Spierontsteking: symptomen, oorzaken & behandeling myositis

Spierontsteking (myositis) duidt op een ontstekingsproces dat plaatsvindt in de spier. Myositis kan worden veroorzaakt door pathogenen (infecties), auto-immuunziekten of tumoren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen acute en chronische vormen van spierontsteking. Spierontsteking kan een hele reeks oorzaken hebben. Lang niet altijd zijn bacteriële of virale pathogenen de boosdoeners, er kunnen ook degeneratieve ziekten of auto-immuunreacties achter zitten. Er bestaan verschillende types spierontsteking: 'polymyositis', 'dermatomyositis' en 'inclusie body myositis', waarbij polymyositis en dermatomyositis erg op elkaar lijken. De meest getroffen groep zijn volwassen mannen en vrouwen die ouder zijn dan 50 jaar, maar kinderen worden soms ook getroffen. De behandeling van spierontsteking hangt af van de oorzaak. Ontsteking veroorzaakt door ziekteverwekkers kan vaak goed worden hersteld, systemische of degeneratieve oorzaken vereisen vaak een langdurige behandeling.

• Wat is een spierontsteking?
• Oorzaken
• Ziekteverwekkers
• Systemische ziekten
• Auto-immuunreacties
• Idiopatisch
• Tumoren
• Symptomen van myositis
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van ontstoken spieren
• Corticosteroïden
• Immunosuppressiva
• Fysiotherapie
• Revalidatie
• Spierontsteking op de arm
• Spierontsteking in de kuit
• Spierontsteking van de schouder
• Ontsteking van de borstspieren
• Ontsteking van de nekspieren
• Spierontsteking in de elleboog
• Spierontsteking in de scheenbeen
• Vooruitzichten en prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is een spierontsteking?

Spierontsteking (myositis) verwijst naar een ontstekingsproces van de spieren. Er zijn verschillende vormen van spierontsteking. De meest voorkomende vormen zijn dermatomyositis en polymyositis. Bij dermatomyositis raken je huid en spieren ontstoken, waarbij de spieren zwak worden (spierzwakte) en pijn doen. Ook ontwikkel je een huiduitslag, vooral rond de ogen en mond en op de knokkels van je handen. Polymyositis betekent letterlijk ‘ontsteking van veel spieren' en er zijn veel subtypen. Spierzwakte, spierpijn, algehele malaise en soms ook koorts, zijn tekenen van deze vorm van spierontsteking. De spierontsteking ontstaat in weken of maanden en vooral de spieren in bovenarmen en -benen worden erdoor getroffen. De oorzaken van spierontsteking zijn erg complex.

Oorzaken

De oorzaken van spierontsteking zijn talrijk. Spierontsteking is een zeldzame ziekte en komt vooral voor bij kinderen of ouderen. Het bepalen van het type myositis helpt vaak om de oorzaak te vinden.

Ziekteverwekkers

Zeer zelden wordt spierontsteking veroorzaakt door pathogenen. Deze omvatten vooral bacteriën, virussen of parasieten.

Systemische ziekten

Vaak is myositis een bijkomende combinatie van systemische ontstekingsreacties in het lichaam, vooral reumatische ontstekingen.

Auto-immuunreacties

Niet zelden zijn auto-immuunreacties de oorzaak van spierontsteking. Bij auto-immuunreacties herkent het immuunsysteem de lichaamseigen structuren ten onrechte als vreemd en probeert deze te elimineren. Bij myositis is de reactie gericht tegen kleine bloedvaten in de spier. Als gevolg hiervan verslechtert de bloedcirculatie en kan er een ontstekingsreactie volgen.

Idiopatisch

Polymyositis heeft in de meeste gevallen geen duidelijke oorzaak. Dit wordt 'idiopathisch' genoemd.

Tumoren

Vooral bij dermatomyositis bestaat het gevaar dat een tumor de oorzaak is. Als een nieuwe diagnose van dermatomyositis wordt gesteld, moet altijd een tumor worden overwogen, vooral eierstokkanker komt in deze context veel voor.

Symptomen van myositis

Veel voorkomende symptomen van spierontsteking zijn spierzwakte, maar ook lokale pijn en spierpijn. Ontsteking wordt onder meer bepaald door vijf hoofdsymptomen:

• pijn
• warmte
• roodheid
• zwelling
• functionele beperkingen

Ook bij een spierontsteking kunnen deze symptomen vaak worden waargenomen.

De plaats van pijn hangt af van de locatie van de ontsteking. Elke spier kan mogelijk worden getroffen, van nek tot been. Je kunt ook het gevoel hebben van een pijnlijke spier. Je kunt ook moeite hebben met slikken.

