Letsels bij sportongevallen: fracturen en gewrichtsletsels

Fracturen en gewrichtsletsels zijn vaak voorkomende letsels bij het sporten. Meestal gaat het hier om vrij ernstige letsels die al naargelang de lokalisatie gepaard gaan met een aanzienlijke revalidatieperiode. In een aantal gevallen dienst zelfs overgegaan te worden tot een operatief ingrijpen om de kwetsuur optimaal te laten genezen.

Fracturen

Fracturen komen in de sport betrekkelijk vaak voor, niet alleen bij teamsporten. als voetbal, handbal en ijshockey, maar ook bij langlaufen, turnen, paardrijden en skiën. Fracturen worden beschouwd als ernstige letsels, aangezien niet alleeen het bot is beschadigd, maar ook de weke delen rondom het bot, te weten pezen, banden, spieren, zenuwen, bloedvaten en huid. Fracturen worden zowel door een direct trauma veroorzaakt (b.v. een slag of klap op het been) als door een indirect trauma (b.v. het been breekt doordat de voet blijft haken).

Indeling

Als de gebroken botstukken door de huid steken, spreekt men van een gecompliceerde fractuur. Als de huid onbeschadigd is spreekt men van een ongecompliceerde fractuur. Een gecompliceerde fractuur heeft een grote kans op ontsteking van het bot en vraagt speciale behandeling. Als een fractuur doorloopt in het aangrenzende gewricht spreekt men van een intra-articulaire fractuur. Het belangrijkste doel van de behandeling is de gebroken botstukken in hun oorspronkelijke stand te zetten. Bij een avulsiefractuur is de spier- of peesaanhechting van het bot afgescheurd.

Er bestaan fracturen met of zonder dislocatie (verplaatsing van botstukken). De dislocatie kan bestaan uit zijdelingse verplaatsing, hoekvorming, verkorting of torsie. Verschillende vormen worden onderscheiden, zoals dwarse, schuine, spiraalvormige en verbrijzelingsfracturen.

Lokalisatie

De plaats van het letsel hangt vaak samen met de sport waarbij het werd opgelopen. Bij voetbal overheersen letsels van de onderbenen, bij turnen van de onderarmen, bij handbal van de vingers en bij paardrijden en wielrennen van sleutelbeen en schouder.

Weke delen-letsels

De weke delen rond het bot worden vaak ten gevolge van het trauma mede letsels verwond, bij voorbeeld door het afscheuren van scherpe botfragmenten. Deze weke delen-letsels, die meer bloeding veroorzaken, kunnen het genezingsproces hinderen en op zichzelf een ernstiger probleem vormen dan het eigenlijke botletsel. Het risico op uitgebreide letsels van de omgevende weke delen is groter bij ongelukken met grote geweldsinwerking ('high-energy-trauma's'). Beschadiging van de grote bloedvaten en zenuwen is ongewoon. Er is echter een risico op letsel van deze delen bij fracturen van het middelste gedeelte van de bovenarm, bij fracturen juist boven de elleboog en bij polsfracturen.

Verschijnselen

• Botbreuken geven vaak beschadiging van kleine bloedvaten en weke delen. Dit veroorzaakt bloeding en daardoor zwelling in het gebied van de fractuur met daarbij soms verkleuring van de huid.
• Pijn bij bewegen en belasten.
• Vervorming en abnormale beweeglijkheid komen vaak voor bij een fractuur.
• Sommige fracturen zijn zonder verschijnselen. Dit kan het geval zijn bij de dijbeenhals of de bovenarm, wanneer de botuiteinden in elkaar verhaakt zijn en zodoende stabiliteit aan de fractuur geven.

Behandeling

De sporter of trainer kan:

• De open wond met steriele gazen bedekken.
• Het gewonde lichaamsdeel hoog leggen.
• Het lichaamsdeel spalken. Als er niets voorhanden is om te spalken kan de verwonde arm tegen het lichaam of het verwonde been tegen het andere been gefixeerd worden. Als er lange afstanden afgelegd moeten worden, bij voorbeeld in bergachtig gebied, moet het gewonde lichaamsdeel zeker gespalkt worden. De spalk hoort de aangrenzende gewrichten ook te immobiliseren.
• Transport verzorgen naar een ziekenhuis waar róntgenfoto's gemaakt kunnen worden.

De arts moet:
Zo snel mogelijk een ernstige dislocatie corrigeren om aldus de bloeding te beperken, de pijn te verminderen en de bloedsomloop te verbeteren. Een fractuur:

• zonder dislocatie wordt behandeld met een gipsverband (externe fixatie);
• met dislocatie wordt behandeld door repositie, hetzij gesloten, waarna eveneens een gipsverband wordt aangelegd, hetzij operatief. De botfragmenten worden in het laatste geval met draad, schroef, plaat, pin of spijker gefixeerd (interne fixatie). Vaak moet dan toch nog een gipsverband worden aangelegd, echter voor een veel kortere tijd.

