Wilg voor gewillige gewrichten

Uit de wilg Salix alba, die boom met zijn soepele takken, is ooit het salycilzuur geisoleerd en de aspirine ontstaan. Van wilg tot aspirine dus, nu is er een trend om de wilg opnieuw te gebruiken, vooral bij chronische gewrichtsklachten. In Amerika geniet wilgenbastextract steeds meer popu­lariteit. Allerlei wilgenbastpreparaten worden er verkocht als natuurlijke pijnstiller. In Duitsland is wilgenbast sinds 1984 in de farmacopee opgenomen. De ESCOP (The European Scientific Coopérative on Phytotherapy) heeft in 1997 een mono­grafie van wilgenbast uitgebracht. De indicaties die genoemd worden door de ESCOP en de Duitse Kommission E (de overheidsinstelling die plantaardige geneesmiddelen beoordeelt en monografieën uitgeeft) zijn de behandeling van koorts, symptomatische behan­deling van milde reumatische klachten en het verlichten van pijn, waaronder milde hoofdpijn.

Werkzame stoffen van wilgenbast

Wilgenbast (Salicis cortex) bestaat uil de gedroogde bast van jonge takken van Salix purpurea L., Salix daphnoides Villars of andere geschikte Salix-soorten. Karakteristieke bestanddelen van wilgenbast zijn deri­vaten van salicin (fenolglucosiden), hoofdzakelijk sali­cortin, 2'-O-acetylsalicortin en/of tremulacin. Daarnaast komen salireposide en kleine hoeveelheden syringenin en purpureïn voor. Andere bestanddelen zijn het gele isosalipurposide, de flavanonen erio-dictyol-7-glucoside en naringenin-glucosiden en verder catechin en andere polyfenolen. Ook de bast van de populier en de wortelbast van de Gelderse roos (Viburnum opulus L.) bevatten salicin. Salicylaten worden aangetroffen in moerasspirea (Filipendula ulmaria (L.) Maxim.), wintergroen {Gaultheria pro-cumbens L.) en berkenbast en in kleinere hoeveelheden in verschillende vruchten.

Toegepast worden gedroogde hydro-alcoholische of waterige extracten, tincturen of vloeibare extracten, of poeder bereid als decoct. Het gedroogde uitgangsmateriaal bevat, afhankelijk van de soort, 4-8% totaal salicin. Extracten worden gestandaardiseerd op totaal salicin. De in Duitsland verkrijgbare tabletten bevat­ten extracten die zijn gestandaardiseerd op 15 of 17,6% salicin.

Werkingsmechanismen van wilg als pijnstiller

Wilgenbast bevat verschillende voorstadia van salicyla­ten, hoofdzakelijk salicin en verder tremulacin en salicortin. Waarschijnlijk zijn salicin en tremulacin zelf niet farmacologisch actief. In de darm wordt salicin gedeeltelijk omgezet tot saligenin. In het lichaam (lever, nieren, long) worden salicin (via salige­nin) en saligenin omgezet in onder andere salicylaten en salicylzuur en slechts een klein deel blijft onveranderd. Omdat er geen salicylaten of salicylzuur in het maag­darmkanaal worden gevormd, worden bijwerkingen die soms optreden door prikkeling van het maagdarmka­naal toegeschreven aan de looistoffen in het extract. De metabolieten van salicin die in de urine verschijnen zijn vrijwel gelijk aan die van acetylsalicylzuur. Salicylaten verminderen de pijn en zwelling door een analgetisch (pijnstillend) en anti-inflammatoir effect via remming van de prosta-glandinesynthese. Het aangrij­pingspunt hierbij is het enzym cyclo-oxygenase (COX), waarvan beide isovormen (COX-1 en COX-2) geremd worden. Gentisinezuur, een metaboliet van salicylzuur, is een selectieve COX-2-remmer.

Het analgetische effect is slechts gedeeltelijk toe te schrijven aan de sali­cylaten. Een analgetisch effect bij volwassenen is verkregen bij een dagdosering van wilgenbastextract overeenkomend met 120 of 240 mg salicin. Daarbij is een dosering met 240 mg salicin per dag (de maximale dosis die in de ESCOP-monografie wordt opgegeven ). De biologische beschikbaarheid van salicylaten uit gestandaardiseerd wilgenbastextract is ongeveer 16% . Dit komt neer op een bio-equivalentie van 240 mg salicin uit wilgenbastextract met 50 mg acetylsalicylzuur. Een analgetische dosering voor volwassenen wordt verkregen vanaf 300 mg ace­tylsalicylzuur. Dit duidt er dus op dat ook andere stof­fen verantwoordelijk moeten zijn voor het analgetische effect.

Van het wilgenbastextract, vooral van de het fenolgedeelte met catechine en andere flavonoïden, zijn antioxidatieve eigenschappen aangetoond. Deze anti-oxydantwerking vermindert de weefselschade door ontstekingsprocessen en daardoor ook het verminderen van de pijn.

Kruidenthee en kruidenextract bij reuma en artrose

Een gestandaardiseerd extract met een gehalte van min.100 mg salicin kan verlichting geven bij artritis en arthrose, maar ook een kruidenthee van moerasspirea, brandnetel en esblad gecombineerd met een tinctuur van wilgenbast is werkzaam. Drink 2 x daags een kopje thee (150ml) met 20 druppels tinctuur van wilgenbast als kuur gedurende 4 tot 6 weken. Stop dan één week en doe dan opnieuw een kuur van 4 tot 6 weken.

Het gebruik van kruiden bij reumatische klachten heeft een lange traditie. Naast wilgenbast bevat ook populier, gewone es, berk en brandnetel salycilzuurverbindingen maar ook andere ontstekingswerende en pijnstillende stoffen die bij reumatische pijnklachten nuttig kunnen zijn. Zeker zullen sommige reumapatienten door het gebruik van deze planten of plantenextracten hun andere medicatie met meer bijwerkingen in de toekomst 'aan de wilgen kunnen hangen'.

Overzicht onderzoek

Phytother Res. 2009 Jul;23(7):897-900. A systematic review on the effectiveness of willow bark for musculoskeletal pain. Cameron M, Chrubasik S. Vlachojannis JE
Since ancient times preparations from Salix species have been used to alleviate pain. The aim of this study was to update the evidence of the effectiveness of willow bark products in the treatment of musculoskeletal pain. OVID(MEDLINE), PUBMED, Silverplatter, and CENTRAL and manual searches were used to identify clinical trials investigating Salix preparations. Authors SC and JEV extracted the data independently and discussed disagreements. Seven manuscripts were identified, reporting four trials with confirmatory and four with exploratory study designs. Three manuscripts presented the same trial data: repetitious reports were excluded. One confirmatory and two exploratory studies indicate a dose-dependent analgesic effect not inferior to rofecoxib in patients with low back pain. In one exploratory and one confirmatory study conflicting results were achieved in participants with osteoarthritis. No significant effect was seen in a confirmatory study in patients with rheumatoid arthritis, but this study was grossly underpowered. All studies investigated ethanolic extracts with daily doses up to 240 mg salicin over periods of up to six weeks. Minor adverse events occurred during treatment. The review provides moderate evidence of effectiveness for the use of ethanolic willow bark extract in low back pain. Further studies are required to find out if treatment of osteoarthritis and rheumatoid arthritis requires extract with higher doses than 240 mg salicin per day.