Omdat bloedvaten ook spieren hebben (zo hebben aders gladde spiercellen in hun wanden), kan dit leiden tot een deelname van de bloedvaten, een 'vasculitis' (een ontsteking van de bloedvaten). Een symptoom hiervan is het fenomeen van Raynaud, waarbij het gaat om het lichter en donkerder worden van de huidskleur, vooral op de vingers, als gevolg van krampen in de bloedvaten.

De uitbreiding van de polymyositis is de dermatomyositis. Hierbij verspreidt de ontsteking zich naar de huid en komt het naast de symptomen van spierontsteking tot roodheid en zwelling van de huid.

Onderzoek en diagnose

Voor de diagnose van spierontsteking zijn vooral de klinische symptomen doorslaggevend. Typische eerste tekenen hiervan zijn spierzwakte en lokale pijn op de plaats van ontsteking. In de meeste gevallen ontwikkelen de symptomen zich echter heel langzaam. Naast lichamelijk onderzoek, kan de arts andere onderzoeken inzetten ten behoeve van de diagnose. Vooral bloedonderzoek is zinvol. Ontstekingsparameters in het bloed duiden op een acute ontsteking. De belangrijkste zijn CRP-waarden, leukocyten en bezinkingssnelheid van erytrocyten. Als ze verhoogd of veranderd zijn, duidt dit op een ontsteking in het lichaam. Andere waarden geven aan dat de spieren erbij betrokken zijn, waaronder zogenaamde 'LDH, transaminasen, creatinekinase en myoglobine'. Deze moleculen worden voornamelijk in spieren aangetroffen en wijzen op de vernietiging van spiercellen wanneer ze in toenemende mate in het bloed worden aangetroffen.

Voor een betrouwbare diagnose in het geval van vermoedelijke spierontsteking voert men een biopsie uit. Met een kleine naald steekt de arts je in de aangedane spier om weefsel te verwijderen teneinde deze nauwkeurig te kunnen onderzoeken onder de microscoop. Als er een weefselmonster op de juiste plaats afgenomen wordt, wat helaas niet altijd mogelijk is, kan er dikwijls een exacte diagnose gesteld worden en het type myositis bepaald worden.

Behandeling van ontstoken spieren

In geval van aanhoudende spierzwakte en ernstige pijn moet een arts worden geraadpleegd. Aangezien spierontsteking een zeldzame ziekte is in West-Europa, is het niet altijd gemakkelijk om de diagnose te stellen. Als er echter vermoed wordt dat er sprake is van een ontsteking en dit wordt bevestigd, bijvoorbeeld door een weefselmonster, dan zal de arts onmiddellijk aanvangen met de behandeling om het ontstekingsproces een halt toe te roepen. Anders kan het leiden tot chronische, pijnlijke ontstekingen, die op de lange termijn leiden tot een sterke vermindering van spiermassa en dientengevolge tot spierzwakte.

Corticosteroïden

Onmiddellijke bescherming is belangrijk voor het getroffen spiergebied. De arts zal medicijnen tegen de ontstekingen (corticosteroïden) voorschrijven. Deze werken na een paar dagen tot weken, bij sommige mensen kan het tot 6 weken duren om beter te worden. De behandeling wordt gecontroleerd door continue bloedtesten totdat de ontstekingswaarden en de spierspecifieke enzymen in het bloed weer genormaliseerd zijn.

Immunosuppressiva

In ernstige gevallen waarin corticosteroïden niet helpen, kunnen immunosuppressiva worden ingenomen. Het woord immunosuppressiva betekent letterlijk: 'onderdrukkers van het afweersysteem'. Ze verlagen het immuunsysteem en verminderen dus ook de ontstekingsreactie van het lichaam. Dit maakt het lichaam echter gevoeliger voor allerlei ziekteverwekkers.

Fysiotherapie

Ten behoeve van bepaalde spiergroepen is zelfs tijdens de acute fase van ontsteking, fysiotherapie zinvol. Vooral met de betrokkenheid van de slik- of ademhalingsspieren is dit belangrijk zodat ze niet teveel van hun functie verliezen.

Revalidatie

Een algemene revalidatie is alleen mogelijk als de ontsteking genezen is of zich niet meer in een acute fase bevindt. Het doel van revalidatie is om zoveel mogelijk functies te krijgen en spierfuncties zo goed mogelijk opnieuw op te bouwen nadat de ontsteking is verdwenen.

