Het zeeppompje: een werelduitvinding

We hebben hygiëne hoog in het vaandel staan. Alles moet nog schoner dan schoon worden. En dat is goed te begrijpen. Met een goede hygiëne voorkom je dat hinderlijke virussen en bacteriën ziektes veroorzaken en bevorder je je gezondheid. Het is dus ook belangrijk je handen regelmatig goed te wassen. Hiervoor gebruiken we zeep, bij voorkeur in een zeeppompje.

Zeep

Door vet en loog (dit is scheikundig een basische stof) op elkaar te laten inwerken treedt een proces van verzeping op. Hierdoor ontstaat zeep. Zeep heeft een paar bijzondere eigenschappen. Allereerst verlaagt zeep de oppervlaktespanning van een vloeistof, meestal van water. Hierdoor kan het water-en-zeep-mengsel gemakkelijker in textiel doordringen. Ook gaat de zeepoplossing gemakkelijker schuimen. Chemisch hebben zeepmoleculen de eigenschap dat vettige stoffen er niet in neerslaan, maar kleine druppeltjes vormen. Ze blijven dus zweven in het water. Hierdoor wordt vuil eerder gebonden aan de vloeistof dan aan het textiel of je huid. En dus, even heel simpel gezegd: even wrijven om het vuil los te maken van huid of stof, even spoelen, en je spoelt ook het vuil weg.

Geschiedenis van zeep

Het is niet precies na te gaan op welk moment in de geschiedenis er zeep werd geproduceerd. We gaan af op vondsten, beschrijvingen en overleveringen uit de geschiedenis. De volkeren die hierbij wellicht een rol spelen zijn:

• Babyloniers
• Egyptenaren
• Grieken en Romeinen
• Germanen

Babyloniers

In ieder geval is in een Babylonische kleicilinder uit ongeveer 2800 voor Christus een zeepachtig materiaal gevonden. Van iets recentere datum, 2200 voor Christus, is op een kleitablet een soort recept gevonden, dat tot een zeepachtig materiaal zou kunnen leiden.

Egyptenaren

In het oude Egypte werden oliën van plantaardige of dierlijke afkomt gebruikt om zeep te maken. Dus ook de Egyptenaren kenden het gebruik van zeep.

Grieken en Romeinen

Volgens een overgeleverd verhaal zouden Romeinse vrouwen bij toeval de werking van zeep hebben ontdekt. Het water langs de oever van de rivier de Tiber nabij de berg Sapo werd gemengd met dierlijke vetten en as, afkomstig van dierenoffers. De ontstane zeep zou enorm geholpen hebben bij het reinigen van kleding, en het materiaal werd 'zeep' genoemd naar de nabije berg Sapo. Er bestaat echter geen berg Sapo dus het verhaal is naar alle waarschijnlijkheid onwaar. Bovendien kenden Romeinen en Grieken geen zeep, zij gebruikten oliën om zich mee te reinigen.

Germanen

Naar alle waarschijnlijkheid is het Germaanse woord saipo de basis van ons woord zeep, en van vergelijkbare woorden in andere talen (soap, Seife, savon, sapone). Oorspronkelijk duidde het woord meer op de rode haarverf waarmee strijders hun haren insmeerden om meer indruk te maken op het slagveld, maar wellicht had dit materiaal andere, onvoorziene, zepige eigenschappen.

Toevoeging

Zeep was een prima middel om huid en kleding mee te reinigen. Om geurtjes te verwijderen en een beetje lekker te ruiken werden aan zeep geurstoffen toegevoegd. De lekkere zeepgeur is dus geen zeepgeur, maar de geur van de toevoegingen.

Fabricage

Hoewel aanvankelijk plantaardige of dierlijke vetten werden gebruikt om zeep te maken, wordt tegenwoordig vooral gebruik gemaakt van synthetische stoffen in het zeepproces.

Stukken zeep

Zeep is lang in handzame blokken verkocht, zodat je bij cruciale wastafels vaak een stuk aantrof om je handen te wassen. Dat betekende dus altijd, dat je je handen waste met een stuk zeep waar kort tevoren een ander ook zijn handen mee gewassen had. En dat kon weer betekenen, dat het stuk zeep zelf hiervoor vuil geworden was. Het idee dat je na het handen wassen misschien het vuil van anderen op je vingers meenam, bracht mensen ertoe te zoeken naar alternatieve, hygiënischer oplossingen.

Een persoonlijke oplossing

Handen wassen en zeep gebruiken zónder de zeep zelf aan te raken, of in ieder geval een volgende bezoeker niet met gebruikte zeep laten werken, dat was de uitdaging. Dat betekende dat er een manier gevonden moest worden om iedere gebruiker een afgemeten hoeveelheid zeep te geven. Je kon iedereen een heel klein stukje zeep geven, maar iedereen die wel eens zijn handen heeft willen wassen met een dobbelsteentje zeep weet hoe lastig dat is. De zeep heeft te weinig oppervlakte om snel en afdoende te reinigen. Maak je het blokje zeep groter, dan blijft er teveel over. Een vast stuk zeep was dus geen goede oplossing.

Zeeppompje: een hygiënische oplossing

Zeep is niet alleen in een vaste vorm te maken, ook in een vloeibare vorm. En hierin lag dan ook de oplossing: het zeeppompje. Je drukt op de knop, waardoor lucht in het reservoir wordt geperst. Hierdoor wordt vloeibare zeep opgepompt. Omdat je je hand onder het uitstroomtuitje houdt, vang je de opgepompte zeep op, en kun je je handen gaan wassen. Je raakt de zeep uit het reservoir zelf dus niet meer aan, volgende handenwassers hebben dus schone zeep tot hun beschikking. Een efficiënte en hygiënische oplossing, kortom: een werelduitvinding!

Populair

Het zeeppompje is na de introductie snel erg populair geworden. Je vindt het zeeppompje meestal bij meerdere wastafels in praktisch alle huishoudens. Ook in openbare gelegenheden zijn de vaste stukken zeep vervangen door de zeeppompjes. Omdat de knop van het zeeppompje meestal door vuile handen wordt bediend, was dit nog het laatste stukje waar hygiënische verbetering mogelijk was. In sommige openbare gelegenheden zie je daarom geen zeeppompje met knop, maar met een sensor. Als je sensor een beweging registreert op een bepaalde plaats, wordt er zeep vrijgegeven. Omdat niet iedereen dit begrijpt, moet er vaak nogal wat zeep die niet is opgevangen worden weggepoetst.

Speciale zepen

Er bestaan verschillende soorten zeep. In de zeeppompjes kun je ook antibacteriële zeep gebruiken. Deze zeep doodt bij het handenwassen bacteriën die zich op de handen bevinden. Dat is goed in verband met ziekte of infectiegevaar bij patiënten. Het is meestal niet zo goed voor gezonde mensen, omdat ook bacteriën worden gedood die gewoon bij je horen.