Wat is mindfulness en wat is het niet?

Wat is mindfulness en wat is het niet? Mindfulness is razend populair. Mindfulness, zou je kunnen zeggen, biedt tegengas aan leven op de automatische piloot, iets dat onze huidige tijd en maatschappij sterk kenmerkt. Met steeds meer te doen op een dag en alsmaar meer mogelijkheden en verplichtingen, is in flink tempo door het leven gaan voor velen een bekend fenomeen. Het betreft in sommige gevallen letterlijk een rondrennen zonder werkelijk volledig aanwezig te zijn bij wat je ervaart en tegelijkertijd een gevoel van op de hielen gezeten worden door overwegend negatieve gedachten die ervoor zorgen dat we blijven rennen, want we zijn minder snel tevreden. Met de opkomst van mindfulness is een 'gemis' in kaart gebracht. Dit gemis lijkt een verlangen te zijn naar het kunnen doorbreken van het leven in automatisme om vervolgens het leven vollediger te kunnen ervaren. Mindfulness biedt uitkomst. Wat is het en wat is het niet?

Waar komt de term mindfulness vandaan?

De term mindfulness is een letterlijke vertaling van het woord sati uit het Pali, de taal waarin de eeuwenoude Boeddhistische geschriften zijn geschreven. Sati wordt aangeduid als meditatie en contemplatie, met als bijgedachte heldere en wakkere oplettendheid. De Boeddhistische filosofie waar mindfulness zijn wortels heeft, is gericht op contemplatie door middel van het trainen van de geest, met behulp van meditatie. De filosofie is al ruim 2500 jaar oud.

Hoewel mindfulness beter te begrijpen valt wanneer men zich verdiept in de religieuze en filosofische grondslagen van het Bhoeddsime, is het niet een voorwaarde om mindfulness te kunnen beoefenen. Mindfulness is niets anders dan het trainen van de geest en staat niet onder druk van enige religie. Daarom is het voor iedereen te beoefenen ondanks zijn religie of afkomst.

Jon Kabat-Zinn wordt als grondlegger van minfulness in het westen beschouwd. Hij heeft de oosterse beoefening in een min of meer westers jasje gegoten en toepasselijk bewezen op tal van gebieden binnen de gezondheidszorg en hulpverlening. Kabat-Zinn heeft het wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van mindfulnesstraining op gang gebracht vanaf de jaren 80 van de vorige eeuw. Sindsdien wordt veelvuldig onderzoek gedaan op het gebied van mindfulness, met name in de gezondheidszorg, waar mindfulness bijv. wordt ingezet bij pijnbestrijding en depressie. Hier zijn overwegend zeer positieve resultaten uitgekomen.

Wat is mindfulness?

Mindfulness betekent opmerkzaam zijn. Het omschrijft de toestand waarin je aandachtig bent in het moment: dat je door je te focussen, het sturen van je aandacht, opmerkt wat zich aandient via de zintuigen en dat je geconcentreerd bent en blijft op datgene wat zich aandient. Dat kan alleen als je er geen mentale oordelen over hebt. Wanneer je mindful bent leef je in het 'hier en nu' van moment tot moment. Je bent met andere woorden mindful wanneer je opmerkzaam met je volledige aandacht ergens bij bent, zonder afleiding van gedachten erover.

De uitleg van het begrip mindfulness haalt wat lastig een beeld voor de geest, omdat mindfulness niet een eenduidige uitleg kent en ook niet gekenmerkt wordt door een tastbaar of fysiek concept. Het gaat om een mentale toestand. Het heeft alles te maken met bewustzijn.

Desalniettemin heb je zelf ongetwijfeld wel eens ervaren dat je mindful was. Wanneer je je ogen sluit en terugdenkt aan iets wat je héél graag deed of doet, kun je dan herinneren dat er niet of nauwelijks ruimte was voor afleiding (door gedachten)? Alsof je in flow was en één was met wat je dan ook deed? Misschien ervoer je het zelfs wel tijdens een 'onbenullige' bezigheid, achteraf gezien.

Je houding ten opzichte van gedachten is belangrijk

Voor het ervaren van mindfulness is je houding ontzettend belangrijk. Vooral je gedachten hierbij. Zonder aandachtig te zijn kun je niet mindful zijn, maar je kunt net zo min mindful zijn wanneer je geen open en accepterende houding aanneemt ten opzichte van alles wat zich aandient.

