Myositis (spierontsteking): Pijn en zwakte in spieren

Myositis betekent letterlijk ‘spierontsteking’. Deze aandoening leidt tot pijnlijke zwelling en verharding van de spieren. De oorzaak van myositis is niet altijd duidelijk, maar vaak speelt een infectie of onderliggende ziekte een rol. Myositis kent diverse vormen en symptomen, en het stellen van de diagnose kan lastig zijn omdat veel aandoeningen vergelijkbare symptomen vertonen. Behandeling van myositis is gericht op het verlichten van symptomen en het ondersteunen van de patiënt met medicatie, fysiotherapie, rust, hulpmiddelen en/of warmtetherapie. De vooruitzichten variëren, afhankelijk van de oorzaak: sommige oorzaken zijn goed behandelbaar en kunnen verdwijnen, terwijl andere, chronische oorzaken kunnen leiden tot blijvende spierproblemen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van spierontsteking
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Primaire en secundaire myositis
• Vormen van spieraandoening
• Dermatomyositis
• Door medicatie veroorzaakte myositis
• Inclusion-body myositis
• Infectieuze myositis
• Juveniele myositis
• Myositis myoglobinurica
• Myositis ossificans
• Myositis tropica
• Orbitale myositis
• Polymyositis
• Symptomen: Pijn en zwakte in de spieren
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Algemene epidemiologie van myositis
Myositis is een zeldzame groep van inflammatoire spierziekten die kunnen leiden tot spierzwakte en -pijn. De prevalentie van myositis varieert wereldwijd en is vaak afhankelijk van het type myositis, zoals dermatomyositis, polymyositis, en inclusiebody myositis. De exacte prevalentie is moeilijk vast te stellen, maar schattingen suggereren dat ongeveer 1 tot 10 mensen per miljoen per jaar de ziekte ontwikkelen. Het komt vaker voor bij vrouwen, vooral in de leeftijdsgroep van 40 tot 60 jaar, hoewel het op elke leeftijd kan voorkomen.

Leeftijdsgebonden variaties
De leeftijd waarop myositis meestal voorkomt, varieert afhankelijk van het subtype. Dermatomyositis wordt vaak gediagnosticeerd bij kinderen en ouderen, terwijl polymyositis vaker voorkomt bij volwassenen van middelbare leeftijd, vooral vrouwen. Inclusiebody myositis komt voornamelijk voor bij ouderen, meestal boven de 60 jaar. Het verloop van de ziekte kan verschillen, met een betere prognose bij kinderen dan bij volwassenen, hoewel ernstige gevallen in elke leeftijdsgroep voorkomen.

Geografische variaties
De prevalentie van myositis varieert geografisch, met hogere incidentiecijfers in westerse landen, mogelijk door genetische factoren, omgevingsinvloeden en verbeterde diagnostische technieken. In ontwikkelingslanden is het moeilijker om de prevalentie te bepalen vanwege beperkte toegang tot medische zorg en diagnostische middelen. Desondanks zijn de ziektepatronen in deze landen vergelijkbaar met die in meer ontwikkelde regio's.

Myositis en etniciteit
Er zijn aanwijzingen dat myositis vaker voorkomt bij mensen van bepaalde etnische groepen. Vrouwen van Afrikaanse en Aziatische afkomst vertonen bijvoorbeeld hogere incidentiecijfers van dermatomyositis en polymyositis. Dit wijst op mogelijke genetische predisposities, maar er zijn ook aanwijzingen dat omgevingsfactoren en infecties een rol kunnen spelen bij het ontstaan van de ziekte.

Mechanisme

Immunologische mechanismen
Myositis wordt gekarakteriseerd door een ontstekingsreactie in de spieren, die wordt aangedreven door auto-immuunmechanismen. Bij de meeste vormen van myositis spelen autoantistoffen een belangrijke rol, die zich richten tegen spierweefsel of het moleculaire complexe mechanisme dat betrokken is bij spierfunctie. Deze antilichamen veroorzaken ontstekingen in de spiervezels, die schade veroorzaken en spierzwakte en pijn kunnen veroorzaken.

