Paranoïde persoonlijkheidsstoornis: Psychische aandoening

Persoonlijkheidsstoornissen zijn blijvende patronen van innerlijke ervaring en gedrag die duidelijk anders zijn dan de verwachtingen op basis van de cultuur van een persoon. Mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis zijn blijvend buitensporig wantrouwig en achterdochtig naar anderen toe. Ze geloven namelijk dat alle initiatieven van anderen verdacht of kwaadaardig zijn. Door al deze gedachten en gedragingen beperken personen hun sociale leven ernstig. Een medicamenteuze behandeling in combinatie met psychotherapie verlichten mogelijk symptomen, al zijn deze behandelingen moeilijk omdat de persoon ook artsen wantrouwt.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen: Blijvend buitensporig wantrouwig en achterdochtig
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Medicijnen
• Psychotherapie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische omgangstips voor paranoïde persoonlijkheidsstoornis
• Psychotherapie en sociale vaardigheden
• Omgaan met stress en dagelijks functioneren

Epidemiologie

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis komt voor bij ongeveer 2% van de bevolking. De stoornis verschijnt meestal in de vroege volwassenheid en komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. De prevalentie varieert tussen verschillende bevolkingsgroepen en cultuur. De aandoening kan ook binnen families voorkomen, wat suggereert dat er mogelijk genetische factoren bijdragen aan de ontwikkeling ervan.

Oorzaken

De oorzaken van paranoïde persoonlijkheidsstoornis zijn onbekend anno september 2024. Een paranoïde persoonlijkheidsstoornis komt vaker tot stand in gezinnen met psychotische stoornissen, zoals schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties) en waanstoornissen. Daarom spelen mogelijk genetische factoren een rol bij de ontwikkeling van deze persoonlijkheidsstoornis. Andere factoren spelen mogelijk ook een rol. Een paranoïde persoonlijkheidsstoornis is namelijk mogelijk het gevolg van negatieve ervaringen uit de kindertijd waarbij een kind een dreigende huiselijke sfeer heeft meegemaakt. Het kind heeft dan extreme en ongegronde ouderlijke woede en/of een neerbuigende ouderlijke invloed meegemaakt, waardoor het kind diepe onzekerheden ontwikkelt. Mannen zijn tot slot vaker aangetast door een paranoïde persoonlijkheidsstoornis.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een paranoïde persoonlijkheidsstoornis. Genetische factoren spelen een rol, vooral als er een familiegeschiedenis is van psychotische stoornissen zoals schizofrenie. Traumatische ervaringen in de kindertijd, zoals een gewelddadige of verwaarlozende omgeving, kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van deze stoornis. Bovendien kunnen langdurige blootstelling aan stressvolle situaties en een onveilige hechting in de kindertijd de ontwikkeling van paranoïde symptomen bevorderen.

Symptomen: Blijvend buitensporig wantrouwig en achterdochtig

De symptomen van een paranoïde persoonlijkheidsstoornis starten meestal in de vroege volwassenheid. Mensen met paranoïde persoonlijkheidsstoornis zijn blijvend erg argwanend ten opzichte van andere mensen. Mensen met paranoïde persoonlijkheden vertrouwen zelden op anderen en ze hebben zelfs de neiging om onschuldige opmerkingen en gedrag verkeerd te interpreteren als kwaadaardig. Ze interpreteren de acties van anderen als opzettelijk bedreigend of vernederend. Mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis zijn meestal niet in staat hun eigen negatieve gevoelens jegens anderen te erkennen, maar raken over het algemeen het contact met de realiteit niet kwijt. Ze vertrouwen mensen niet, zelfs als ze betrouwbaar zijn, uit angst om uitgebuit of verraden te worden. Ze voelen vaak dat ze in gevaar zijn en zoeken naar bewijzen om hun vermoedens te ondersteunen. Ze hebben moeite om in te zien dat hun wantrouwen niet in verhouding staat tot hun omgeving. Personen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis zijn over het algemeen moeilijk in de omgang en hebben vaak problemen met nauwe relaties.

Veel voorkomende symptomen zijn:

• denken dat anderen hem of haar schade aandoen, bedreigen of uitbuiten
• een slecht zelfbeeld
• niet in staat om samen te werken met anderen
• niet kunnen verdragen van kritiek
• sociale isolatie
• vijandigheid
• zich onthechten van anderen
• zich zorgen maken over andere mensen omdat ze misschien verborgen motieven hebben

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een paranoïde persoonlijkheidsstoornis kunnen het volgende omvatten:

Intense achterdocht en wantrouwen zonder concrete redenen.
Aanhoudende overtuiging dat anderen kwaad in de zin hebben.
Verstoorde relaties door voortdurende argwaan en vijandigheid.