Niet oordelen

Hoewel mindful zijn over het algemeen makkelijker is voor velen wanneer je iets doet of ervaart waar je graag mee bezig bent of wat aangenaam aanvoelt, kun je net zo goed mindful zijn zonder ergens mee bezig te zijn of iets te ervaren wat je echt leuk vindt. Wat namelijk opvalt is dat wanneer je mindful bent, bij wat zich dan ook aandient of wat je dan ook aan het doen bent, de bezigheid 'is' gewoon. Je houding verandert naar een niet-oordelende houding ten opzichte van wat zich aandient, wanneer je je openstelt en alles accepteert zoals het zich aandient (en dat iets dus leuk of minder leuk kan zijn). Je plakt niet langer een etiket op de bezigheid dat juist zegt dat iets leuk is of niet.

Hoe je aldus iets beoordeelt ligt niet aan de bezigheid zelf, die is goed noch slecht. De grondslag aan mindful zijn heeft alles te maken met je vermogen tot concentreren, focussen en hoe je met je gedachten omgaat, bij iedere beleving en ieder moment.

Een voorbeeld:
Het hele aanrecht staat vol met vieze vaat. Je staat dit in je eentje af te wassen en de kans is groot dat je er aan begint met gevoelens van verzet, verzuchting en irritatie. Wanneer je eenmaal bezig bent en je louter focust op het fijne gevoel van het warme water dat steeds je handen raakt, de geur van lekker ruikende sop in de keuken, de oogverblindende glans van brandschone glazen die weer de kast in kunnen, zal dat je houding ten opzichte van het afwassen veranderen. Je wordt, wanneer je volledige aandacht bij het afwassen ligt, niet langer afgeleid door je gedachten erover. Dit geeft een fijn gevoel en verbetert je prestatie, namelijk: kunnen afwassen zonder vervelende gedachten erover.

Bron: Johnhain, PixabayBron: Johnhain, Pixabay
Gedachten
Mindfulness heeft alles te maken met gedachten. Hoe ga je er mee om? Uit onderzoek is gebleken dat we zo'n 90% van onze aandacht richten op het heden of het verleden, we zijn dus amper in het 'nu'. We zijn feitelijk bijna de hele tijd bezig met wat is geweest of wat ons nog te wachten staat en deze gedachten weerhouden ons ervan volledig in het moment te zijn. Als we dan eenmaal aanwezig zijn bij wat we 'nu' ervaren, zijn we nog steeds geneigd hier een mentaal oordeel aan te plakken. Dit geeft aan hoeveel er nog te winnen valt met mindfulness als we zoveel van onze tijd 'ergens anders' verkeren en we daarnaast moeite hebben onze oordelen de mond te snoeren.

Daarnaast blijken we zo'n 60.000 gedachten per dag te hebben, waarvan 70% van al die gedachten negatief is. We zijn met andere woorden bijna de hele dag aan het nadenken over ons verleden en de toekomst en bijna driekwart van die gedachten is negatief. Je kunt je wellicht voorstellen hoe hardnekkig en groot stress-, angst- en depressieklachten hierdoor kunnen zijn.

Laat negatieve gedachten los
Ons (negatieve) denken heeft de automatische neiging de overhand te nemen. Doordat we denken, ervaren we problemen. We denken onze problemen te kunnen oplossen met ons denken. Hiermee is een paradox geboren. Omdat we vervolgens blijven denken ontstaan altijd weer nieuwe problemen. Zo is de vicieuze cirkel rond.

De enige manier om deze cirkel te doorbreken is het trainen om uit die vicieuze gedachten cirkel te stappen door je houding te veranderen ten opzichte van die gedachten. Daarvoor zul je allereerst mindful moeten zijn ten opzichte van het feit dat je (zoveel) denkt. Je zult je gedachten moeten leren opmerken en er volledig bij aanwezig zijn, zonder er mentaal een oordeel aan te plakken.

Wat mindfulness niet is

Er is en wordt ontzettend veel geschreven over mindfulness. Hierdoor worden er ook misvattingen verspreid over het onderwerp.
Anderzijds bestaan er misvattingen doordat men zich er te weinig in verdiept en bepaalde aannames doet, die soms maar ten dele waar zijn. Om te begrijpen wat mindfulness is, is het belangrijk om te weten wat het vooral niet is.

