Omgaan met existentiële angst

‘Hoe omgaan met existentiële angst’ kwam op 23 februari 2011 in het KRO-programma Profiel aan de orde. Meditatie is de sleutel. Hierover sprak Henk Barendregt, hoogleraar wiskunde en informatica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en vooraanstaand onderzoeker op het gebied van de lambdacalculus, een computertaal die gebruikt wordt voor het verifiëren van hardware en software. Meer over het hersenonderzoek naar het effect van meditatie op angst en depressie en de gevolgen van meditatie.

Meditatie en wetenschap

Barendregt doet wetenschappelijk onderzoek naar wat meditatie doet met het menselijk brein bij het Instituut voor hersenactiviteit aan de Raboud Universiteit Nijmegen. “Na tien dagen mediteren worden de deelnemers van een retraite in de MRI geschoven voor een hersenscan voor een hersenscan. Er wordt gekeken naar de invloed van meditatie van de zogenoemde witte materie, het communicatienetwerk binnen de hersenen.” In 2002 ontving Barendregt van het Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) de Spinozapremie, een bedrag van 1,5 miljoen euro vanwege zijn buitengewone prestaties op het terrein van de lambdacalculus. “Een formele taal waarin je wiskundige algoritmes en bewijzen kunt uitdrukken.” Internationale bekendheid kreeg hij vooral als auteur van het standaardwerk The Lambda Calculus: Its Syntax and Semantics (1984).

Mind-Brain-Mindfulnessonderzoek

Dat geld heeft hij onder meer gebruikt voor een groot onderzoek naar de effecten van meditatie op de hersenen: het Mind-Brain-Mindfulnessonderzoek (MBM), waarin hij samenwerkt met psychiater Anne Speckens en biofysicus Stan Gielen. In dit onderzoek komen zijn beide passies samen: wetenschap en meditatie. Inmiddels zijn een 4-tal artikelen gepubliceerd over het meditatieonderzoek. Dit onderzoek is een onderdeel van een groter onderzoek naar de witte materie, waarbij men ook op andere manieren probeert de hersenen te beïnvloeden.

Meditatie en existentiële angst

In een interview in Filosofie Magazine 2009/1 zegt Henk Barendregt: ‘Bij meditatie draait het om zuivering van de geest: de geest terugbrengen tot de essentie.’ Tijdens meditatie kunnen we de oerangst voor de leegte, de angst voor de dood ervaren. In het programma Profiel maakt Barendregt duidelijk, dat het bij inzichtmeditatie gaat om het loslaten van conditioneringen. Sommige daarvan zijn handig, andere onhandig - zoals bijvoorbeeld teveel eten - waardoor we bijvoorbeeld ziek worden. Er is dan sprake van overconditionering. Met meditatie kunnen we zien welke mechanismen er bij ons werken. Er zit een zekere existentiële angst achter. Bij meditatie leren we die angst te zien en te temmen.

Met allerlei hulpmiddelen, zoals eten, zappen, drinken, etc. proberen we de existentiële oerangst, de angst voor het geen controle hebben over het leven, te verbloemen. Hebben we die angst door meditatie overwonnen, dan zijn we bevrijd van al die verslavingen.

Hiernaar verwijst een Japans gedichtje: “Toen ik voor de drankwinkel stond had ik geen dorst, maar mijn voeten liepen vanzelf naar binnen.” Barendregt zegt hierover, dat de man in ieder geval opmerkzaam was, de eerste stap om zijn probleem te overwinnen. En als je het proces nog beter doorziet, kan je er los van komen.

Meditatie en depressie

Barenlegt legt aan Filosofie Magazine en Profiel uit waarom Mindfulness (aandachttraining) zo effectief blijkt tegen depressie. Wat gebeurt er in de hersenen dat dit kan verklaren? Mindfulness biedt een geneesmiddel. Bij mindfulness zeg je niet: ‘Ik ben droevig’, maar: ‘Er is droefheid’. Je valt niet met de droefheid samen, gaat er niet in op.” Observeer je gevoel: ‘Er is pijn’. Niet ik heb pijn, maar er is pijn. Dan heb je al een zekere afstand met de pijn. Beschouw jezelf niet als iemand die de pijn heeft, maar iemand die pijn ziet. Niet als iemand die ergernis heeft, maar die ergernis ziet. Neem afstand.

Gevolgen meditatie

In het radioprogramma Noorderlicht op 25 maart 2009 lichtten Henk Barendregt, prof. Stan Gielen (directeur van het Centre for Neuroscience en voorzitter van bestuur van het Donders Institute of Brain, Cognition and Behaviour) en prof. Anne Speckens het gezamenlijk onderzoek toe naar de invloed van meditatie op de hersenen. Het bleek dat mensen, die ervaring hebben met mediteren minder fouten maken dan mensen, die geen ervaring hebben met meditatie, onafhankelijk van het reactievermogen, dat iets langzamer wordt.

Barendregt zegt: “Meditatie vermindert het leed en vermeerdert het geluk van mensen.”

Lees verder

• Plaatsen voor stilte en spiritualiteit in Limburg en België