Verstoorde spiercelherstelmechanismen
Normaal gesproken kunnen spiercellen zich herstellen van kleine schade door regeneratie van spiervezels. Bij myositis is dit proces verstoord, doordat ontstekingen de regeneratie van spiercellen belemmeren. De beschadigde spiervezels kunnen niet adequaat herstellen, wat leidt tot chronische spierzwakte. In sommige gevallen wordt het herstelmechanisme verder verstoord door de ophoping van onvolgroeide spiervezels, wat resulteert in degeneratie van spierweefsel.

Cytotoxische T-cellen en spierafbraak
In veel gevallen van myositis, zoals polymyositis, worden spiercellen aangevallen door cytotoxische T-cellen. Deze cellen komen in de spierweefsels terecht en veroorzaken daar directe schade door de spiervezels af te breken. Dit proces wordt verder versterkt door ontstekingsmediatoren zoals cytokinen, die bijdragen aan de voortgang van de spierbeschadiging.

Oorzaken van spierontsteking

Myositis kan verschillende onderliggende oorzaken hebben, hoewel de oorzaak soms onbekend blijft. Dit wordt aangeduid als ‘idiopathische myositis’. Enkele bekende oorzaken van myositis zijn:

• Virale infecties, zoals verkoudheids- en griepvirussen, en het humaan immunodeficiëntievirus (HIV).
• Auto-immuunziekten, waaronder:
• Het syndroom van Sjögren (kenmerkt zich door droge ogen, droge mond en droge keel)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Sclerodermie (vorming van littekenweefsel in huid en organen)
• Systemische lupus erythematodes (SLE)
• Spierletsel of verwonding.
• Het gebruik van illegale drugs, zoals cocaïne (drugsmisbruik).
• Het gebruik van bepaalde medicijnen, waaronder statines (cholesterolverlagende middelen).
• Kanker.
• Rhabdomyolyse: een aandoening waarbij spieren snel afbreken. Symptomen omvatten spierpijn, zwakte, zwelling en een donkerbruine of rode urinekleur.

Risicofactoren

Genetische predispositie
Genetische factoren spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van myositis. Patiënten met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, zoals lupus of reumatoïde artritis, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van myositis. Er is ook bewijs dat bepaalde genetische markers geassocieerd kunnen worden met een verhoogd risico op bepaalde vormen van myositis.

Omgevingsfactoren
Omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van myositis. Blootstelling aan bepaalde virussen, zoals het Epstein-Barr-virus (EBV) of de griep, kan het immuunsysteem activeren en een ontstekingsreactie veroorzaken die myositis bevordert. Ook blootstelling aan toxines, zoals bepaalde medicijnen of chemische stoffen, kan een risicofactor zijn voor het ontwikkelen van de ziekte.

Auto-immuunziekten
Myositis wordt vaak geassocieerd met andere auto-immuunziekten, zoals lupus, reumatoïde artritis en sclerodermie. Patiënten die lijden aan deze aandoeningen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van myositis, aangezien het immuunsysteem al in staat is om lichaamseigen weefsels aan te vallen. Het gelijktijdig voorkomen van deze aandoeningen kan de ernst van myositis vergroten.

Risicogroepen

Vrouwen van middelbare leeftijd
Myositis komt vaker voor bij vrouwen, vooral in de leeftijdsgroep van 40 tot 60 jaar. Het wordt gedacht dat hormonale factoren een rol spelen in de verhoogde prevalentie bij vrouwen. Deze groep patiënten heeft vaak meer ernstige vormen van de ziekte, met aanzienlijke spierzwakte die het dagelijks functioneren kan beïnvloeden.