Spierontsteking op de arm

Spierontsteking in de arm en vooral de hele bovenarm is niet ongewoon. Het wordt vaak veroorzaakt door reumatische ontstekingen. Een symptoom van myositis in de arm is spierzwakte. Vaak word je getroffen door een spierontsteking van de arm, als je zonder reden een gevoel van spierpijn hebt. De pijnlijke spieren kunnen dan niet worden toegeschreven aan eerdere sportactiviteiten. Het zorgt er snel voor dat je nauwelijks je armen boven een bepaald niveau kan heffen. Direct na de diagnose moet de behandeling worden gestart voordat degeneratieve veranderingen van de spier optreden. Vooral bescherming en medische behandeling zijn belangrijk. Na genezing kan fysiotherapie nodig zijn.

Spierontsteking in de kuit

De kuitspieren kunnen ook worden getroffen door spierontsteking. Vaak worden spierdelen aangetast die dicht bij het lichaam liggen. Dijen en kuiten worden daarom vaak getroffen. Een initiële myositis ontwikkelt spierzwakte gedurende een langere periode, die gepaard kan gaan met lokale pijn. Ook kan het gevoel van pijn optreden zonder dat de beenspieren actief worden gebruikt. Als je in je kuiten zwelling en roodheid opmerkt, dan weet je dat er een ontsteking actief is. Eenvoudige dagelijkse taken zoals traplopen worden bemoeilijkt als gevolg van spierzwakte door ernstige spierontsteking. Vaak verspreidt de ontsteking zich symmetrisch vanuit de romp. Zelden worden alleen de benen aangetast.

Pseudohypertrofie van de kuitspieren
Een zeldzaam fenomeen bij spierontsteking wordt waargenomen in de kuiten. Het komt bij langdurige ontstekingsprocessen tot een pseudohypertrofie van de kuitspieren. Het lijkt hierbij alsof de kuitspieren groot en dik zijn, maar dat is in werkelijkheid niet zo. De kuit wordt dikker alsof er in korte tijd veel spieren zijn opgebouwd. In werkelijkheid breekt het lichaam spieren echter af en vervangt deze door bindweefsel en vetweefsel. De kuit is dus groter, maar de spierkracht is verminderd.

Spierontsteking van de schouder

Vooral de schouder wordt vaak getroffen door ontstekingsveranderingen doordat het direct grenst aan de rompspieren van waaruit veel ontstekingen voortkomen. In de meeste gevallen worden beide schouders symmetrisch getroffen. De schouderspieren spelen niet alleen een rol bij bewegingen van de schouder naar de romp, maar ook tijdens rotaties en het optillen van de arm. Bij een spierontsteking in de schouder kun je klagen over spierzwakte met pijn bij het opheffen van je arm. Ook in de schouderspieren kunnen langdurige ontstekingen leiden tot de afname van spiermassa, die vooral wordt vervangen door vetweefsel. Samen met de armspieren vereist het schoudergebied vaak fysiotherapie om spierkracht te regenereren in het geval van een aanhoudende ontsteking.

Ontsteking van de borstspieren

Spierontsteking in de borst maakt het vaak mogelijk om kleine verharde knobbeltjes te voelen. Dit zijn inflammatoire foci. De ontsteking in de borstspieren treedt meestal symmetrisch op en kan acuut of chronisch zijn. Vooral als het wordt veroorzaakt door ziekteverwekkers, heeft het vaak een acuut en pijnlijk verloop. Vele bacteriële of virale boosdoeners zijn mogelijk. Ontsteking door parasieten is uiterst zeldzaam. In de borst ontstaat de ontsteking meestal zonder bekende oorzaak, dus idiopathisch. Bij langdurige, chronische ontstekingen komt het vaak tot zogenaamde 'spieratrofie', dus een vermindering van spiermassa. In het geval van ontsteking, gevoel van zwakte, brandende pijnlijke spieren of, in het geval van acute ontstekingen, ervaar je vooral stekende pijn.

Ontsteking van de nekspieren

Spierontsteking kan in principe alle spiergroepen treffen, waaronder de nekspieren. In veel gevallen verspreidt spierontsteking zich van de romp naar de nekspieren. De myositis in de nek is bijzonder onaangenaam in het dagelijks leven en het interfereert met het uitvoeren van alledaagse taken en bezigheden. Sterke spierpijn en gevoelens van zwakte veroorzaken dat je je hoofd zeer beperkt beweegt. Alledaagse dingen, zoals autorijden, zijn bijna onmogelijk.

Keelspieren en ademhalingsspieren
In de keelholte bevinden zich de keelspieren. Bij ernstige spierontsteking zijn er beperkingen van deze spiergroepen. Slikklachten en slikproblemen (dysfagie) is een veel voorkomend gevolg ervan. Elke beweging is pijnlijk. Een onmiddellijke bescherming, als dat mogelijk is in de nek en een medicamenteuze behandeling door de arts, zal noodzakelijk zijn. In ernstige gevallen kan de ontsteking zich verspreiden naar de ademhalingsspieren en dit leidt soms tot levensbedreigende situaties. Hoge doses corticosteroïden worden in dat geval voorgeschreven door de behandelend arts.

