevoerd. Deze brandwonden vereisen vaak gespecialiseerde medische behandeling en revalidatie om functionele en cosmetische resultaten te optimaliseren.

Langdurige gevolgen
In sommige gevallen kunnen patiënten langdurige huidproblemen ondervinden, zoals hyperpigmentatie of hypopigmentatie (verkleuring van de huid), en mogelijk aanhoudende gevoeligheid op de aangedane plek.

Over het algemeen is de prognose voor wrijvingsbrandwonden goed als de brandwonden op tijd worden behandeld en goed worden verzorgd. Ernstige gevallen kunnen echter complexer zijn en vereisen een uitgebreide behandeling en opvolging.

Complicaties van brandwonden door wrijving

Patiënten met wrijvingsbrandwonden die leiden tot verlies van de bovenste huidlaag of blaarvorming lopen een verhoogd risico op wondinfecties. Het is daarom belangrijk om de huid schoon en droog te houden. Bovendien kunnen wrijvingsbrandwonden leiden tot tijdelijke of permanente littekens op de huid.

Preventie

Om wrijvingsbrandwonden te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

Beschermende kleding
Draag geschikte beschermende kleding tijdens activiteiten met een verhoogd risico op wrijvingsbrandwonden, zoals motor rijden, fietsen of intensieve sportactiviteiten. Speciaal ontworpen kleding kan helpen om de huid te beschermen tegen schurende oppervlakken en wrijvingsletsel.

Gebruik van verzorgingsproducten
Gebruik vochtinbrengende crèmes en beschermende zalven om de huid te beschermen tegen overmatige wrijving. Dit is vooral nuttig bij langdurig contact met ruwe materialen of bij activiteiten die wrijving veroorzaken.

Goede technieken en voorzorgsmaatregelen
Pas technieken en voorzorgsmaatregelen aan om het risico op wrijvingsbrandwonden te verminderen. Vermijd bijvoorbeeld het dragen van schurende kleding of het uitvoeren van activiteiten die huid-op-huid wrijving veroorzaken zonder bescherming.

Regelmatige inspectie en zorg
Inspecteer regelmatig de huid op tekenen van irritatie of schade, vooral na activiteiten die wrijving kunnen veroorzaken. Zorg ervoor dat eventuele beschadigde huid snel wordt behandeld om verdere complicaties te voorkomen.

Door deze preventieve maatregelen toe te passen, kan het risico op wrijvingsbrandwonden worden verminderd en kan de huid beter worden beschermd tegen schade door wrijving en warmte.

Lees verder

• EHBO bij brandwonden: Koelen met water
• Thermische brandwonden: Oorzaken, symptomen en behandeling
• Chemische brandwonden: Behandeling van chemische verbranding
• Schaafwonden: Symptomen en behandeling van schaafplekken