Ouderen
Ouderen, vooral boven de 60 jaar, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van inclusiebody myositis, een vorm van myositis die vaak geleidelijk optreedt en zich uit in progressieve spierzwakte. De ziekte kan moeilijker te diagnosticeren zijn bij ouderen, aangezien spierzwakte vaak wordt toegeschreven aan veroudering. Het komt vaak voor bij ouderen met een geschiedenis van andere aandoeningen, zoals diabetes of hart- en vaatziekten.

Patiënten met andere auto-immuunziekten
Patiënten die lijden aan andere auto-immuunziekten, zoals lupus, sclerodermie of reumatoïde artritis, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van myositis. De combinatie van meerdere auto-immuunziekten kan de ernst van de aandoening verergeren en de behandelopties bemoeilijken.

Primaire en secundaire myositis

Myositis kan worden ingedeeld in primaire en secundaire vormen:

Secundaire myositis ontstaat als gevolg van een andere aandoening, letsel, infectie of medicatiegebruik. Deze vorm is meestal minder ernstig dan de primaire vorm.
Primaire myositis heeft geen duidelijke externe oorzaak. Voorbeelden van primaire myositis zijn dermatomyositis, polymyositis en inclusion body myositis.

Vormen van spieraandoening

Myositis kent verschillende types, elk met unieke oorzaken en symptomen:

Dermatomyositis

Deze aandoening wordt gekenmerkt door een zichtbare, vlekkerige, rode of paarse huiduitslag. Patiënten ervaren vaak spierzwakte en mogelijk spierpijn. Ademhalingsproblemen en slikproblemen kunnen ook optreden. Dermatomyositis komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.

Door medicatie veroorzaakte myositis

Sommige medicijnen kunnen spierontsteking veroorzaken. Bekende geneesmiddelen die myositis kunnen uitlokken zijn statines, zoals lovastatine. Ook medicatie voor de behandeling van HIV of aids, zoals zidovudine (Retrovir), kan leiden tot myositis.

Inclusion-body myositis

Inclusion body myositis (IBM) is een vorm van myositis die vooral oudere mannen treft. Deze aandoening kenmerkt zich door een geleidelijke spierzwakte en slikproblemen (dysfagie).

Infectieuze myositis

Virale infecties, zoals griep, kunnen leiden tot infectieuze myositis. Bacteriële infecties, vooral veroorzaakt door stafylokokken, kunnen ook myositis veroorzaken. Trichinose, een parasitaire infectie, kan spierontsteking veroorzaken wanneer de parasiet zich in de spieren nestelt, zoals in het middenrif en andere spieren. Symptomen omvatten maag- en darmstoornissen, koorts en een pijnlijke zwelling van de spieren.

Juveniele myositis

Juveniele myositis treft vaak kinderen en adolescenten, voornamelijk meisjes. Kenmerken zijn een paarse of rode huiduitslag, vaak op de oogleden, slikproblemen, een hese stem en spierzwakte, vooral in de maag, nek, bovenarmen en benen. Ontsteking van de bloedvaten (vasculitis) komt ook voor.

Myositis myoglobinurica

Myositis myoglobinurica, ook wel bekend als de ‘ziekte van Günther’, verwijst naar een vorm waarbij myoglobine vrijkomt in de urine. Deze aandoening is vernoemd naar de Duitse internist H. Günther.

Myositis ossificans

Myositis ossificans ontstaat vaak door een blessure, zoals een aanzienlijke blauwe plek. Dit type myositis resulteert in een voortschrijdende spierverbening, die kan leiden tot ernstige misvormingen. Het treedt vooral op bij jonge patiënten en kan lokaal voorkomen, zoals bij ruiters die 'rijbeen' ontwikkelen in de dijspieren.

Myositis tropica

Myositis tropica betreft een ontsteking van de spieren, meestal in de bovenbenen (inclusief de psoas), billen en schoudergordel. Deze aandoening kan gepaard gaan met longabcessen, pericarditis en myocarditis. De oorzaak van myositis tropica is vaak onbekend.