Spierontsteking in de elleboog

Een vorm van spierontsteking is de zogeheten 'myositis ossificans', een aandoening waarbij verkalkingen (ossificaties) optreden na een spierblessure. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen in het ellebooggewricht. Onmiddellijke behandeling, soms met een operatie, moet onmiddellijk worden gestart om het proces te stoppen. Permanente schade en aantasting van de gewrichtsfunctie is een mogelijk gevolg. Als gevolg van de toenemende ossificatie wordt het gewricht stijver en onbeweeglijk. Vaak is myositis merkbaar wanneer ernstige pijn optreedt na een paar dagen tot weken na verwonding en behandeling. Helaas kan de ossificatie in radiologische afbeeldingen alleen worden gedetecteerd wanneer deze lang actief is geweest.

Spierontsteking in de scheenbeen

Net als de kuitspieren kan myositis zich ook voordoen in de spieren rond het scheenbeen. Beperkingen, spierzwakte en pijn zijn het gevolg. Een directe pijn in het scheenbeen is vrij zeldzaam. De pijn wordt alleen merkbaar bij lokale druk op het getroffen gebied of bij beweging van de (onder)benen.

Vooruitzichten en prognose

De prognose van een spierontsteking varieert enorm en moet individueel worden beoordeeld. In een groot aantal gevallen kunnen de pathogenen of ziekteverwekkers (indien die de ontsteking veroorzaken) goed worden behandeld met medicijnen. Door de behandeling kunnen het beschadigde weefsel en de spiervezels geleidelijk regenereren. Na een paar weken ben je vaak volledig hersteld.

Bij een auto-immuunziekte is de prognose minder gunstig. Als er een onderliggende ziekte is met een chronisch ziekteverloop, zijn de kansen op volledig herstel kleiner. De therapie is gericht op het verlichten van de symptomen. Bovendien zijn de inspanningen van artsen gericht op een mogelijke vertraging van de verwachte ziekteprogressie. Het doel is om de kwaliteit van leven van de patiënt zo lang mogelijk te verbeteren, omdat genezing onwaarschijnlijk is.

Complicaties

Spierontsteking kan leiden tot een sterke achteruitgang van de fysieke prestaties en een verminderde spierbelasting. Dit leidt tot bewegingsbeperkingen, moeite met lopen en verstoringen van de algemene mobiliteit. Sportieve en dagelijkse activiteiten kunnen soms slechts in beperkte mate worden uitgeoefend. Dit kan leiden tot mentale en emotionele problemen, soms zelfs tot een depressie.

De ontsteking kan zich blijven verspreiden in het lichaam. Via de spiervezels kunnen de ziekteverwekkers naar andere plaatsen worden getransporteerd en daar ook klachten veroorzaken. Een onbehandelde spierontsteking kan leiden tot een chronisch ziekteverloop. Hierdoor dreigt permanente schade aan de spiervezels op te treden. Een aanhoudende spierzwakte en dus een verminderde spierkracht zijn de gevolgen.

Lichaamspijnen, verhoogde lichaamstemperatuur, huidveranderingen en vermoeidheid zijn verdere complicaties van spierontsteking. Behandeling met geneesmiddelen kan bijwerkingen en verergering van de algemene toestand veroorzaken. Aandoeningen van het spijsverteringskanaal, darmziekten en de vorming van eczeem kunnen optreden.

Aanhoudende bedlegerigheid kan andere delen van het lichaam verzwakken. Het regeneratieproces wordt hierdoor aanzienlijk beïnvloed.

Preventie

Maatregelen ter preventie van spierontsteking zijn voornamelijk op het gebied van het goed omgaan met het pijnlijke en overbelaste spierweefsel. Daarnaast speelt een gezond voedingspatroon een belangrijke rol. Dierlijke eiwitten kun je het beste met mate consumeren, maar waarschijnlijk nog belangrijker is de beperking van bewerkt voedsel, ongezonde vetten en suiker.

Bovendien wordt de consumptie van omega-3-vetzuren aanbevolen, die voornamelijk voorkomen in vis, lijnzaad en raapzaadolie. Ook is het verstandig om veel vers fruit en groenten te consumeren. Ook ontstekingsremmende medicinale kruiden kunnen spierontsteking voorkomen.

Lees verder

• Spierpijn: oorzaken en symptomen spierpijn in benen en armen
• Spierzwakte: symptomen, oorzaken, behandeling zwakke spieren
• Spierkrampen: krampen in handen, armen, benen, kuiten en rug
• Verkrampte spieren: behandeling en zelfzorg spierverkramping
• Verharde spieren: symptomen en oorzaken van spierverharding