Erfelijke elliptocytose: Bloedziekte met milde bloedarmoede

Erfelijke elliptocytose (ook wel ovalocytose genoemd) is een erfelijke bloedziekte waarbij een abnormaal groot aantal rode bloedcellen een elliptische vorm heeft in plaats van de gebruikelijke biconcave schijfvorm. Bij de meeste patiënten zijn de symptomen mild en beperkt zich dit vaak tot lichte vermoeidheid, waarvoor meestal geen behandeling nodig is. In sommige gevallen kunnen ernstigere symptomen zoals kortademigheid en galstenen optreden. Hoewel de aandoening meestal geen behandeling vereist, kan een operatie soms noodzakelijk zijn. De vooruitzichten voor de meeste patiënten zijn goed en hun levensverwachting is doorgaans niet aangetast.

• Epidemiologie van de aandoening
• Mechanisme
• Oorzaken: Genetische veranderingen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Milde symptomen
• Ernstige symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van erfelijke elliptocytose
• Prognose
• Complicaties van erfelijke elliptocytose
• Preventie en levensstijl

Epidemiologie van de aandoening

Incidentie en prevalentie
Erfelijke elliptocytose (EE) is een zeldzame genetische aandoening die wereldwijd voorkomt, maar de prevalentie varieert per regio. In populaties met een hoge prevalentie van malaria, zoals in delen van Afrika en Zuidoost-Azië, is EE relatief vaker aanwezig, met geschatte incidenties van 1 op 2.000 tot 1 op 5.000 patiënten. Dit kan verband houden met een mogelijke beschermende rol tegen malaria. In niet-endemische gebieden, zoals Europa en Noord-Amerika, is EE aanzienlijk zeldzamer.

Demografische verschillen
EE kan voorkomen bij patiënten van alle leeftijden, maar symptomen manifesteren zich vaak in de kindertijd of adolescentie. Mannen en vrouwen worden in gelijke mate getroffen. Erfelijkheid speelt een belangrijke rol, aangezien de aandoening meestal autosomaal dominant wordt overgeërfd.

Genetische predispositie en geografische verspreiding
De aandoening wordt veroorzaakt door mutaties in genen zoals SLC4A1, SPTA1, of SPTB. Deze genen coderen voor belangrijke structurele eiwitten in de rode bloedcelmembraan. De mutaties worden met name geassocieerd met specifieke etnische groepen in malaria-endemische regio's.

Mechanisme

Pathofysiologie van elliptocytose
Erfelijke elliptocytose wordt gekenmerkt door structurele afwijkingen in de cytoskelet-eiwitten van rode bloedcellen, zoals spectrine en ankyrine. Deze afwijkingen leiden tot een verminderde flexibiliteit en stabiliteit van de celmembraan, waardoor de rode bloedcellen een ovale of elliptische vorm aannemen in plaats van de normale ronde, biconcave vorm.

Effecten op de rode bloedcellen
De abnormale vorm van de rode bloedcellen maakt ze kwetsbaarder voor mechanische stress, vooral tijdens hun passage door de kleine bloedvaten en de milt. Dit kan resulteren in hemolyse, wat leidt tot anemie en verhoogde bilirubinewaarden.

Genetische basis
De meest voorkomende mutaties die EE veroorzaken, liggen in het SPTA1-gen, dat codeert voor α-spectrine. Andere betrokken genen zijn SPTB (β-spectrine) en EPB41 (ankyrine). De ernst van de aandoening kan variëren afhankelijk van het type mutatie en de wijze van overerving.

Oorzaken: Genetische veranderingen

Bij erfelijke elliptocytose hebben veel rode bloedcellen een elliptische vorm. Deze aandoening ontstaat door defecten in het celmembraan van de rode bloedcellen. De oorzaak van deze defecten zijn mutaties in verschillende genen, zoals EL1 (of HS5), EL2 (of HS3), EL3 (of HS2) of EL4 (of HS4). Meestal wordt erfelijke elliptocytose op autosomaal dominante wijze overgeërfd, hoewel zelden ook homozygote overerving kan voorkomen.

Risicofactoren

Genetische aanleg
De belangrijkste risicofactor voor erfelijke elliptocytose (EE) is een genetische aanleg. Aangezien de aandoening autosomaal dominant wordt overgeërfd, hebben patiënten met een eerstegraads familielid met EE een significant verhoogd risico om de aandoening te erven. Daarnaast kunnen spontane mutaties in genen zoals SPTA1, SPTB, en EPB41 bijdragen aan het ontstaan van EE, zelfs zonder familiegeschiedenis.

Etniciteit en geografische factoren
Patiënten afkomstig uit malaria-endemische regio’s, zoals Sub-Saharisch Afrika, Zuidoost-Azië en delen van het Midden-Oosten, hebben een hoger risico op EE. Dit is te wijten aan de verhoogde frequentie van genetische varianten die mogelijk bescherming bieden tegen malaria.

Blootstelling aan hemolytische stressoren
Bepaalde omstandigheden die leiden tot verhoogde hemolyse, zoals infecties, fysieke inspanning, of het gebruik van bepaalde medicatie, kunnen bij patiënten met EE bijdragen aan ernstigere symptomen of complicaties. Zwangerschap kan bij vrouwen met EE ook een periode van verhoogd risico vormen door de fysiologische stress op het lichaam.

Voedingstekorten
Een tekort aan voedingsstoffen zoals foliumzuur en vitamine B12 kan het risico op complicaties bij EE verhogen, aangezien deze vitaminen essentieel zijn voor de aanmaak van rode bloedcellen. Patiënten met EE wordt aangeraden om een evenwichtig voedingspatroon te volgen om tekorten te voorkomen.