Orbitale myositis

Orbitale myositis, ook bekend als ‘oculaire myositis’, beïnvloedt de spieren die de oogbewegingen regelen. Deze zeldzame aandoening komt vooral voor bij jonge tot middelbare leeftijd volwassenen, vaak vrouwen. Het wordt geassocieerd met verschillende auto-immuunziekten zoals de ziekte van Crohn, systemische lupus erythematosus, reumatoïde artritis, diabetes mellitus, myasthenia gravis en ankyloserende spondylitis. Symptomen zijn onder andere ‘vastzittende ogen’, dubbelzien (diplopie), zwelling rond de ogen, hangende oogleden (ptosis), oogpijn, rode ogen en uitpuilende ogen (exoftalmie).

Polymyositis

Polymyositis is een aandoening die zich uit in geleidelijke spierzwakte, beginnend bij de ribben en zich naar buiten verspreidend. Dit type myositis komt vaker voor bij vrouwen en kan veroorzaakt worden door verschillende soorten kanker en auto-immuunziekten.

Symptomen: Pijn en zwakte in de spieren

Myositis kan verschillende symptomen vertonen, afhankelijk van de vorm en oorzaak van de aandoening. Algemene symptomen zijn onder meer:

• Koorts
• Moeite om recht te staan vanuit een zittende positie
• Onverklaarbare spierpijn
• Problemen bij het lopen van trappen
• Moeite met het opheffen van de armen
• Problemen met slikken of ademhalen
• Spierontsteking
• Spierzwakte
• Vermoeidheid na korte perioden van staan of lopen

Alarmsymptomen

Progressieve spierzwakte
Een van de meest kenmerkende alarmsymptomen van myositis is progressieve spierzwakte, die vaak begint in de proximale spieren (dicht bij het lichaam) en zich verder verspreidt naar andere spiergroepen. Dit kan leiden tot moeilijkheden bij het opstaan uit een stoel, traplopen en het tillen van voorwerpen. In ernstige gevallen kan het zelfs leiden tot verlamming.

Huiduitslag bij dermatomyositis
Patiënten met dermatomyositis kunnen last krijgen van een karakteristieke huiduitslag, vaak in de vorm van paarse of rode vlekken op het gezicht, de nek, de schouders en de handen. Deze uitslag kan gepaard gaan met jeuk en pijn, en kan het eerste teken zijn van de ziekte. De huiduitslag kan ook leiden tot littekens en langdurige huidbeschadiging.

Spierpijn en stijfheid
Naast spierzwakte kunnen patiënten met myositis last krijgen van spierpijn en stijfheid. Dit kan verergeren door overmatige activiteit of gebrek aan beweging. De pijn kan gepaard gaan met ontsteking en zwelling van de spiervezels.

Moeite met slikken of ademhalen
In zeldzame gevallen kan myositis leiden tot zwakte van de spieren die verantwoordelijk zijn voor het slikken en ademhalen. Dit kan levensbedreigende complicaties veroorzaken, zoals aspiratiepneumonie (longontsteking door inslikken van voedsel of vloeistof in de longen) of ademhalingsinsufficiëntie.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts begint met een gedetailleerd vraaggesprek over de medische geschiedenis en de symptomen van de patiënt. Dit omvat het identificeren van factoren die de symptomen kunnen verergeren of verbeteren. Daarna volgt een lichamelijk onderzoek.

Diagnostisch onderzoek
Om myositis te diagnosticeren en andere aandoeningen uit te sluiten, worden verschillende diagnostische onderzoeken uitgevoerd:

• Beeldvormende onderzoeken: Bijvoorbeeld een MRI-scan om afwijkingen in de spieren te identificeren.
• Biopsie: Een spierbiopsie kan ontstoken spiergebieden onthullen.
• Bloedonderzoek: Dit meet de aanwezigheid van spierenzymen en antilichamen die geassocieerd zijn met auto-immuunziekten.
• Elektromyografie: Deze test meet de elektrische activiteit van de spieren.

