Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie: Bloedaandoening

Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie (PNH) is een zeldzame verworven bloedaandoening waarbij een versnelde bloedafbraak optreedt als gevolg van veranderingen in een gen. De rode bloedcellen gaan enkel tijdens de nacht kapot. Dit resulteert in donkere ochtendurine. Een tekort aan rode bloedcellen leidt tot vermoeidheid bij patiënten. Verder kampt de patiënt ook sneller met een trombose. Medicatie en soms een beenmergtransplantatie behandelen deze bloedziekte.

• Epidemiologie van bloedaandoening
• Oorzaken van paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie
• Risicofactoren
• Symptomen
• Hemoglobinurie (hemoglobine in urine)
• Hemolyse (versnelde bloedafbraak)
• Infecties
• Veneuze trombose
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van verworven bloedziekte

Epidemiologie van bloedaandoening

Tussen de 1 en 5 per miljoen mensen lijdt aan paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie. Jaarlijks krijgen veertig à tachtig patiënten in Nederland de diagnose van deze bloedaandoening waarbij een vroegtijdige vernietiging van rode bloedcellen gebeurt. Volwassenen tussen dertig en vijftig jaar zijn het vaakst aangetast, maar jongere en ook oudere patiënten zijn ook gerapporteerd. Vrouwen zijn tot slot iets vaker dan mannen getroffen.

Oorzaken van paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie

Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie is een zeldzame verworven vorm van hemolytische anemie die het gevolg is van mutaties (veranderingen) hebben in het PIGA-gen. Dit gen zorgt voor de productie van een ankereiwit dat eiwitten zich kunnen binnen aan de rode en witte bloedcellen en de bloedplaatjes. Door een mutatie in dit gen ontstaan verzwakte rode bloedcellen (erythrocyten), die zuurstof vervoeren; witte bloedcellen (leukocyten), die het lichaam beschermen tegen infecties en bloedplaatjes (trombocyten), die betrokken zijn bij de bloedstolling. Waarom precies deze mutaties optreden, is niet bekend anno oktober 2020.

Risicofactoren

Patiënten die een behandeling krijgen voor aplastische anemie (bloedarmoede door beenmergfalen) krijgen sneller te maken met paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie.

Symptomen

Patiënten met paroxismale nachtelijke hemoglobinurie hebben plotselinge, terugkerende episoden van symptomen (paroxysmale symptomen). De belangrijkste milde tot ernstige symptomen van de bloedaandoening zijn hemoglobinurie, hemolyse, infecties en veneuze trombose. Een infectie of lichamelijke inspanning verergeren mogelijk de klachten.

Hemoglobinurie (hemoglobine in urine)

De patiënt heeft enkel ’s morgens bij het ontwaken donkere urine (rode tot bruine urinekleur). Dit is het gevolg van de nachtelijke afbraak van de rode bloedcellen en de afvoerproducten die het lichaam via de urine verlaten. In ernstige gevallen zijn wel alle urinemonsters (van de hele dag) donker gekleurd. Doordat patiënten ijzer verliezen via de urine, ontstaat mogelijk een ijzertekort. Sommige patiënten presenteren zich sluipend met tekenen van bloedarmoede en terugkerende buikpijn.

Hemolyse (versnelde bloedafbraak)

Bij ongeveer één op de vier patiënten gebeurt enkel ’s nachts een voortijdige vernietiging van rode bloedcellen. De hemolyse leidt tot anemie (bloedarmoede) waardoor de patiënt zich presenteert met vermoeidheid.

Infecties

Doordat witte bloedcellen slecht aangemaakt worden door het beenmerg, kampt de patiënt sneller met infecties.

Veneuze trombose

Veneuze trombotische episoden komen zeer vaak voor op ongebruikelijke plaatsen en er treedt mogelijk ernstige trombose op, bijvoorbeeld in de lever (Budd-Chiari-syndroom = afsluiting van leverader) of de buikaders waardoor de patiënt zich presenteert met buikpijn. Zeer zelden treedt een trombose in de hersenaders op, waardoor hoofdpijn tot uiting komt.

Diagnose en onderzoeken

Na een lichamelijk onderzoek waarbij de arts de tekenen noteert, volgt een uitgebreid onderzoek. Dit onthult de aard en ernst van de anemie.

Behandeling

Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie is een chronische aandoening die ondersteunende maatregelen vereist. De patiënt krijgt bijvoorbeeld bloedtransfusies, die nodig bij ernstige bloedarmoede. De arts moet bloed zonder leukocyten (witte bloedcellen) gebruiken om transfusiereacties te voorkomen die resulteren in complementactivatie en versnelling van de hemolyse. De behandeling gebeurt verder met eculizumab, een recombinant gehumaniseerd monoklonaal antilichaam dat de splitsing van C5 voorkomt (en daarom de vorming van het membraanaanvalscomplex). Het vermindert intravasculaire hemolyse, hemoglobinurie, de noodzaak van transfusie en geeft een verbeterde kwaliteit van leven. Levenslange antistollingsmedicatie is soms nodig voor patiënten na een trombose. Bij patiënten met beenmergfalen omvatten de behandelingsopties immunosuppressie met antilymfocytenglobuline, ciclosporine of een allogene beenmergtransplantatie.

Prognose van verworven bloedziekte

Het verloop van paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie is variabel. Paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie ontwikkelt zich tot acute leukemie (bij 3-5% van de patiënten), maar het kan nog vele jaren stabiel blijven. Ook verdwijnen de klachten van paroxysmale nachtelijke hemoglobinurie soms zelfs. Hiermee moet de arts dan wel rekening worden houden bij het overwegen van mogelijk gevaarlijke behandelingen zoals een beenmergtransplantatie. De mediane overleving is tien à vijftien jaar.

Lees verder

• Hemolytische anemie: Voortijdige afbraak rode bloedcellen
• Anemie (bloedarmoede): Soorten tekort aan rode bloedcellen
• Anemie (tekort aan rode bloedcellen): Soorten en oorzaken