Medische voorgeschiedenis
Patiënten met een voorgeschiedenis van miltverwijdering (splenectomie) lopen een hoger risico op ernstige complicaties bij EE, zoals infecties en trombotische gebeurtenissen. Splenectomie kan noodzakelijk zijn bij ernstige gevallen van EE, maar vereist zorgvuldige opvolging en preventieve maatregelen zoals vaccinaties.

Risicogroepen

Patiënten met familiegeschiedenis van elliptocytose
Patiënten met een familiegeschiedenis van EE hebben een verhoogd risico vanwege de autosomaal dominante overerving. In sommige gevallen kan de aandoening ook sporadisch optreden als gevolg van de novo-mutaties.

Populaties in malaria-endemische gebieden
In regio's waar malaria endemisch is, zoals Sub-Saharisch Afrika en Zuidoost-Azië, komt EE vaker voor. De aandoening kan een adaptieve rol spelen bij het verminderen van de ernst van malaria-infecties, wat kan bijdragen aan de verspreiding van de mutaties in deze populaties.

Pasgeborenen met anemie of geelzucht
Pasgeborenen die vroegtijdig anemie of geelzucht ontwikkelen, vooral zonder duidelijke andere oorzaken, kunnen een verhoogd risico hebben op erfelijke bloedcelafwijkingen zoals EE en vereisen genetische evaluatie.

Symptomen

Klinisch gezien vertoont erfelijke elliptocytose overeenkomsten met erfelijke sferocytose (een bloedaandoening die gepaard gaat met geelzucht), hoewel de symptomen vaak milder zijn. Veel patiënten ervaren geen symptomen.

Milde symptomen

Een klein percentage van de patiënten heeft milde bloedarmoede, wat zich kan uiten in lichte vermoeidheid, hoofdpijn, spierzwakte en hartkloppingen.

Ernstige symptomen

In ernstigere gevallen, waar de milt oude en versleten bloedcellen afbreekt, kunnen patiënten last krijgen van een vergroting van de milt (splenomegalie). Symptomen van splenomegalie zijn onder meer:

• Beenzweren
• Galstenen (harde afzettingen in de galblaas met galkoliek)
• Groeiproblemen
• Kortademigheid
• Vage, slecht gelokaliseerde buikpijn
• Vermoeidheid

Alarmsymptomen

Hemolytische anemie
Symptomen zoals vermoeidheid, bleekheid, kortademigheid en snelle hartslag kunnen wijzen op hemolytische anemie als gevolg van de verhoogde afbraak van rode bloedcellen.

Geelzucht en splenomegalie
Een verhoogd bilirubinegehalte kan leiden tot geelzucht, wat zichtbaar is aan een gelige verkleuring van de huid en ogen. Daarnaast kan vergroting van de milt (splenomegalie) voorkomen, wat pijn of ongemak in de linker bovenbuik kan veroorzaken.

Complicaties van galstenen
Chronische hemolyse kan leiden tot overmatige bilirubineproductie en de vorming van galstenen. Patiënten kunnen klagen over koliekachtige pijn in de bovenbuik, misselijkheid en braken, wat nader onderzoek vereist.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose begint met het vaststellen van symptomen en het onderzoeken van de familiegeschiedenis met betrekking tot bloedaandoeningen. Bij lichamelijk onderzoek kan de arts een vergrote milt (splenomegalie) constateren, wat duidt op een overactieve milt (hypersplenie). Een bloedonderzoek is essentieel om de elliptische vorm van de rode bloedcellen te bevestigen. Bij erfelijke elliptocytose moeten ten minste 25% van de erytrocyten (rode bloedcellen) abnormaal elliptisch van vorm zijn, hoewel in sommige gevallen tot 100% van de rode bloedcellen deze elliptische vorm kan hebben.

Behandeling van erfelijke elliptocytose

De meeste patiënten met erfelijke elliptocytose hebben geen behandeling nodig. Als gevolg van een licht verhoogd risico op galstenen kan een chirurgische ingreep zoals een cholecystectomie (verwijdering van de galblaas) noodzakelijk zijn wanneer de pijn problematisch wordt. Dit risico hangt af van de ernst van de aandoening. Foliumzuur kan nuttig zijn voor patiënten met aanzienlijke hemolyse (versnelde bloedafbraak) door erfelijke elliptocytose. In gevallen van homozygote overerving, die ernstige hemolytische anemie kan veroorzaken, kan een splenectomie (chirurgische verwijdering van de milt) op jonge leeftijd noodzakelijk zijn.

Prognose

Patiënten met erfelijke elliptocytose hebben doorgaans een goede prognose. De levensverwachting is meestal niet aangetast, hoewel patiënten met een zeer ernstige vorm van de aandoening een verkorte levensduur kunnen hebben.

Complicaties van erfelijke elliptocytose

Na een splenectomie kan de ernst van de bloedarmoede afnemen, maar er bestaat een verhoogd risico op ernstige bacteriële infecties zoals septikemie. Het is belangrijk dat patiënten na een dergelijke ingreep goed worden gemonitord en passende preventieve maatregelen worden getroffen om infecties te voorkomen.

Preventie en levensstijl

Hoewel erfelijke elliptocytose niet te voorkomen is, kunnen bepaalde levensstijlmaatregelen helpen bij het beheersen van symptomen en het voorkomen van complicaties. Het handhaven van een gezond dieet en regelmatige medische controles zijn cruciaal om de gezondheid van de patiënt te ondersteunen en mogelijke problemen vroegtijdig op te sporen.

Lees verder

• Erfelijke sferocytose: Bloedaandoening met geelzucht
• Anemie (bloedarmoede): Soorten tekort aan rode bloedcellen
• Anemie (tekort aan rode bloedcellen): Soorten en oorzaken