Afhankelijk van het type myositis kunnen aanvullende onderzoeken nodig zijn.

Behandeling

Myositis is niet te genezen, maar symptomen kunnen onder controle worden gebracht. De arts kan corticosteroïden voorschrijven om ontstekingen te verminderen en symptomen te verlichten. Bij een bacteriële oorzaak kan antibiotica worden voorgeschreven. Voor auto-immuunmyositis kunnen disease-modifying antirheumatic drugs (DMARD's) zoals azathioprine en methotrexaat worden ingezet. Fysiotherapie met kracht- en rekoefeningen kan helpen om de spierkracht en flexibiliteit te verbeteren. Warmtetherapie, rust en hulpmiddelen kunnen ook nuttig zijn in de behandeling.

Prognose

De prognose voor myositis varieert. Sommige gevallen van myositis zijn tijdelijk, zoals die veroorzaakt door infecties (infectieuze myositis). Andere vormen, zoals polymyositis en dermatomyositis, kunnen chronisch zijn en leiden tot spieratrofie (spierverlies), wat de dagelijkse activiteiten kan beïnvloeden.

Complicaties

Myositis kan leiden tot verschillende complicaties, afhankelijk van de ernst van de aandoening en de betrokken spieren. Mogelijke complicaties zijn onder andere:

• Spieratrofie: Langdurige spierzwakte en inactiviteit kunnen leiden tot spieratrofie, waarbij spieren krimpen en verzwakken door gebrek aan gebruik.
• Beperkingen in mobiliteit: Ernstige spierzwakte kan leiden tot beperkingen in beweging en mobiliteit, wat dagelijkse activiteiten moeilijk kan maken.
• Ademhalingsproblemen: In ernstige gevallen kan myositis de ademhalingsspieren aantasten, wat leidt tot ademhalingsmoeilijkheden.
• Slikproblemen: Spierzwakte in de keel en slokdarm kan slikproblemen veroorzaken, wat het eten en drinken bemoeilijkt.
• Hartproblemen: Sommige vormen van myositis kunnen het hart beïnvloeden, wat kan leiden tot myocarditis (ontsteking van de hartspier) en andere hartproblemen.
• Infecties: Bij ernstige gevallen kan verminderde spierfunctie en immobiliteit leiden tot een verhoogd risico op infecties, zoals decubituszweren.

Preventie

Hoewel het niet altijd mogelijk is om myositis te voorkomen, zijn er enkele maatregelen die kunnen helpen om het risico te verkleinen of de symptomen te beheersen:

• Gezonde levensstijl: Een gezond dieet en regelmatige lichaamsbeweging kunnen helpen om de algehele gezondheid te verbeteren en spierproblemen te voorkomen.
• Vermijd overmatige belasting: Voorkom overmatige belasting van de spieren door het vermijden van overmatige fysieke activiteiten en blessures.
• Medicatietrouw: Volg het voorgeschreven medicatieplan strikt op en bespreek eventuele bijwerkingen met de arts.
• Zorg voor goede hygiëne: Dit kan helpen om infecties te voorkomen die myositis kunnen veroorzaken.
• Regelmatige medische controles: Als je een aandoening hebt die het risico op myositis verhoogt, zoals een auto-immuunziekte, zorg dan voor regelmatige controles bij je arts om de aandoening onder controle te houden.
• Vermijd risicofactoren: Indien mogelijk, vermijd het gebruik van geneesmiddelen die geassocieerd worden met myositis en voorkom blootstelling aan virussen die spierontsteking kunnen veroorzaken.

Lees verder

• Dermatomyositis: Huiduitslag en spierproblemen
• Polymyositis: Auto-immuunaandoening met spierzwakte
• Spierblessures: Soorten letsels en verwondingen aan spieren
• Pyomyositis: Bacteriële infectie met aangetaste spieren
• Myositis ossificans: Verkalkingen na spierblessure met pijn