Nabehandeling

Alle lichaamsdelen die niet ingegipst zijn moeten geoefend worden. De spieren van het aangedane lichaamsdeel kunnen geoefend worden door het aanspannen van spieren enzovoort. De duur van de gipsbehandeling hangt af van de plaats en de aard van de fractuur. Een polsfractuur wordt 4-6 weken ingegipst, terwijl een onderbeenfractuur of sommige handwortelfracturen dikwijls veel langer worden geïmobiliseerd. De uitvoering van de nabehandeling ligt in handen van de fysiotherapeut.

Gewrichts- en handletsels

Het gewricht bestaat uit de met kraakbeen beklede gewrichtsuiteinden van twee botten. Het ene is meestal bolvormig, het andere komvormig, waardoor ze min of meer in elkaar passen. De uiteinden worden verbonden door een gewrichtsapsel, bestaande uit bindweefsel. De binnenzijde van het gewrichtskapsel is bekleed met slijmvlies dat gewrichtssmeer produceert. Op plaatsen waar veel racht wordt uitgeoefend wordt het gewrichtskapsel versterkt met stevige banen: de gewrichtsbanden (zie afbeelding). De stabiliteit van een gewricht wordt bepaald door actieve en passieve factoren. De actieve stabiliteit wordt onderhouden door de spieren en kan derhalve gecontroleerd worden. De passieve stabiliteit wordt primair door de gewrichtsanden verzorgd. Een goede actieve en passieve stabiliteit is essentieel voor de gewrichtsfunctie.

Indeling

• Een partiële ruptuur (verscheuring) betreft een gedeelte van de gewrichts
• band of aanhechting ervan. Het gewricht is als regel nog stabiel.
• Bij een totale ruptuur maakt men het volgende onderscheid:
• De gewrichtsband is in het midden doorgescheurd met twee losse uiteinden.
• De gewrichtsband is losgescheurd van de aanhechting.
• De gewrichtsbandaanhechting is met een botstuk afgescheurd.

Bij een totale bandruptuur gaat een deel van de stabiliteit van het gewricht als regel verloren. Bandletsel wordt opgelopen wanneer het gewricht tot een abnormale beweging wordt gedwongen. Dit soort trauma veroorzaakt een bloedingdie zich in het omgevende weefsel kan verspreiden en een blauwe verkleuring van de huid kan geven. In geval van een scheur van een in het gewricht gelegen band of gewrichtskapsel, kan het bloed vaak in het gewricht belanden.

Verschijnselen

• Bloeding met blauwe verkleuring van de huid, zwellingen pijn ter plaatst het gewricht en de gewrichtsband.
• Pijn bij bewegen, belasten en lokale druk.
• Instabiliteit, afhankelijk van de uitgebreidheid van het letsel.

Behandeling

De sporter of trainer kan
In de acute fase spoedige behandeling instellen in de vorm van:

• Koude compressen
• Rust
• Zwachtel
• Hoogstand van het lidmaat

De arts moet:

• De stabiliteit onderzoeken, c.q. grondig laten onderzoeken.
• Bij behouden stabiliteit een elastisch verband aanleggen voor de duur van 3 tot 6 weken, afhankelijk van de aard en de lokalisatie van het letsel. Uit vergelijkend onderzoek is gebleken dat de resultaten van gipsen tegenvallen.
• Bij instabiliteit zo snel mogelijk operatieve behandeling doen plaatsvinden.
• Doorverwijzen naar de fysiotherapeut voor verdere behandeling en revalidatie.

De fysiotherapeut kan de eerste 48 uur na het trauma behandelen met:

• Afkoeling (d.m.v. ijs, coldpacks) — 20 minuten, zo mogelijk 5 maal per
• laser(2 maal per dag).
• Tape/bandage (evt. met occlusie van heparinoide zalf).

Vanaf 48 uur na het trauma:

• Laser
• Diadynamische stroom (dagelijks of 3 maal per week).
• Ultra-geluid.
• Wisselbaden.
• Bandage (evt. tape).
• Oefentherapie, te weten:
• onbelaste oefeningen in water (indien mogelijk),
• spierversterking,
• lenigheidsoefeningen,
• mobiliseren van gewrichten,
• coordinatie.
• Massage in de vorm van dwarse fricties op de gelaedeerde band.

Lokalisatie

Gewrichts- en bandletsels komen veel voor bij sport. De meest voorkomende lokalisaties zijn de enkel , de elleboog, de knie, de hand en de schouder. Alle gewrichtsbandletsels dienen aan een stabiliteitsonderzoek te worden onderworpen, zonodig onder narcose.