Diagnose en onderzoeken

De arts diagnosticeert een paranoïde persoonlijkheidsstoornis op basis van een psychologisch onderzoek. De arts gaat na hoe lang en hoe ernstig de symptomen van de persoon zijn. De diagnose van een paranoïde persoonlijkheidsstoornis gebeurt niet als het patroon van verdacht gedrag uitsluitend optreedt tijdens het beloop van schizofrenie of een andere psychotische stoornis (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties).

Behandeling

De behandeling van een persoon met een paranoïde persoonlijkheid is moeilijk omdat mensen met deze persoonlijkheidsstoornis vaak erg achterdochtig zijn ten opzichte van artsen. Als de persoon toch een behandeling accepteert, is een combinatie van psychotherapie en medicijnen vaak effectief.

Medicijnen

Een anti-angstmedicijn, zoals diazepam, is inzetbaar als de persoon lijdt aan ernstige angst of onrust waarbij het normale dagelijks functioneren verstoord is. Antipsychotica, zoals thioridazine of haloperidol, zijn geschikt als een persoon ernstige opwinding of waanideeën ervaart die resulteren in zelfbeschadiging of schade aan anderen.

Psychotherapie

Mensen met deze aandoening hebben vaak diepgewortelde problemen met interpersoonlijk functioneren waarvoor intense therapie nodig is. Een sterke relatie tussen therapeut en cliënt biedt de meeste voordelen voor mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis, al is dit niet gemakkelijk te bereiken door de diepe achterdocht van mensen met de aandoening. Mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis starten zelden een behandeling en beëindigen deze vaak voortijdig.

Prognose

De vooruitzichten hangen meestal af van de vraag of de persoon bereid is om hulp te accepteren. Psychotherapie en medicijnen verminderen soms de symptomen van de psychische aandoening. De persoon kan hierdoor beter functioneren in het dagelijks leven. De meeste personen met deze stoornis ondervinden wel symptomen gedurende het hele leven en hebben consequente therapie nodig.

Complicaties

Zonder behandeling is deze psychische aandoening chronisch. Een persoon met een paranoïde persoonlijkheid krijgt dan mogelijk te maken met een extreem sociaal isolement en ook met school-, werk- en/of relatieproblemen.

Preventie

Preventie van paranoïde persoonlijkheidsstoornis is uitdagend, aangezien de oorzaken en risicofactoren niet volledig begrepen worden. Vroegtijdige interventie bij risicovolle kinderen en adolescenten, waaronder het bieden van een veilige en ondersteunende omgeving, kan helpen om de ontwikkeling van ernstige symptomen te voorkomen. Het versterken van sociale en communicatieve vaardigheden kan ook bijdragen aan een betere copingstrategie en mogelijk een vermindering van de ernst van de symptomen.

Praktische omgangstips voor paranoïde persoonlijkheidsstoornis

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis is een psychische aandoening die gekarakteriseerd wordt door wantrouwen en een voortdurend gevoel van achterdocht richting anderen. Dit kan leiden tot conflicten in sociale en professionele omgevingen. Behandeling en zelfzorgstrategieën zijn belangrijk om de symptomen te beheersen.

Psychotherapie en sociale vaardigheden

Psychotherapie, met name cognitieve gedragstherapie (CGT), kan helpen om negatieve gedachten en wantrouwen te verminderen. Deze therapieën richten zich op het verbeteren van sociale interacties en het ontwikkelen van gezonde copingmechanismen.

Het aanleren van communicatieve vaardigheden kan helpen om misverstanden en conflicten te voorkomen, wat belangrijk is om relaties te verbeteren. Het is essentieel dat de patiënt zich openstelt voor therapie, ondanks het wantrouwen dat de aandoening met zich meebrengt.

Omgaan met stress en dagelijks functioneren

Omdat mensen met paranoïde persoonlijkheidsstoornis vaak angstig of op hun hoede zijn, kunnen technieken zoals mindfulness of ademhalingsoefeningen nuttig zijn om stress te verminderen en de algehele geestelijke gezondheid te verbeteren.

Daarnaast kunnen praktische aanpassingen in het dagelijks leven helpen om confrontaties en stressvolle situaties te vermijden, zoals het kiezen van rustige omgevingen voor sociale interacties en het vermijden van onverwachte veranderingen in routine.

Lees verder

• Persoonlijkheidsstoornissen: Soorten en kenmerken