Mindfulness is een manier om je hoofd leeg te maken

Dit is misschien wel het hardnekkigste misverstand over mindfulness. Gedachten blijven altijd komen en gaan. Dit is een functie van de hersenen en hier kunnen we niets aan veranderen. Wat we wel kunnen veranderen is de manier hoe we omgaan met die gedachten die opkomen. Je houding ten opzichte van de de gedachten is wat getrained moet worden, je traint niet om gedachten 'uit te schakelen'. Mensen die daarom zeggen: "Ik probeer al een tijd mindful te zijn, maar ik blijf maar denken dus ik doe vast iets verkeerd", hebben nog niet door dat het niet draait om het elimineren van gedachten. Het trainen van mindfulness gaat om het opmerken van gedachten, zorgen en angsten en die laten zijn voor wat ze zijn. Je oefent om je er niet langer mee te identificeren alsof ze a) waar zijn en b) deel van je uitmaken, waardoor je emoties en gevoelens minder grip op je krijgen.

Mindfulness is hetzelfde als ontspannen

Mindfulness is tevens geen doel opzich, het is niet iets dat je moet 'bereiken'. Je bent mindful of je bent het niet. Zo kun je dus ook niet zeggen dat mindfulness gelijk staat aan ontspannen zijn. Het zou kunnen dat terwijl je mindful bent je je ook ontspannen voelt, maar dat hoeft niet. Ontspannenheid zou eerder een gevolg kunnen zijn van mindfulness. Terwijl je aandachtig bent en lief voor jezelf door jezelf volledige aandacht te schenken en opmerkzaam te zijn naar alles wat zich aandient en dit in alle openheid accepteert kan er een bepaalde rust over je heen komen die ervaren wordt als ontspannen.

Mindfulness betekent niets doen

Voor een buitenstaander lijkt het wellicht alsof iemand die zit of ligt met de ogen dicht en mindful is, niets doet. In zekere zin is dit ook zo, want met mindfulness stuur je je aandacht om open te staan voor alles wat zich aandient en stuur je niet perse aan om op één zintuig toe te spitsen (bepaalde meditaties doen dit wel). Je controleert je aandacht als het ware door het niet specifiek te sturen. Je richt je niet op het uitpluizen van bepaalde gedachten, noch op die vreemde geur. Je merkt het simpelweg op zonder oordeel en vervolgens 'voel' je misschien weer iets. Dit controlerende niet-sturen is niet helemaal hetzelfde als niets doen. Het is eerder een actief niet-doen. We nemen bewust tijd om alles wat zich in ons aandient te aanschouwen. Hierbij zijn de hersenen nog steeds razend actief, omdat we ons concentreren en focussen.

Mindfulness betekent het rustiger aan doen

Mindfulness gelijk trekken met rustig aan doen zou betekenen dat je alleen mindful kunt zijn wanneer je niet gehaast bent. Dat zou bepaalde voorwaarden scheppen om mindful te kunnen zijn. Het mooie aan mindfulness is dat je het kunt praktiseren op elke plaats en in elke situatie. Waarom zou je niet mindful kunnen zijn terwijl je een trein probeert te halen? Wees je bewust van het feit dat je bijv. rent, merk op dat je gedachten hebt over het 'haasten' en voel de reacties in je lichaam.

Aandacht geven op een bepaalde manier
Gericht in het hier-en-nu
Niet (ver)oordelend


- Jon Kabat-Zinn
© 2016 - 2024 Epiphany, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Meditatie - De weg naar mindfulnessMeditatie heeft als doel om bewustwording en mindfulness te creëren. Met iedere meditatie oefening die je doet zul je aa…
Mindful MovementsMindful Movements is een unieke meditatieve bewegingsvorm die gebaseerd is op houdingen uit yoga, Tai-Chi, Qigong en Kum…

Gel tegen aften in de mond: werking en gebruiksaanwijzingGel tegen aften in de mond: werking en gebruiksaanwijzingAften zijn pijnlijke grijswitte of gele blaasjes of zweertjes in de mond, met een rode, ontstoken rand. Aften hebben een…
Steelwratten zelf behandelen met HeltiQ SkintagsSteelwratten zelf behandelen met HeltiQ SkintagsSteelwratten worden ook wel fibromen, fibroma pendulans, gesteeld fibroom of skintags genoemd. Steelwratjes zijn zachte,…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: HubertRams, Pixabay
  • http://www.projectmindfulness.nl/mindfulness.html
  • http://www.mindfulnet.org/page2.htm
  • http://www.mindful-moments.co.uk/pages/mindfulness-origins.php
  • https://contemplativemind.wordpress.com/what-is-mindfulness/
  • http://www.nieuwwij.nl/nieuw-wij/mindfulness-anyone/
  • Afbeelding bron 1: Johnhain, Pixabay
Epiphany (42 artikelen)
Laatste update: 06-01-2017
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 7
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.