Doofheid: gebarentalen en gebarensystemen

Gebarentaal is een puur visuele taal, een volwaardige taal met een eigen grammatica. Het maken van gebaren wordt snel begrepen, waardoor gebarentaal als een natuurlijke taal en als de moedertaal van doven wordt beschouwd.

Gebarentaal

Een doof kind wordt gestimuleerd gebruik te maken van wat hij ziet en leert zijn taal via visuele ondersteuning. Het maken van gebaren wordt snel begrepen, waardoor gebarentaal als een natuurlijke taal en als de moedertaal van doven wordt beschouwd.

Gebarentaal is een puur visuele taal, een volwaardige taal met een eigen grammatica. Er wordt momenteel veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar deze grammatica en er verschijnen steeds meer studies hierover. Een paar jaar geleden is in Utrecht een HBO-opleiding gestart voor gebarentaaldocent en gebaren tolk, terwijl aan verschillende universiteiten onderzoek wordt verricht naar gebarentalen.

In Nederland zijn verschillende mogelijkheden om gebaren te gebruiken. Een korte opsomming:

Nederlandse Gebaren Taal (NGT)

Dit is een zelfstandige taal met een eigen lexicon, grammatica en uitdrukkingen. Het is een volwaardige taal waarmee je alles kunt ‘zeggen’ wat je maar zou willen: van een luchtig gesprek tot een heftige vergadering, van diepe discussies tot poëzie. Het is een taal die op natuurlijke wijze is ontstaan, niet bedacht en niet afgeleid van een gesproken taal. Het NGT wordt sinds 1985 onderzocht op de Universiteit van Amsterdam, faculteit Algemene Taalwetenschappen en er verschijnen regelmatig boeken over NGT.

Net zoals op verschillende plaatsen waar mensen woonden verschillende gesproken talen zijn ontstaan, zijn ook op verschillende plaatsen verschillende gebarentalen ontstaan. Zo zijn er in Nederland 5 varianten in gebarentalen ontstaan rond de doveninstituten; men noemt deze verschillen ook wel dialecten.

De dovengemeenschap streeft al jaren naar een erkenning van de NGT als een echte Nederlandse taal zoals de Friese taal. In 1988 heeft het Europese Parlement de gebarentalen officieel erkend als taal van de doven, maar de Nederlandse regering heeft die erkenning tot op heden nog niet overgenomen.

Het Nederlands Gebaren Centrum is hard bezig om te komen tot één Nederlandse Gebaren Taal bestaande uit standaard of voorkeursgebaren. Deze verschijnen op cd’s, dvd’s, boeken en op internetsites. In het onderwijs aan dove kinderen en in gebarencursussen gebruikt men tevens deze standaardgebaren. De dialectgebaren worden gewoon in de regio’s gebruikt, wat voor ervaren gebaarders geen enkel probleem is (bijlage 9).

Nederlands ondersteund met Gebaren (NmG)

Bij NGT wordt niet gesproken. Bij het Nederlands ondersteund met gebaren (NmG) is dat wel het geval: de zinstructuur en grammatica van het Nederlands worden gevolgd, terwijl het gesprokene vergezeld wordt met gebaren. Voor doven is dit een andere taal: op de dovenscholen praat men over twee-talig onderwijs, waarbij de 2e taal het NmG wordt bedoeld. De communicatie tussen horenden en doven verloopt meestal via NmG; ook wordt het NmG gebruikt door plots- en laatdoven en ernstig slechthorenden, die met een hoortoestel nog spraakklanken kunnen verstaan.

Natuurlijke gebaren

Onze communicatie kent ook het gebruik van gebaren, die heel vanzelfsprekend zijn: zwaaien, wijzen, stilte, gebaren voor eten en drinken, enz. worden door iedereen begrepen en gebruikt. Men noemt dit natuurlijke gebaren, per cultuur en per land kan de betekenis van deze gebaren verschillen.

Handalfabet

Voor iedere letter heeft men een handvorm en na oefening kan men hiermee letters spellen: vingerspelling gebruikt men vooral bij namen, moeilijke en nieuwe woorden, waarvoor nog geen gebaar bekend is. Ook voor ieder cijfer heeft men een handvorm. Dit zijn onderdelen van de Gebarentaal (zie bijlage 10).

Communicatie met doofblinden

Als men naast doofheid ook slecht ziet of blind bent, vereist dit een aangepaste communicatie. Welke vorm men kiest is afhankelijk van welke handicap het eerst aanwezig was en welke alternatieve communicatie men heeft aangeleerd.

Is de doofheid primair dan zijn de alternatieve vormen vierhanden gebaren en vingerspellen in de hand. Bij vierhanden gebarentaal worden de gebaren zo gemaakt, waarbij de handen van de doofblinde losjes worden vastgehouden door de persoon die de gebaren maakt. Het vingerspellen in de hand kan op verschillende manieren: er wordt een schriftletter of een handalfabetletter of een speciale code van aantikken gebruikt.

Is de blindheid primair dan zal het braille alfabet geleerd worden en kan mbv een brailleregel gecommuniceerd worden.

Totale Communicatie (TC)

Totale Communicatie is een vorm van communicatie die in de jaren 70 van de vorige eeuw ontstond in de VS als alternatief voor het leren spraakafzien en spreken zoals in die tijd de doven geacht werden te communiceren. Deze vorm van communiceren is ook in Nederland gepromoot en houdt in dat men alle mogelijkheden benut om de communicatie tussen een horende en dove optimaal laat verlopen. Het doet een beroep op de creativiteit van de horende om naast het gebruik van natuurlijke en NGT gebaren, ook het handalfabet, spraakafzien, schrifttaal en zijn mimiek te gebruiken. Het komt nog het meest overeen met het NmG. Op dit moment is de term niet meer in zwang.

Lees verder

• Een auditieve beperking